Poreklo stanovništva sela Dobrska Župa, opština Cetinje – Crna Gora. Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Položaj sela.
Nalazi se između Meteriza, Češljara, ‘Balaca, Zagore i Rvaša. Za put Cetinje – Titograd vezana je pomenutim. krakom preko Meteriza. Zahvata prostor koji sačinjavaju manje blage zaravni, plitke sudolice i bregovi, kose i glavice, koje ih okružuju. U cjelini je blago nagnuta od sjeverozapada ka jugoistoku, prema Meterizima. Počev od Zaruplja na sjeveru granica atara vodi preko Njivice, Dugog dola, Velje glavice i Rupa ka jugoistoku do na Gusar, a odatle pravo na Pasju glavicu, gdje okreće ka jugozapadu do Moštrokolove glavice, zatim se klinasto (dužinom od oko 300 m) nastavlja do Zaždrijela i Lulića glavice, pa dalje ka sjeverozapadu nastavlja pored Peleša i Trnovca i grebenom Grkovca do na Zaruplje. Naselje se nalazi (crkva) na visini od 250 m, a atar, čija je dužina (SZ-JI) 4,3 km i širina (Z–I) 1,7 km, zahvata 6,41 km2 površine.
Istorijat.
Prema Jovićevićevom mišljenju, i Dobrska Župa je mlađe naselje, mlađe u pogledu novijeg naseljavanja, koje su Ceklinjani vršili poslije istiskivanja Bjelica, tj. počev od sredine 18. vijeka i kasnije.
Neosporno je, međutim, da je ovdje naselje i ranije postojalo nazivajući se drukčije. U oba turska deftera (1521. i 1523. godine) nalazimo podatke za Pelešu Dolnju i Gornje Peleše, čije nazive srećemo kao Peleši za današnji zaselak Dobrske Župe. Selo Peleša Dolnja imalo je po prvom defteru 19, a po drugom 17 kuća, a mahala Gornji Peleši, koja je pripadala istom selu, po prvom 12, a po drugom (evidentirano kao selo) 14 kuća. Takođe se u prvom defteru kao mahala sela Ceklina navoce Piperi, sa 15 kuća, za koje Đurđev kaže da „to nije lokalitet Piperi u Dobrskoj župi, nego se odnosi vjerovatno na lokalitet Piperovinu i Dobrskom selu“. Pitanje gdje je onda bilo i selo Piperi sa 18 kuća, koje je u istom defteru zabilježeno poslije prethodna dva naselja (Peleše Dolnje i Gornjih Peleša) i prije sela Zagore, koja su susjedna današnjoj Dobrskoj Župi, odnosno njenom zaseoku, zvanom Piperi, jasno ukazuje na postojanje naselja na naseljenom dijelu uduta Dobrska Župa je imala 158 d., zatim 1879. 179 sa 800 stanovnika 406 kuća i 50 vojnika, a Peleši 18 kuća i 40 vojnika. Početkom 19. vijeka, prema Dipreu i Somijeru, Peleši su imali isti broj kuća i 10 vojnika manje, a Piperi 22 kuće. Godine 1865. zajedno sa Dobrskim Selom, Dobrska župa je imala 158 d., zatim 1879. 179 sa 800 stanovnika (406 m. i 394 ž.) i 1903. 173 d. Zadnje todine samo ona je imala 48 d.; pripadala je dobrskoj kapetaniji. U njoj je 1879. bilo 13. d. sa po 8–10 članova, 2 sa 13, 1 sa 12 i 1 sa 11. U prvoj deceniji 20. vijeka (1906. i 1910/11) po Jovićeviću i Erdeljanoviću y Dobrskoj Župi je živjelo 44 d., a 1925. zajedno sa Piperima (koji su popisani kao zaselak sa 22 d. i 88 stanovnika) – 63 d. i 243 stanovnika. A zatim: 1948 (55 : 198), 1953 (48 :191), 1961 (51:145) i 1971 (36 : 121). Od zadnjeg broja te godine 82 lica od rođenja stanuju u istom mjestu, a doseljeno je iz seoskih naselja iste 31 i drugih opština Crne Gore 8 lica. Od njih se prije 1941. god. doselilo 24, a ostali poslije. Dnevnih migranata je tada bilo 6. U zadnja dva popisa domaćinstva su prema broju članova bila: sa 1 (18 : 13), sa 2 (11 : 3), sa 3–5 (15: 12) i sa više od 5 (7 : 8). Istovremene promjene u starosno–polnoj strukturi mještana pokazuju podaci: u prvoj grupi 56:45 (ž. 29 :20), u drugoj 62 :52 (ž. 41 :34) i y trećoj 27 :23 (ž. 14:17). I ovdje izvjestan disproporcionalni porast treće grupe ukazuje na emigraciju mlađeg življa.
Struktura stanovništva.
U istom periodu obrazovna obilježja mještana bila su: bez škole 34:36 (ž. 29:35), sa četvorogodišnjom 43:42 (ž. 39:22), sa osmogodišnjom 8:13 (ž. 2 :3), sa srednjom 4 :2 i kvalifikovanih radnika 0 : 3 (ž. 0 : 2), a nepismenih 30 : 19 (ž. 27 : 18), od kojih su stariji od 35 godina 30 : 18 (ž. 27 :17).
Sa druge strane, posjedovna i dohodovna struktura domaćinstava izgledala je ovake: bez zemlje (11:2), do 2 ha (10 :9), od 2 do 5 (18 : 8) i sa više od 5 (12 :6), odnosno: poljoprivrednih 30 : 19, mješovitih 10 :6 i nepoljoprivrednih 11 :11.
U 1953. godini 85 aktivnih izdržavalo je 91 lice; u poljoprivredi 80 :79, a sa ličnim primanjima bilo je 15. U naredna dva popisa taj odnos je bio: prvih 56:47 i drugih 71:64; u poljoprivredi 72:42 i 37 : 50, a sa ličnim primanjima 18 : 10.
Tip sela.
Krakom puta od Pavlove strane preko Meteriza dolazi se y Dobrsku Župu. Oba naselja steru se u jedinstvenoj, morfološki blago izraženoj, ali znatno raščlanjenoj cjelini. Ta raščlanjenost depresije, njena mozaičnost u rasporedu ziratnih površina, različitoj visini i ekspoziciji prema insolaciji i vjetrovima uticale su na razmještaj naselja, na postanak i dalji razvoj njegovih jezgara i množenje drugih zaselaka. Podjednako udaljena od Cetinja i Titograda (po oko 27 km), Dobrska Župa se tek 1964. godine grubo prokrčenim kolskim putem dugim 3,5 km povezala sa pomenutim putem preko Meteriza. Tačnije, put od Meteriza do škole u Župi dug je 2 km i izgrađen 1959, a od škole do na kraj sela – 1,5 km – 1964. godine. Za nju je to od osobitog značaja, u prvom redu zbog svakodnevnih veza sa Rijekom Crnojevića, udaljenom 10 km, kao mjesnim i opslužnim centrom.
Budući sa većim brojem zaselaka – Moštrokolova glavica (4 kuće), Piperi (11), Carev laz (3), Motovilo (4), Za Rid (5), Prisoje (1), Peleši (4), Oskoruša (1), Na vrh gomile (3) i Za gomilom (6) –– a i zbog relativno male razdaljenosti, Dobrska Župa se može uvrstiti y polurazbijena naselja. Srednja udaljenost kuća od središta je oko 0,6 km.
Od 42 kuće y selu 14 je prizemnih, 27 na izbi i 1 dvospratna. Sve su pokrivene tiglom, a 23 su sa daščanim plafonom, 13 sa malterisanim i 6 bez plafona. U međuratnom periodu prepravkom i dogradnjom 10 kuća, napravljeno je 12 soba i kuhinja, a u poratnom u 13 kuća – 21 ista prostorija. U stambenom fondu popisano je 36 stanova sa 1.749 m2, od kojih je 16 iz prvog, 13 iz drugog, 2 iz trećeg i 5 iz četvrtog perioda; od njih je 17 sa otvorenim ognjištem, 2 sa zemljanim podom, 18 sa električnim instalacijama i isto toliko bez njih. Prema vrsti cy: 32 jednosobna i garsonjere, 5 dvosobnih, 5 posebnih soba i 3 trosobna. Svi su, sem jednog koji se koristio za odmor i rekreaciju, bili nastanjeni.
Stanovništvo.
U selu žive:
-Vujovići (7 d.),
-Filipovići (3),
-Milanovići (3),
-Pejanovići (3),
-Moštrokoli (2),
-Đuranovići (2), i po 1 dom:
-Raslapčevići, Radomani, Božovići i Ilići.
U poratnom periodu iselila su se 42 lica, najviše u Titograd (15), Cetinje (13) i u Beograd (6). Dobar dio članova njihovih domaćinstava, ili pak cijela domaćinstva povremeno dolaze u selo. U Vojvodinu je kolonizovano 1 d., a ranije je na rad u Ameriku išlo 19 mještana. Sada ima 8 dnevnih migranata. U selu su zapuštene 4 kuće, od kojih je jedna „iskopana“.
Vode.
Naselje se vodom opskrbljuje iz 25 bistijerni. Od njih su zajedničke: Škurta, blizu zaseoka Carev laz, zatim Piperska (u istoimenom zaseoku), Babin han u Carevom lazu, Soko u Pelešima i Đuranovića (bratstvenička) u Ridu. Izgrađene su – 4 prije 1918. godine, 15 y periodu 1918—1945. i 6 poslije 1945.
Zanimanje stanovništva i ostali podaci o selu.
Električno osvjetljenje uvedeno je 1970. god. Za naredne gotovo tri godine elektrificirano je 35 kuća i pribavljeno 8 električnih šporeta, 15 frižidera, 6 televizora, 8 radio-prijemnika (18 tranzistora, 3 gramofona). Samo ognjište koristilo je 5 d., ognjište i obični šporet 14, ognjište i električni šporet 5, samo obični šporet 5, stari pribor za pečenje hljeba 10, stare vrste kreveta 3, skrinje 12, kauče 15 itd.
Zbog prirodnih uslova y selu su od podjednakog značaja zemljoradnja, osobito vinogradarstvo, i stočarstvo. Za potrebe tih djelatnosti bili su nužni i pomoćni objekti, naročito za mještane koji nemaju kuću na izbi. Za stoku su oni bili prevashodni, jer se ovdje pored sitne, znatnijim dijelom držala i krupna. Otuda danas u selu postoje 23 štale, od kojih je, recimo, 12 građeno prije 1918. godine. Pored 11 građenih u kreču ili cementu, 12 su u suvomeđi, dok se u 16 kuća donji sprat koristi za stoku, živinu, ostavu stočne hrane i drugog. Ovi objekti su, uključivši i svinjarnike, u krugu dvorišta i obora, koje imaju sve kuće.
Okućnice, bilo da su sasvim blizu kuće ili malo dalje, tj. u sastavu najbližih imanja, imaju uglavnom sva domaćinstva. Takvim se poglavito tretiraju one parcele koje su namijenjene povrću, bostanu, tu i tamo ujedno vinovoj lozi i voću. Prave okućnice su, zavisno od lokacije kuća, koje su najviše vezane za manja krševita uzvišenja ili njihove strane, obično male. Dobar dio imanja je ograđen, a vinogradi su najviše zastupljeni na prisojnim, terasiranim i podzidanim stranama. Glavni dijelovi imanja nijesu mnogo udaljeni od kuća njihovih vlasnika, a njihovi potesi su ponajviše y subatarskim dijelovima pojedinih zaselaka. O njihovim cjelinama se y okviru bratstava, po pravilu preče kupnje, znatno strožije vodilo računa ranije nego danas.
Novija emigracija mještana u tom pogledu i ovdje donosi sve veće promjene. Dobrska Župa nije imala svoju planinu. Mještani su ovde ljeti davali na čuvanje u Gornjoj Morači, a volove Njegušima, dok su koze ostajale u selu. Takođe nijesu imali imanja u Ceklinskom polju, niti udjela y Ceklinskim ribolovima. Nešto malo komunice imali su zajedno sa Češljarima – Pelešani, i to u Jači potoku (između Oštrog brda i Tmora), u Peleškoj lokvi (na kraju Bautine), gdje su voca i plandišta, i y Punošu (u podnožju Debele glavice –– na putu između Češljara i Đinovića), gdje je stočno pojilo. Do 1917. god. seoska komunica je bila voda (na površini od oko 1 rala zemlje) koja se nalazila u zaseoku na vrh gomile, na mjestu zvanom Ćetanova rupa. Ličila je na baruštinu, gdje je bilo stjecište barskih ptica i gdje su stoku pojila sva okolna sela. Nije presušivala, a y vrijeme kiša je znatno narastala. Te godine, međutim, prodata je kao seoska komunica privatniku Baju Vujoviću. Vremenom se voca povlačila, a nasipali su i zemlju, tako da tu sada nema više vode.
U kojoj mjeri je središnji dio Dobrske Župe, zbog svoje pitomine, položaja i rane naseljenosti bio značajan za širu teritoriju, govori činjenica da je na Filosojskoj glavici postojala stara crkva (kažu da su je pocigli ili nadograđivali Bjelice), na koju je 80-ih godina prošlog vijeka nadograđena nova, saborna crkva za Meterize, Rvaše, Drušiće, Zagoru, Češljare i Đalce.
IZVOR: Prema knjizi Dr Pavla S. Radusinovića „Naselja Stare Crne Gore, posebni deo“, izdanje Beograd 1986. godine. Pripremio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)