O nekim neobičnim prezimenima kod Srba (7. deo)

GORNJE POLIMLJE

ŠEKULARAC

Prezime Šekularac nalazimo, naravno, van samog Šekulara, jer ne bi bilo logično nekoga u samom Šekularu zvati tom odrednicom ili prezimenom, gde su i svi ostali Šekularci.

Iseljeni Šekularci koji su poneli ovo prezime nisu svi istog roda. Tako u selima ispod Bjelasice (Gornja sela, Kurikuće) postoji veliko bratstvo Šekularaca koji su ogranak šekularskog bratstva Ćetkovića iz istoimenog sela. O Ćetkovićima je pisano u posebnom članku na stranici Društva srpskih rodoslovaca „Poreklo“[1]. Za ove Šekularce je potvrđena pripadnost bratstvu Ćetkovića, s obzirom da kao i svi drugi ogranci ovog bratstva imaju haplogrupu I2a A1328.

Drugo veliko bratstvo Šekularaca je iz sjeničkog kraja. Njihovi preci su se doselili u Čedovo i Bačije 1809. godine[2]. Danas su se većinom iselili u veće gradove (Beograd, Čačak, Kraljevo, Vrnjačka Banja, Novi Pazar, Sjenica), poslom, a ranije su živeli u Čedovu, Bačiji, Dunišićima, Donjim Lopižama, Štavlju[3]. I u mileševskom pomeniku nalazimo priložnike Šekularce iz Štavlja, Čedova i Sjenice (u razdoblju 1873-1884. godine)[4]. S obzirom na slavu Sveti Vrači, kao i predanje o ranijem prezimenu Rajković, nameće se zaključak da su oni istog porekla kao i Portići u šekularskom selu Mezgale, s obzirom da ni jedan drugi rod u Šekularu ne slavi tu slavu. Kod sjeničkih Šekularaca (testirani je rodom iz Čedova) utvrđena je haplogrupa I2a RN908, za koju posredno možemo zaključiti da je i haplogrupa Portića, s obzirom na rezultat Rajkovića iz Brezojevice kod Plava, od kojih potiču i Portići. I sam testirani je naveo da su Šekularci iz Čedova od iseljenih Portića. Portići su danas malo bratstvo u Šekularu, s obzirom da ih se većina iselila iz Mezgala 1851. godine, nakon sukoba s Vasojevićima.

Treći rod sa prezimenom Šekularac živi u Župi Aleksandrovačkoj u selu Trnavci, gde su se doselili krajem 18. veka. Do 1879. godine slavili su staru, šekularsku slavu Jovanjdan, a kasnije su uzeli slaviti Svetog apostola Andreja[5]. Genetika je pokazala da su oni nosioci haplogrupe E V13 Z1057, koja nije zabeležena ni kod jednog drugog šekularskog roda[6]. Moguće je da je nekad u Šekularu privremeno živeo neki rod ove genetike, pa se odande iselio. To bi bilo najprihvatljivije rešenje ove zagonetke, a još neka su da se možda radilo o lažnom predstavljanju u novoj sredini, neki slučaj pribraćivanja sjeničkim Šekularcima, ali i moguća veza sa Šeklerima iz Rudnog (čije selo je u osmansko doba bilo upisano kao Šekular) o kojima je ranije pisano.

Šekular je jedno od najstarijih postojećih naselja u Gornjem Polimlju i možda najstarije pleme Crne Gore i Brda. Pominje se kao stalno naselje („Šekulari“) u planinskom području Črne Gore, između župa Plav i Budimlja, još 1314. godine u Banjskoj hrisovulji kojom je kralj Milutin darovao posedima svoju zadužbinu manastir Svetog Stefana u Banjskoj[7].

Značenje naziva Šekular nije sasvim razjašnjeno. O etimologiji ove reči postoji više mišljenja, kao na primer: da potiče od vlaške reči “sekula” što znači sekira; Sekul je, takođe, i vlaško lično ime[8], te naziv Šekular može poticati i od nekog davnog rodonačelnika šekularskog katuna (Radomir Vešović)[9]; po nekim mišljenjima naziv potiče od latinske riječi saeculum – pokoljenje, naraštaj, odnosno saecularis – vekovni (Špiro Kulišić)[10], stoletni (dakle, nešto drevno, što postoji od davne starine), od čega je nastala i albanska reč za narod, ljude shekull (Johan von Hahn)[11].

Najuverljivije, možda, zvuči mišljenje po kojem naziv Šekular vuče koren iz latinske reči secularis – sekularno, svetovno, necrkveno, koju nalazimo i u albanskom shekullar – svetovnjak (Aleksandar Loma)[12]. U vreme širenja hrišćanstva, odnosno pokrštavanja neznabožaca, sekularima su se mogli nazivati oni koji još nisu primili hrišćanstvo. Moglo bi se zaključiti da su raniji stanovnici Šekulara bili neko pleme koje se duže držalo van hrišćanske zajednice, ili su formalno bili pokršteni, ali im je odnos prema crkvenoj zajednici bio takav da su smatrani sekularima. Konačno, Šekularom je moglo biti nazvano područje koje nije u posedu vlastelinstva neke crkve ili manastira, a kojim je okruženo (necrkveni posed). U području današnjeg sela Goljemadi u Lješanskoj nahiji postoji selište istog imena. Zanimljivo je da se za ovaj lješanski Šekular i danas govori da je necrkveno zemljište, što bi mogla biti potvrda mišljenja o etimologiji naziva Šekular kao nečeg necrkvenog, sekularnog.

Zanimljivo viđenje porekla naziva Šekular daje filolog i antropolog Momir Nikić[13], koji navodi mogućnost da naziv Šekular ima veze sa erdeljskim Sekeljima koji su se tu naselili u srednjem veku i po kojima je kraj mogao poneti naziv Seklervar (Szeklervar) – utvrda Sekelja (nem. Sekleri). O ovome je pisano u članku o bratstvu Radmuževića[14].

Međutim, pomen Šekulara iz 1344. godine u zapisu na Jevanđelju iz Manastira Čečevo kod Konjuha, gde se za Šekularce kaže “narod iz sela Sekula”[15], možda daje na snazi navedenom Vešovićevom mišljenju da bi naziv mogao doći i po ličnom (?) imenu Sekula.

Pomenuto je da u Lješanskoj nahiji u području sela Goljemadi nalazimo lokalitet pod nazivom Šekular. Nije utvrđeno da li su polimski i lješanski Šekular u nekakvoj vezi, premda postoje neka predanja koja bi mogla ukazati da su se žitelji lješanskog Šekulara iz nekih razloga preselili u Polimlje[16].

Pored pomenuta dva Šekulara, kao i istovetnog starog naziva sela Šekleri, postoji lokalitet Šekular i u kopaoničkom selu Čomage[17] kod Jošaničke Banje.

Navedeni rodovi sa prezimenom Šekularac su mlađeg postanja, iz 18. i 19. veka. Svakako je ovog prezimena u prošlosti bilo i više među iseljenim pripadnicima plemena Šekulara, ali je ono zamrlo uzimanjem novih prezimena. Ipak, dali su nekoliko poznatih ljudi. Od Šekularaca-Ćetkovića znamenit je pop Đorđije Šekularac (1885-1946), učen sveštenik koji je bogosloviju završio u Rusiji (u Odesi), a posle je bio profesor prizrenske i cetinjske bogoslovije. Grob mu se nalazi na manastirskom groblju u Đurđevim Stupovima kod Berana. Od istog bratstva su i naš proslavljeni fudbalski as Dragoslav Šekularac (1937-2019) i crnogorski istoričar Božidar Šekularac (1944).

ĆETKOVIĆ

U odeljku o prezimenu Šekularac pomenuto je bratstvo Ćetkovića. S obzirom da je postavljena veza za članak u kojem je detaljno pisano o ovom šekularskom bratstvu, neću se ovde baviti njegovom prošlošću, već samo etimologijom prezimena, odnosno imena Ćetko, po kojem je bratstvo dobilo prezime.

Treba reći da danas ni jedan ogranak ovog bratstva više ne nosi izvorno prezime. Ono je zamrlo tokom 1920-ih, kada su i poslednji preostali pripadnici sa prezimenom Ćetkovići iz ogranka Vajmeša uzeli nova prezimena.

Ćetković nije retko prezime i nalazimo ga na više mesta u Crnoj Gori, Hercegovini, istočnoj Bosni, zapadnim delovima Srbije. U Crnoj Gori ga ima u Crmnici (Gluhi Do, Tomići), Riječkoj nahiji (Ljubotinj), Lješanskoj nahiji (Krusi, Beri, Buronje), Cucama, Bjelicama, Ozrinićima, u Boki (Orahovac, Grbalj, Perast), u Sutomoru, Baru i Ulcinju, u Nikšiću, u Zeti (Dajbabe, Mataguži, Ponari, Botun, Mahala, Tuzi), u Drobnjaku, Pivi, Morači (Lješnjani), Piperima, Kučima, Bratonožićima, Šekularu[18]. Naravno, ovo su sve zasebni rodovi koji nisu istog porekla. To potvrđuje, u jednom broju slučajeva, i genetika. Do sada je testirano pet rodova sa ovim prezimenom: Ćetkovići iz plemena Ozrinića su haplogrupa I2a PH908, oni iz Dajbaba R1b, iz Grblja (Bratešići) R1a, morački Ćetkovići Liješnjani I2a Z17855, a za Ćetkoviće iz Kalesije u Bosni utvrdilo se da nose drobnjačku haplogrupu I1 P109.

Ćetković je patronimsko prezime izvedeno od ličnog imena Ćetko, koje je dijalekatski oblik imena Cvjetko[19], gde je došlo do sažimanja suglasnika: CVJ – Ć. Istu promenu nalazimo i kod ženskog oblika ovog imena Cv(j)etna – Ćetna. Takođe, naročito u Crnoj Gori, mogu se čuti i oblici glagola – ćetati (cvetati), proćetati (procvetati). Dakle Ćetković je parnjak prezimena Cvetković ili Cvjetković.

U Šekularu sam čuo tri tumačenja imena rodonačelnika Ćetkovića. Jedno kaže da mu je Ćetko bilo lično ime, drugo da su ga prozvali Ćetko jer je podigao kuću na ćeti – brdu (Ćetkova kuća oko koje se kasnije razvilo selo Ćetkoviće se zaista nalazi ispod samog Lučinog brda u Donjem Šekularu), a treće da je prozvan Ćetko jer je još kao mlad imao „ćetu“ u kosi – upadljiv pramen sede kose. Mišljenja sam da su poslednja dva tumačenja samo narodno dovijanje da se objasni poreklo imena.

Govoreći o Šekularu i imenu Ćetko, pažnju privlači podatak iz osmanskog deftera za Skadarski sandžak iz 1582/83. godine, gde je kao jedan od poreskih obveznika upisan Cv(j)etko Došljak[20]. Rodonačelnik šekularskih Ćetkovića takođe je bio došljak u Šekularu (iz Drobnjaka), ali je teško poistovetiti ga sa Cv(j)etkom Došljakom, jer se vremenske odrednice ne poklapaju: Ćetkov dolazak u Šekular pada u početak 18. veka i rodoslovi svih ogranaka Ćetkovića se uklapaju baš u taj vremenski okvir. No, predanje koje je zabeležio Andrija Jovićević[21] može da navede i na drugačiji zaključak. Naime, to predanje, zabeleženo u Gusinju, govori da se deo Šekularaca negde u prvoj polovini 17. veka privremeno iselio u Drobnjak, verovatno zbog gladne godine. U Drobnjaku su neki ostali i verovatno se dalje raselili, dok se deo kasnije vratio u Šekular. Otud, nije nemoguće da su Ćetkovići zapravo potomstvo pomenutog Cv(j)etka Došljaka, čiji se potomak (prema vremenskim odrednicama sin ili unuk) privremeno sklonio u Drobnjak, da bi se njegov potomak (možda praunuk) Ćetko kasnije, početkom 18. veka, vratio u Šekular. U toj verziji Ćetko bi bio tako prozvan po imenu pretka koji je živeo krajem 16. veka. Ovde jedino genetika ne ide na ruku ovakvom sledu događaja, jer osim Ćetkovića koji potiču od Ćetka iz 18. veka, ni jedan drugi rod ne samo u Šekularu nego ni u široj okolini nije im genetički blizak, a bilo bi logično očekivati da postoji barem još neka grana potomstva Cv(j)etka iz 16. veka.

Koja god da je verzija tačna, i Cv(j)etko i Ćetko su u Šekularu bili došljaci, a s obzirom na utvrđenu haplogrupu I2a A1328 kao neki mogući raniji zavičaj Ćetkovića figuriraju zapadniji krajevi, s obzirom da je grana A1328 do sada kod nas pronađena uglavnom u Hercegovini, Bosni, Dalmaciji i Lici.

VAJMEŠ

Pomenuto je da je jedan ogranak šekularskih Ćetkovića ranije nosio prezime Vajmeš. Poslednji su ovo prezime koristili neki bratstvenici iz Ćetkovića do 1920-ih godina, ali su ti ogranci delom zamrli, a deo njih je počeo da koristi zvanična prezimena izvedena od imena predaka iz 19. veka (Pantović, Aleksić, Vučinić). U spisku vojnika mezgalaske čete Šekularsko-trebačkog bataljona Gornjo-vasojevičke brigade iz 1911/1912. godine, nalazimo petoricu vojnika sa prezimenom Vajmeš[22].

Međutim, da ovo nije bio nadimak samo jedne grane Ćetkovića, govori i činjenica da i mnoge druge iseljene rodove iz bratstva Ćetkovića, u novoj sredini zovu Vajmešima, pa tako i prvi ogranak, od najstarijeg Ćetkovog sina, koji su prezime Vajmeš nosili do 1912. godine i koje se u nezvaničnoj upotrebi zadržalo i do danas. Oni su 1912. godine uzeli za zvanično prezime Cerović, s obzirom da po bratstvenom predanju rodonačelnik Ćetko potiče od Cerovića[23] (što, genetika je pokazala, nije tačno). Nameće se zaključak da je već i sam Ćetko bio Vajmeš, bio to njegov lični ili porodični nadimak.

Nepoznanica je šta znači reč Vajmeš. Rovinski je, tokom svog boravka u Šekularu 1884/5, zabeležio da su mu neki Vajmeši pričali da taj nadimak nose po svom pretku vojvodi Vajmešu iz 15. veka, koji je sa Đurđem Kastriotom branio Kroju od Turaka. Ovaj detalj može dovesti do raznih zaključaka, koje su naveli entuzijasti u proučavanju porekla, na Forumu stranice Društva srpskih rodoslovaca „Poreklo“[24]. Ukratko, u istočnoj Albaniji, na Crnom Drimu, postoji lokalitet pod nazivom Vajmezi koji se spominje 1444. godine u kontekstu Bitke koju je kod Tervola (u blizini Elbasana) vodio Đurađ Kastriot protiv Osmanlija (Vajmezi am Ѕchwarzen Drin) – u pitanju je šumovito brdo na kojem je logorovala Kastriotova vojska. Ovo mesto danas se zove Vajmëdhenj. Ukoliko izbacimo sufiks, u osnovi naziva ostaje reč koja se čita – vajmed (meko d na prelazu u dz, kao u čuvenoj crnogorskoj reči brondzin), što ne stoji daleko od “vajmeš”. Ako pustimo mašti na volju, možemo zamisliti nekog Kastriotovog velikaša koji je upravljao ovom oblašću ili kontrolisao ovo bitno strateško mesto, pa je prozvan „vojvoda od Vajmeša“. Postavlja se pitanje – odakle prostim šekularskim gorštacima krajem 19. veka ideja o Kastriotovom vojvodi po kome su oni dobili ime?

Postoje i neka mišljenja o pejorativnom značenju reči “vajmeš” u pridevskom obliku, a u smislu lukavosti, zavidljivosti ili nepouzdanosti, ali bez nekog konkretnosg obrazloženja ovakvog tumačenja[25].

U pokušaju da se što više rasvetli značenje prezimena Vajmeš, pomenuću i neke reči slične zvučnosti. Tu je slovenačka reč, tuđica – germanizam, fajmešter – župnik, duhovnik. Zatim i uzvik „vajmeh!“ kojim se izražava žalost[26]. On se u starije vreme koristio u Bosni, Dalmaciji, a najčešće se može naći u starijoj dubrovačkoj literaturi.

U Bosni je kasnije dobio oblik „vajme“, a u Dalmaciji – „ajme“ (poznata uzreciča „ajme meni!“ – kuku meni, lele meni). Pomenuta zastupljenost grane A1328 kojoj pripadaju Vajmeši, upravo u tim zapadnijim krajevima, možda ide u prilog ovoj tezi. Možda je neki predak Vajmeša mnogo „vajmehao“ (kukao, žalio se), te je prozvan – Vajmeš?

DAŠIĆ

Dašić je, svakako, najpoznatije šekularsko prezime. Nose ga potomci šekularskog vojvode Dimitrija – Daše Vojvodića, poznatijeg kao Daša Šekularac.

Daša je živeo u drugoj polovini 17. veka, pa do oko 1730. godine. Kršteno Dašino ime bilo je Dimitrije[27] (ponegde se može naći i Dmitar ili Mitar), a zašto je nosio nadimak Daša, ne zna se. Pominje se u Pomeniku Manastira Šudikova[28] s kraja 17. veka, kao priložnik ovom manastiru (dva puta).

Vojvoda Daša je predvodio Šekularce oko 1730. godine u uspešnom okršaju protiv Klimenata koje je predvodio njihov glavar Vukle. Vukleve čete su napale na šekularske katune na Mokroj, u nameri da plene stada. Čobani koji su se zatekli na katunu, njih tridesetdvojica, pružili su žilav otpor Klimentima, ali kako je ovih bilo znatno više (oko 70 ljudi), uspelo im je da ih savladaju. U toj borbi, svi Šekularci su izginuli (njihovi kiljani i danas stoje na Mokroj), a Vukle je poveo njihova stada (oko 6000 ovaca) ka Gornjem Polimlju. Saznavši za ovo, Daša je uzbunio ceo Šekular. Šekularci su stigli Klimente preko Planinice i Ćemena, i na mestu Cikuše odigrala se bitka u kojoj su Šekularci poubijali oko 60 Vuklevih boraca i tako osvetili svoje čobane i povratili plenjena stada. Vukle i jedan od glavara klimentskih, Ivan, dali su se u beg. Ivana “Latinina” Daša je sustigao na polju u dnu Velike, i tu ga posekao, po čemu je ovo polje prozvano Ivan-polje. Vukle je sa još nekoliko svojih ratnika uspeo pobeći preko Plavsko-gusinjske kotline ka Prokletijama. Vojvoda Daša je sa manjim odredom biranih boraca krenuo u poteru sa Vuklevom grupom, u nameri da ubije klimentskog vođu i tako osveti sina Milana, koji je bio među čobanima pobijenim na Mokroj. Međutim, nadomak Selca u Prokletijama šekularski odred je upao u zasedu i tom prilikom je poginuo i sam vojvoda Daša, njegov sin Bogosav i još nekoliko Šekularaca. Ostali su uspeli odbiti napad Klimenata, ali su odustali od dalje potere za Vuklem, s obzirom da su bili na klimenskoj teritoriji, te su sahranili svoje poginule na mestu pogibije i vratili se u Šekular. Tako je telo čuvenog šekularskog vojvode Daše ostalo da počiva nadomak Selca u Klimentima[29].

Od potomaka trojice Dašinih sinova – Milana (koji je u ovom događaju poginuo na Mokroj), Mirka i Lazara (najmlađi Bogosav nije imao dece) potiče veliko bratstvo Dašića.

Nadimak Daša koji je nosio šekularski vojvoda neobičan je iz dva razloga. Najpre, teško je iz imena Dimitrije izvući takav nadimak. Po Crnoj Gori možemo naći nadimak Dašo, obično izveden od imena Danilo, David, Damjan i sl, dok je Dimitrije obično Mitar, Mito, Diko ili sl. Međutim, u jednom dokumentu iz pljevaljskog kraja (ubistvo 1903. godine) nalazimo mladića imenom Dimitrije – Daša Šećerović[30]. Da li je ovaj pljevaljski Daša dokaz da je moguće Dimitrija zvati Dašom, ili je možda njegov nadimak projekcija upravo poznatog šekularskog glavara? Drugo, nadimak se javlja sa nastavkom -a, koji je tipičan za ženska imena i nadimke. U Crnoj Gori su muški nadimci obično sa nastavkom -o ili -e (Petar – Pero, Danilo – Dašo, Milosav – Mikule, Vukašin – Vule, itd). Daša je ne redak ženski nadimak uopšte kod nas kao i kod Rusa. Nameće se zaklljučak da vojvodin nadimak Daša nije izveden od ličnog imena, već je tako prozvan iz nekog drugog razloga.

Dašom se u nekim krajevima naziva onaj koji daje, koji je široke ruke, dobrotvor. Pomenuto je da je Daša bio priložnik Šudikove, a uz to, budući prilično imućan, veoma je verovatno da se i prema drugima ponašao darežljivo i pokroviteljski. Potvrda za to bio bi i slučaj rodonačelnika pominjanih Ćetkovića, koga je Daša primio u Šekularu i dao mu četvrtinu imanja, ravnopravno sa svojom trojicom sinova.

Pažnju privlači i činjenica da kod Albanaca postoje lična imena Daѕh i Daѕha, što navodi neke autore na zaključak da ni ime šekularskog vojvode nije slovenskog porekla[31]. Reč dashi na albanskom jeziku znači ovan. Možda koren imena Daša leži i u antičkom dobu. Naime, ime Dasa bilo je jedno od najčešćih ilirskih muških imena[32], u kasnijoj rimskoj recepciji kao Dasius i Dassius[33].

RMUŠ

Rmuši su srodno bratstvo Dašićima. Potiču od Dašinog brata, koga predanje imenuje imenom Mušo. Od tog imena, prema narodnom objašnjenju, dolazi prezime Rmuš.

Mušo je, očito, nadimak, dok je pravo kršteno ime rodonačelnika Rmuša – Radosav. Nije redak slučaj, pogotovo u Crnoj Gori, da su pravoslavni davali muškoj deci pored krštenih i turska imena, kao zaštitu od nečastivih sila (koje su, po narodnom verovanju, zazirale od Turaka, te kad bi čule da neko dete nosi tursko ime, ne bi ga dirale). Mušo je, po svoj prilici ime turske provenijencije[34], odnosno nadimak od nekog dužeg turskog imena (Muhamed, Mustafa, itsl). Izgleda da je i Mušo Vojvodić svoj nadimak poneo iz ovih razloga. Nejasno je, međutim, kako dovesti u vezu prezime Rmuš sa patronimom Mušo. Prema tradiciji Rmuša, Mušo je iz nekog okršaja sa Klimentima vukao ranu od kuršuma u vratu, zbog koje je “rkao”, pa je dobio nadimak Rmuš koji su poneli i njegovi potomci.

Etimološkom analizom prezimena Rmuš, moglo bi se zaključiti da je ono, u stvari, uprošćena varijanta imena Radmuž (Radmuž – Radmuš – R’dmuš – Rmuš). Sklon sam zaključiti da je prezime Rmuš starije od Dašinog brata, a kao potvrdu za to nalazim i postojanje davno albanizovanog bratstva Armush u Metohiji. Genetika je potvrdila srodnost Dašića i Rmuša (I2a Z17855), tako da bi u varijanti da su Rmuši zapravo Radmuži, bratstva koja danas znamo kao Radmuževiće mogla biti kasniji doseljenici koji su se pribili uz prave Radmuže i poneli bratstveni naziv po selu, a imajući u vidu da su sasvim drugačijeg genetičkog porekla (haplogrupa J1) od Rmuša.

O jednom mogućem objašnjenju prezimena Rmuš, Jovana Erdeljanovića, bilo je reči u prethodnom nastavku, kod analize prezimena Rmandić[35]. Postoje neka mišljenja i da bi prezime Rmuš i ime sela dolazi „od arbanaške reči rrёmújё (nered) i ggemújshёp[36].

No, s obzirom da se radi samo o pretpostavkama, u nedostatku boljeg objašnjenja valja prihvatiti kao najsigurniju onu varijantu koju kazuje samo bratstvo Rmuša, jer oni verovatno najbolje znaju reći o sebi, naročito uzevši u obzir da vreme kada je živeo Mušo Vojvodić nije u nekoj dalekoj starini, već unazad tri veka.

BRAKOČEVIĆ

Prezime Brakočević, patronimskog tipa, spada u grupu onih koja su izvedena od ličnih muških imena sa ne tako uobičajenim nastavkom -oč. Ne uobičajenim, ali ne i nepostojećim, s obzirom na imena poput Bakoč, Lekoč, Markoč, Perkoč, Rakoč i dr.

Prezime Brakočević, ipak, jeste jedinstveno. Brakočevići su bratstvo iz Šekulara, jedno od bratstava nastalih od potomaka šekularskog kneza i poznatog junaka iz 18. veka – Vuka Marinkovića[37], poznatijeg kao Vuk Ljevak. Brakoč je bio sin Vukov.

U osmanskom defteru za Crnu Goru iz 1521. godine, zabeleženo je lično ime Brakočil, u Crmnici (Optočići)[38]. Ime rodonačelnika šekularskih Brakočevića je iz znatno kasnijeg doba (18. vek), tako da nemamo osnova da ih dovedemo u vezu sa Crmnicom. Ali, ovo je dokaz da je takvo ime postojalo u prošlosti na nešto širem području.

Sa druge strane, postoji lično ime iste osnove – Brako, koje je znatno prisutnije na našem etničkom prostoru – u dokumentima ga nalazimo u Pivi, Hercegovini (Mostar), Bosni (Zenica), Banatu (Samoš), Sremu (Martinci), kao i prezime Braković iz njega izvedeno. Najstariji pomen imena Brako nalazimo u popisu Oblasti Brankovića iz 1455. godine[39]. Brakovići su veliko bratstvo u Bratonožićima, odakle su se mnogo iseljavali – u Zetu i Podgoricu, Mojkovac, Takovo, Valjevski kraj, Levač, Kosovo i Metohiju i dr. Drugih Brakovića ima u Dalmaciji. Prezime postoji i kod rimokatolika – u Hrvatskoj (Kutina) i muslimana – u Bosni (Tešanj). Jedna stara hrvatska plemićka porodica iz Jajca nosila je prezime Braković (15. vek). Prezime Braković (Brachouich) nalazimo u Šibeniku sredinom 17. veka (1653)[40].

Još jedno ime iste osnove je Brakoje. Srećemo ga u srednjem veku, posredno, preko patronima Brakojević (Brachoyeuitz) u dubrovačkom dokumentu iz 1404. godine u kojem se pominje vlah iz dubrovačkog zaleđa – Milten Brakojević[41].

Moguće je da je iste osnove i prezime Brakus koje nalazimo među Srbima u Dalmaciji, Lici i Bosanskoj Krajini. Lično ime Brakus nalazimo u većoj davnini, 1366. godine u dubrovačkom dokumentu, gde se navode trojica braće iz Vitaljine – Bogoje Đinčić i njegova braća Priboje i Brakus (Bogoe Gincich de Vitagine, Priboe eius frater, Bracus eius frater)[42].

Mihajlović prezimena sa osnovom brak- izvodi iz dužih imena sa osnovom brat- (Bratislav, Bratoljub)[43]. Imena izvedena od osnove brat- kod nas imaju različite oblike, pa osim prezimena koja imaju ovu osnovu (Bratić, Bratović), imaju i izmenjene osnove poput baj- (Bajić, Bajović, Bajković), braj- (Brajić, Brajović, Brajković), bral- (Bralović), bal- (Balević). Imajući to u vidu, možda ovo i jeste odgovor kako je nastao koren prezimena Brakočević: od reči brat, imena ili nadimka od nje izvedenog Brako, koje je patronimska osnova, sa nastavkom -oč, za koji je pomenuto da nije nepostojeći u našem imenoslovu. U tom smislu, moguća odgonetka je nadimak Brajko, i od njega Brajkoč, gde se vremenom izgubio glas J, te je ostalo – Brakoč[44].

PORTIĆ

Pomenuto je da jedan rod sa prezimenom Šekularac potiče od Portića iz šekularskog sela Mezgale. Prema jednoj verziji, Portići su od bratstva Rajkovića od Starih Ćeklića. Prema drugoj, oni su iz susednog plemena Kosijera, gde postoji bratstvo sa prezimenom Rajković. Prema trećoj, oni su starinom iz Pješivaca. Postoji i verzija da su starinom iz Hercegovine. U verziji o poreklu iz Ćeklića, oni su najpre dobegli u Drobnjak (Bijelu), gdje Rajkovića ima i danas. Jedna porodica odande pređe čak u Brezojevicu kod Plava, zbog plodne zemlje koje je bilo mnogo, zapustele nakon odlaska mnogo starih porodica u Velikoj seobi 1690. godine. Jedna verzija ovog predanja kaže da su najpre prešli u Bjelopaliće, pa odatle u Gornje Polimlje. Deo se kasnije naseli u Plav. Tamo i danas ima potomaka ovih Rajkovića, od kojih su neki prešli u islam. U Šekularu Portići potiču od Ilije Rajkovića iz Brezojevice, koji je u svađi ubio nekog muslimana u vreme kad je knez u Šekularu bio Arso Vukov Dašić, koji je tada mladom Iliji dozvolio da se naseli u Mezgale. Šekularci su ih, neznano zašto, nazvali Portići. Jedno objašnjenje prezimena, koje navode sami Portići iz Metohije, je da su ih Portićima prozvali drugi Šekularci jer su došli sa područja koje je bilo pod turskom vlašću (u verziji predanja po kojoj su preci Rajkovića i Portića došli iz Hercegovine)[45].

Portići su se 1851. godine, zbog sukoba s Vasojevićima, sasvim iselili iz Šekulara. Jedna četa Ljevorečana pošla je jedne noći iz Polimlja prema Metohiji da pleni stoku tamošnjim Albancima. Prešli su Balj, da prođu Šekular na svom putu i tamo zatekli stado. Izgledalo je da će doći do plena bliže nego što su očekivali, ali se tu pojavi neki momak, čobanin, i nastade svađa u kojoj jedan od Vasojevića ubi ono momče. Nakon toga, došlo je do okršaja između Mezgaljana, od kojih je bilo postradalo čobanče, i vasojevičke čete, u kojoj postrada većina Vasojevića. Nakon toga, Mezgaljani, očekujući osvetu velikog plemena iz susedstva, prebegnu u Metohiju. Među njima i Portići. Ostala je samo jedna udova žena sa dvojicom sinova od oca Portića. Nešto kasnije, porodice izginulih Vasojevića i njihovi srodnici naselili su se na opustele kuće Mezgaljana, a onu ženu i njene sinove nisu dirali. Od te dvojice potiču Portići u Šekularu, a mnogo ih je više iseljenih.

Nakon iseljenja 1851. godine, došli su u Goraždevac, a odatle su se neki vremenom iselili u Zlokućane kod Kline, Sjenicu (gde se prezivaju Sjeničanin), a 1934. godine u Ljutoglave kod Peći[46]. Jedan Portić se preselio u selo Ljubožda kod Istoka u Metohiji. Tu su najpre dobili prezime Veković, zatim Dakić, i na kraju Živković. Oko 1880. godine predigli su u Toplicu, ali su se vratili u Ljuboždu 1913. godine[47]. Kako je ranije rečeno, Šekularci iz sjeničkog kraja potiču od šekularskih Portića.

Povezivanje polimskih Rajkovića s Rajkovićima iz Ćeklića i Pješivaca verovatno je pokušaj objašnjenja svog porekla prema istom prezimenu koje se javlja u drugim krajevima Crne Gore. Genetika ne pokazuje ovu vezu, dok se utvrđena grana I2a RN908 kod polimskih Rajkovića sasvim lepo uklapa u hercegovačko poreklo, gde je ovakva genetika najzastupljenija.

1698. godine nalazimo prezime Portić kod rimokatolika u Studencima u zapadnoj Hercegovini: izvesna Ana Portić se pojavljuje kao kuma na krštenju Ivane, kćeri Pavla i Jakovice Vukšić[48]. Hrvata Portića danas ima u Zagrebu i Slavonskom Brodu[49].

Navedeno je da sami Portići za svoje prezime kažu da su ga dobili po tome što su u Gornje Polimlje došli sa područja pod osmanskom vlašću. Porta znači dvor osmanog vladara, osmanska vlada, a šire se može tumačiti i kao osmanska vlast uopšte. S obzirom da u Gornjem Polimlju ni srbska ni albanska plemena, pa čak ni poturčena bratstva, uglavnom nisu priznavala osmansku vlast, dok je ta vlast u Hercegovini, najverovatnijem zavičaju Rajkovića i Portića, bila znatno čvršća, ovo objašnjenje može biti smisleno. Porta je i naziv za crkveno ili manastirsko dvorište. S obzirom da Portići potiču od Rajkovića iz Brezojevice, gde postoji manastir Svete Trojice, nije isključeno ni da ovo prezime ima neke veze s manastirskom portom.

Portićem (deminutiv od porto) je u Dalmaciji i Primorju naziva manja luka. Ali, teško da prezime nastalo u Gornjem Polimlju može imati veze s tim.

BRUNČEVIĆ

U Budimlji je ranije živeo rod sa prezimenom Brunčević, a sekundarno se zovu i Stijovići. Oni su od šekularskih Vajmeša. U Budimlji su ih prozvali Brunci (u jednini: Brunac), kasnije Brunčević. Danas Brunčevića više nema u Budimlji, jer su se u novije vreme svi iselili u veća mesta[50].

Prezime Brunčević nalazimo i kod nekoliko albanskih rodova iz Malesije, kako u obliku Brunčević, u zvaničnom obliku u Crnoj Gori, tako i albanskom obliku Brunçaj. Ovih Brunčevića ima dva roda. Jedni su Kuči sa Meduna, islamizirani. Odatle su se početkom 18. veka neki iselili u Nikšić, a neki u novopazarski kraj[51]. Drugi Brunčevići su iz Dinoše, od plemena Gruda. U 19. veku (1842)[52] su se preselili u Nikšić, gde su, u vreme osmanske vlasti bili tamošnji glavari[53]. 1910. godine su se preselili u Pljevlja[54]. Potomci Brunčevića u Grudama danas se prezivaju Đoković (Gjokaj), u Milešu i Vranju. Na islam su prešli na prelazu iz 18. u 19. vek, pre toga su bili pravoslavni, a još ranije rimokatolici. Navodno su srodni crmničkim Plamencima[55].

U Dalmaciji, na Dugom Otoku kod Zadra, nalazimo prezime Brunac, u mestima Brbinj i Božava[56]. Takođe, kod Hrvata postoji i prezime Brunčić, u severnoj Hrvatskoj[57]. Istog porekla verovatno je i toponim Brunčevo Brdo kod Petrinje.

Etimologija ovih prezimena je, po svoj prilici, različitog porekla. Što se dalmatinskog prezimena Brunac tiče, ono bi moglo doći po istoimenoj vrsti grožđa i vina, koje se još naziva i romanija ili rumenka[58].

Nadimak Brunac bi mogao doći po tamnoputosti onoga kome je dat. Pridev brun (brun) u Primorju znači „mrk, crnkast“, od italijanskog prideva bruno, koji dolazi od kasnolatinskog brunus (po tome i italijansko lično ime Bruno)[59]. Istog porekla je i pridev brunčan – bronzan, bronzast[60], u smislu antroponima – neko ko ima preplanuo, taman, bronzani ten. Konačno, u primorskim krajevima brunčela znači pramen kose ili vitice koje se spuštaju niz lice, uvojak, kovrčica[61], pa bi brunčelast bio neko sa kuštravom kosom. Albansko lično ime Brunç, Brunçi, kao i prezime od njega izvedeno Brunçaj (Brunčević), takođe je izvedeno od reči za bronzu, očito istog korena. Mada, postoji i mišljenje da je izvorno ovo ime Bruç i prezime Bruçaj (Bručević), a da je N dodato u novije doba.

Da zaključim, najverovatnije je da nadimak Brunac i od njega izvedeno prezime Brunčević roda u Budimlji dolaze od tamnog ili preplanulog tena rodonačelnika. Iako Vajmeši uopšte uzev većinom spadaju u ljude svetle kompleksije, nije nemoguće da je ovaj koji se nastanio u Budimlji po nekoj liniji povukao nešto tamniju put, zbog čega je u novoj sredini prozvan bruncem.

DAPSIĆ

Dapsiće je selo u staroj župi Budimlji, na istok od Berana. U moderno vreme u selu nije bilo roda sa tim prezimenom, ali je jasno da je toponim prezimenskog tipa. Početkom 20. veka, ovde su živela samo došljačka bratstva – Brđani iz Pipera, Bratonožića, Vasojevića, i po jedan rod iz Drobnjaka i Ceklina u Riječkoj nahiji. Većina ih je doseljena posle 1690. godine, kada je ovaj kraj, usled seobe Srba na sever, bio prilično zapusteo. Naravno, ovo ne znači da su se svi starosedeoci Dapsića u to doba iselili, ali do kada su tu živeli nije poznato.

Ovaj toponim je veoma star: selo se pod nazivom Dapsić pominje krajem srednjeg veka, u osmanskom defteru za Skadarski sandžak iz 1485. godine[62]. Ako još krajem srednjeg veka postoji selo sa bratstvenim nazivom, to nam ukazuje da je i bratstvo sa ovim prezimenom veoma staro i da predstavlja deo starog stanovništva Budimlje, verovatno iz nemanjićkog doba. Na žalost, kao i u većini osmanskih deftera iz tog doba, popisanim stanovnicima Dapsića nisu upisana prezimena, već po obrazcu – lično i očevo ime. Ako ništa drugo, možemo zaključiti da su Dapsići bili Srbi, s obzirom na popisana imena: od 72 lična imena, svega 9 je kalendarske hrišćanske etimologije, a među ostalim, narodnim imenima preovlađuju ona sa osnovama Rad- (25) i Vuk- (13)[63]. Nešto kasnije, u pomeniku Manastira Šudikova selo se navodi pod nazivom Dьbsik[64].

Prezime Dapsić je nešto noviji oblik nekog od ličnih imena sa osnovom dab-, verovatno Dabiživ – Dabiša – Dabša – Dabsa – Dapsa. Možemo pretpostaviti da je to ime rodonačelnika ovog roda, mada ima mišljenja da naziv sela dolazi po „imenu boga Dabiživa – Daba“[65]. Narod, naravno, ima i svoju verziju. Tako, „u Gornjem Polimlju o postanku izmena nekih ovdašnjih sela, meću njima i Petnjika, može se čuti ovakva legenda. Kada je Sibinjanin Janko, posle poraza na Kosovu, bežao preko ovih krajeva, bio je sa njim i „nejaki Sekule”. Dolazeći od Bihora, kada su izašli na zatalasanu ravan, koju danas čine šest sela, Janko je kazao: „Što je lijepo i odignuto ovo mjesto, kao polica”. I, otada se ta zaravan, navodno, nazvala Police. Silazeći odatle u samu župu, do Lima, tu se probudio nejaki Sekule, pa je to mesto i nazvano Budimljom. Idući dalje jedva su od umora dospeli do susednog sela. Dakle, jedva su dospeli. Otuda je to naselje čnazvano Dospiće (Dapsiće). Prolazeći preko susednog naseljenog mesta u njemu su sreli petoro braće, to jest „pet njih”. Po tome je, veli legenda, otada to naselje i nazvano Petnjik…“[66]

Ime Dapsa od koga bi trebalo da je izvedeno prezime Dapsić nalazimo u većoj davnini. Tako u jednom ugarskom dokumentu još iz 1267. godine pominje se neki Dapsa u Zagrebu[67]. Prezime, odnosno patronim Dapsić (Gergas Dapsich) nalazimo u dokumentu iz 1440. godine, iz knjige dokumenata Dubrovčanina Mihaila Lukarevića[68].

Zanimljiv je pomen prezimena Dabsić iz 1879. godine, u Protokolu izdatih pasoša Knjaževine Crne Gore. Naime, 27. juna te godine, pasoš je izdat licu imenom Ivan Milovanov Dabsić, sa napomenom da je iz Vasojevića, a da putuje (ili se seli?) u Srbiju. Nekoliko godina kasnije, januara 1882. godine, za jednog Bućkovića koji takođe ide za Srbiju, upisano je da je iz Dabsića[69]. Dakle, vidimo da je i kod prezimena i kod toponima upotrebljen isti oblik – Dabsić. Da li je Ivan Milovanov zaista od roda Dapsića (Dabsića) po kojem i selo kod Berana nosi naziv, ili se radi o nekom drugom rodu sa područja Vasojevića, teško je reći. Ono što u oba slučaja buni je zašto je pasoš izdat od strane Knjaževine Crne Gore licu ili licima koja u to vreme formalno žive u Osmanskom carstvu? Možda je to potvrda činjenice da se celo Gornje Polimlje od vremena knjaza Danila Petrovića neformalno priključilo Crnoj Gori i prestalo da priznaje osmansku vlast.

CIMBALJEVIĆ

Cimbaljevići su veliki rod iz pominjanog sela Dapsića. Starinom su iz Pipera. Očuvali su pipersku slavu Aranđelovdan. Ima ih i u Vasojevičkoj nahiji, u selu Konjuhe, ali u manjem broju[70]. Prema predanju Vasojevića iz Konjuha, oni su ih tu zatekli kad su počeli da se doseljavaju u Polimlje. To znači da su ovi Cimbaljevići tu bili još u 17. veku. Logičan pravac seobe je da su se nešto kasnije, neki Cimbaljevići iz Konjuha spustili niz Lim u Budimljansku župu u najverovatnije prilično zapustelo selo Dapsiće. Povoljniji uslovi za život u Dapsićima izgleda su doprineli da ovih Cimbaljevića ima znatno više od onih iz Konjuha. Ove druge su, verovatno, u određenoj meri pritisli i ekspanzivni Vasojevići.

Ovo prezime, kao i mnoga druga pominjana, nalazimo u nekoliko oblika u prošlosti. Tako, pored današnjeg oblika Cimbaljević, i Cimbaljić[71] početkom 20. veka, i još ranije Cimbalj (1863. godine, Sajko Cimbalj iz Dapsića)[72].

Različita su tumačenja prezimena polimskih Cimbaljevića. Jedno narodno tumačenje kaže da su prezime dobili po tome što je neki njihov predak „mogao najdalje da skoči, odnosno da cibne“[73]. Etnografski izvori i ne daju neka naročita objašnjenja, ali je opšti zaključak da prezime dolazi od naziva za muzički instrument cimbal (ili cimbalo)[74]. Naziv je kod nas došao iz latinskog jezika (cymbalum), a koren je iz grčkog naziva kimvalon – udarački muzički instrument u obliku trapeza sa žicama, koji se svira udaranjem po žicama drvenim batićima sa vrhovima presvučenim kožom. Svirač na cimbalu se obično naziva cimbalaš ili cimbalist, otud je teško prihvatiti da je ovaj rod prezime dobio prezime Cimbalj po tome što im je predak svirao na ovom instrumentu. Naročito ne u Gornjem Polimlju u 17. veku.

Drugi mogući odgovori za poreklo ovog prezimena su reči cimbulja – stariji manji muzički instrument, preteča usne harmonike, kao i cimbola[75] kako se u nekim krajevima naziva biljka rusa (u raznim krajevima naziva se i: rosopas, lastina trava, lišavica, lišajnica, zmijino mleko, lastavičina suza)[76], lat. chelidonium maius. Ono što je za ovu biljku svojstveno je njen hemijski sastav, zbog kojeg ima široko dejstvo u lečenju raznih bolesti i tegoba – stomačnih problema, bolesti jetre, nekih bakterijskih infekcija, zatim za dermatološke probleme – za skidanje bradavica, žuljeva, lišaja, ekcema i drugih sličnih promena na koži, itd[77]. Cvet ove biljke ima izrazito jaku žutu boju. Pa, ako bismo koren prezimena Cimbaljević povezali sa ovom biljkom, kao neki mogući odgovori nameću se da je predak ovog roda bio vidar koji je lečio cimbolom, ili je možda imao izrazito plavu kosu po kojoj bi ga neko mogao prozvati po žutom cvetu biljke cimbole. Sve su ovo, ipak, samo nagađanja na osnovu sličnosti ovih reči i prezimena, dok odgonetke za njegov nastanak još uvek nema.

Treba reći da su prezimena sa osnovom cimbal daleko zastupljenija kod Hrvata. Tako nalazimo prezimena Cimbal i Cinbal (Slavonija), Cimbala (Slavonija), Cimbalević (Istra), Cimbalić (Slavonija) i konačno Cimbaljević (Istra)[78].

Treba reći i da je genetika pokazala da predanje Cimbaljevića o piperskom poreklu verovatno nije tačno, s obzirom da je kod jednog testiranog Cimbaljevića (iz Dapsića) utvrđena haplogrupa Q[79], tipična za susedno pleme Bratonožića. Po svoj prilici, preci Cimbaljevića su u Bratonožićima živeli u ono vreme kada je tamo živeo i deo Pipera – Lutovci, te im je, iz nekog razloga, ostalo predanje da su i oni Piperi. Vrlo je moguće da je to neki stariji bratonoški rod u Lutovu koji se u određenom razdoblju utopio u tamošnje Pipere.

ŠĆEKIĆ

O poreklu bratstva Šćekića iz Gornjih sela (Zagrad) pod Bjelasicom u prošlosti su postojala različita mišljenja. Radoslav Vešović je pisao da Šćekići sami svoje poreklo vezuju za pleme Bjelopavlića[80], a Lalević i Protić kažu da su Ojdanići u Gornjim selima, koji su ogranak Šćekića, poreklom iz Šaranaca u Hercegovini[81]. Milisav Lutovac, pak, kaže da su Šćekići poreklom iz Pipera. Pišući o Piperima, Jovan Erdeljanović ne pominje Šćekiće. U samim Piperima zabeležno je predanje da su Šćekići i Piletići istog porekla, od starijeg bratstva Đurkovića iz Zavale u Piperima[82]. Po ovom predanju za rodonačelnika Šćekića se kaže da mu je otac bio Nikač sin piperskog vojvode Đurka Mijaljeva, od koga su piperski Đurkovići. Ima i mišljenja da su Šćekići starosedeoci stare župe Budimlje[83], verovatno jer su u tom području jako dugo, duže od većine tamošnjih bratstava. Sami Šćekići obično uzimaju sredinu 17. veka za vreme doseljenja svog pretka u Gornja Sela ispod Bjelasice (prema pasovima u rodoslovu, to bi bilo oko 1640. godine[84]), po čemu su, uz Obradoviće, nastariji doseljenici u ovom kraju[85]. Šćekići slave Svetu Petku, što je možda bio razlog povezivanja ovog bratstva s plemenom Bjelopavlića koje takođe slavi ovu slavu. Međutim, predanje samih Šćekića govori i da su nekada slavili Aranđelovdan, a da je slava iz nekog razloga promenjena po doseljenju u Gornja sela. Genetika je definitivno potvrdila da su Šćekići ogranak plemena Pipera (utvrđena je haplogrupa R1b BY611 FT48939)[86].

Prema predanju, Šćekići su potomci Šćeka, po kojem su dobili i prezime. Vremenom su se oformila i nova prezimena nekih ogranaka, premda je veliki deo Šćekića zadržao izvorno prezime. Šćekića osim u Zagradu ima u drugim selima beranskog kraja (Kurikuće, Femića Krš, Praćevac, Zaostro, Babino, itd), kao i u Zatonu kod Bijelog Polja. Od Šćekića su i brojni ogranci sa drugim prezimenima, a od ovih ogranaka veća bratstva su Raičevići i Ojdanići.

Posle Druge seobe Srba 1737/38. godine, sklanjajući se od osmanske odmazde stanovništvo iz ovog kraja se iseljavalo u bezbednije krajeve, pa su se tada i Šćekići raselili, u sela Bihora i Police, i po Starom Vlahu. Kasnije su se delom vratili u Gornja sela, neki tek sredinom 19. veka. Međutim, deo je ostao u novim krajevima i kasnije se raseljavao po Srbiji. Jedan od njih, Petronije Šćekić, završio je čak na Dunavu, u Tekiji. Njegov sin Avram (1791-1852), po ocu Petronijević, kasnije je postao političar, u četiri navrata predsednik Vlade Knjaževine Srbije.

Pomenuto je da predanje Šćekića kaže da im se predak zvao Šćek. Etimološki, sudeći po prezimenu, predak se zvao Šćeka, a ne Šćek, jer od imena Šćek bi po pravilima nastanka patronimskih prezimena, bilo izvedeno prezime Šćeković. Ovakav etimološki princip je prilično dosledno zastupljen u našim dinarskim krajevima. Patronimi od imena koja se završavaju samoglasnikom A, a koja nisu naročito česta, nastaju dodavanjem nastavka -ić, dok ostala imena dobijaju nastavak -ović ili -ević. Tako, od imena Jakša nastaje Jakšić, dok od imena Ivan nastaje Ivanović, a od Vule – Vulović ili Vulević. Po istom principu, od imena Šćek bi nastalo prezime Šćeković, kao i od imena Šćeko (uporediti sa Šćepo – Šćepović), dok bi od imena Šćeka nastalo prezime Šćekić. Potvrda ovome je da postoji prezime Šćeković. Jedne Šćekoviće nalazimo u selu Kućane južno od Raške, kod ušća Raške u Ibar, oni su poreklom Drobnjaci (slave Đurđevdan), a u Rašku su se doselili sa Peštera[87]. Drugi Šćekovići su živeli u selu Burovo kod Lazarevca, tu doseljeni „iz Arbanije“ u prvoj polovini 19. veka. Kasnije uzeli prezimena Aleksić i Vukašinović[88]. Oni slave Aranđelovdan, što je starija slava Šćekića, pa nije isključeno da se radi o nekom od ogranaka Šćekića koji su se raselili po Srbiji, a kojima je kasnije prezime unekoliko izmenjeno. Ma koliko ime Šćek zvučalo neuobičajeno, valja reći da u Istri (Pula) postoji rod sa takvim prezimenom (Šćek)[89].

Videli smo da se predak Šćekića najverovatnije zvao Šćeka, a ne Šćek. Sa druge strane, na primeru dva navedena roda sa prezimenom Šćeković, videli smo da je postojalo ime Šćek ili Šćeko, od kojeg bi ovo prezme trebalo da je nastalo. Najbolji kandidat za objašnjenje ovih imena je osnovno ime Šćepan, od kojeg bi mogli biti izvedeni nadimci Šćeka ili Šćeko. No, ni ovaj zaključak ne možemo prihvatiti bez rezerve, s obzirom na postojanje daleko rasprostranjenijeg nadimka za ime Šćepan – Šćepo. U bratstvu postoji i priča da je pravo Šćekovo ime bilo Miloš^[90].

Druga mogućnost je da se radi o jotovanom imena Steka (Steka – Stjeka – Šćeka). Ime ili nadimak Steka (možda od Stevan, Stepan) nalazimo i kao osnovu prezimena Stekić. Takođe postoji i prezime Steković, izvedeno od nadimka Stek ili Steko. Da je postojalo bratstveno ime Steka ili Šteka govori nam i mletački Skadarski zemljišnik iz 1416. godine^[91], a zatim i selo bratstvenog naziva Šteke u Nahiji Župa u turskom defteru iz 1523. godine^[92] (i danas u Lješanskoj nahiji postoji selo Šteke^[93]). Prezime Steka ili Šteka (Steco, Stecho) u Skadarskom okrugu početkm 15. veka nalazimo u nekoliko sela: Sveti Srđ (Progon), Ruskoli (Jovan), Stira (Andrija, Aleksa), Karuči (Petar), Progoni i Stečani[94] (Stojko i Jovan)[95]. S obzirom da su u pitanju kalendarska imena, teško je zaključiti da li su ovi Steke bili Sloveni ili Albanci. Možda navedeno ime Stojko daje prevagu da je u pitanju slovensko bratstvo[96]. S obzirom da bratstva istog prezimena u 15. veku nalazimo naseljena i u Donjoj i u Gornjoj Zeti, veoma je moguće da je ovo bratstvo naporedo živelo i u kasnijoj Lješanskoj nahiji i da se po njima naziva selo Šteke. U Štekama i susednim Farmacima krajem srednjeg veka živelo je bratstvo Šteka ili Štekojevića[97]. Nije mi namera da tvrdim da predak Šćekića ima veze sa skadarskim Stekama i lješanskim Štekama, ali, opet, nije ni nemoguće da su Šteke u stvari ogranak Pipera. Pipere te 1416. godine nalazimo, kao i Steke, kako u selima skadarskog kraja, tako i u tadašnjoj Gornjoj Zeti, da bi se kasnije trajno nastanili u dolini Morače.

Pominjući Steke iz skadarskog kraja, kao objašnjenje njihovog prezimena u literaturi se može naći albanska reč shtek, shteg – prolaz, staza[98]. Možda ovo ukazuje na zanimanje Steka koji bi mogli biti čuvari opasnih prolaza u ona vremena?

Još jedna albanska reč privlači pažnju kad je u pitanju prezime Šćekić. Na albanskom se šćek (shqek) kaže za jagnje – šilježe staro do jedne godine[99] (ovde bi Šćekić bio parnjak našem prezimenu Šiljegović).

Ime Šćek(a) moglo bi biti i slovenskog porekla. U Nestorovom letopisu „Povest minulih leta“ iz 12. veka, kao jedan od legendarne trojice braće zasnivača Kijeva pominje se Šček (Щek)[100]. U ruskom jeziku postoji reč щeka – obraz (i od nje izvedeno щekastый – bucmastih obraza). Iako postoje mišljenja[101] da je ova ruska reč mogla dospeti u naš jezik preko crkvenih knjiga pisanih na ruskoslovenskom jeziku, koji je kod nas počeo prodirati u 18. veku, teško je poverovati da je rodonačelnik Šćekića po njoj poneo ime, naročito jer je on rođen znatno pre ovog ruskog jezičkog uticaja.

Zanimljivo je da je jedan ogranak Ojdanića, koji se naselio u Sjenici, uzeo prezime Čkekić[102], a kad su 1836. godine prešli u Stari Vlah (Ograđenik kod Ivanjice) to su promenili u Škekić[103]. Da li su Čkekić i Škekić u stvari samo izobličeni administrativni upisi prezimena Šćekić ili je u pitanju nešto drugo, nije jasno. U svakom slučaju prezime Škekić postoji i danas, u selima kraljevačkog kraja – Dragosinci, Metikoši, Kovači[104]. Za sebe kažu da su starinom iz Nikšića, ali je izvesnije da su od onih sjeničkih Škekića. Da su najverovatnije od Šćekića (Ojdanića) potvrđuje i slava – Sveta Petka.

Jedan od najpoznatijih pripadnika bratstva Šćekića je fiktivni Šćepan Šćekić iz televizijske serije „Srećni ljudi“, koga je maestralno odglumio legendarni Danilo Lazović.

– NASTAVIĆE SE –

(sve fotografije u članku su iz lične kolekcije autora; naslovna fotografija – Manastir Šudikova kod Budimlje)

[1] https://www.poreklo.rs/2017/02/24/bratstvo-cetkovica-iz-sekulara/

[2] Ejup Mušović, Etnički procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara, Etnografski institut SANU, Beograd, 1979, str. 259.

[3] Mila Pavlović, Sela sjeničkog kraja, Univerzitet u Beogradu Geografski fakultet, Beograd, 2009, str. 162, 169, 189, 190, 191, 468.

[4] Zoran Malešić, Pisanija Manastira Mileševe.

[5] Milisav Lutovac, Župa Aleksandrovačka, SANU, Srpski etnografski zbornik knjiga XCIII, Odeljenje društvenih nauka, naselja i poreklo stanovništva, knjiga 43, Beograd, 1980, str. 76.

[6] Zanimljivo je da testirani Šekularac iz Trnavaca slavi Svetog apostola Vartolomeja (Srpski DNK projekat).

[7] Miomir Dašić, Šekular i Šekularci od pomena do 1941. godine, CANU, Podgorica, 2006, str. 47.

[8] I danas je ovo ime veoma zastupljeno kod Crnogoraca, Hercegovaca, u zapadnim delovima Srbije i u istočnoj Bosni, u oblicima Sekula i Sekule.

[9] Dašić, 59.

[10] Dašić, 59; Špiro Kulišić, O etnogenezi Crnogoraca, 1980, internet izdanje.

[11] Dašić, 59.

[12] Aleksandar Loma, Toponimija Banjske hrisovulje, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku, Biblioteka onomatoloških priloga Knjiga 2, Beograd, 2013, str. 235.

[13] Nikić Momir, “Urla”, Geopolitika, Beograd, 2000.

[14] https://www.poreklo.rs/2019/07/09/radmuzevici/

[15] Dašić, 47, 48.

[16] Dašić, 61.

[17] Radoslav Pavlović, Kopaonik, Kruševac, 2012, str. 122.

[18] Akim i Vukota Miljanići, Prezimena u Crnoj Gori, Beogradska knjiga, Beograd, 2007, str. 444, 445.

[19] Milica Grković, Rečnik ličnih imena kod Srba, Vuk Karadžić Beograd, Biblioteka rečnika, Beograd, 1977, str. 199.

[20] Dašić, 129.

[21] Andrija Jovićević, Plavsko-gusinjska oblast (Polimlje, Velika i Šekular), Naselja srpskih zemalja, knjiga X, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1921, str. 571.

[22] Rade Brakočević, Lomni Šekular, Beograd, 2013.

[23] Svetozar Stijović, Onomastika središnjeg dela Metohijskog Podgora, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku, Onomatološki prilozi II, Beograd, 1981, str. 220, 233.

[24] https://forum.poreklo.rs/index.php?topic=941.0

[25] Isto.

[26] Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika 1, Matica srpska – Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, 1967, str. 322.

[27] Dašić, 172

[28] Nažalost, ovaj dokument je uništen tokom njemačkog bombardovanja Beograda 6. aprila 1941, kada je izgorjela zgrada Narodne biblioteke u kojoj je Pomenik čuvan.

[29] Kod Radoja Kastratovića (u radu “Šekular i Šekularci u narodnoj priči i tradiciji”), ovaj događaj zbio se 1740, a klimentski glavar zove se Omer Vuča. Međutim, prof. Miomir Dašić (u radu “Šekular i Šekularci od pomena do 1941. godine”) daje uvjerljive dokaze po kojima se ovo dogodilo oko deset godina ranije (Dašić, 190). Kod nekih autora, i po nekim mišljenjima koja sam čuo, Dašina pogibija smješta se čak u 1750. ili 1753. godinu.

[30] Mileta Vojinović, Pljevaljski kraj – prošlost i poreklo stanovništva, Pljevlja 1997, str. 320.

[31] Mirko Barjaktarović, O Šekularu – najmanjem crnogorsko-brđanskom plemenu, Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu, knjiga 47, Beograd, 1983, str. 64.

[32] Duje Rendić-Miočević, Iliri i antički svijet, Biblioteka znanstvenih djela 33, Književni krug, Split, 1989, str. 755.

[33] Fanula Papazoglu, Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba, Djela knjiga XXX, ANUBIH, Centar za balkanološka ispitivanja, Knjiga I, Sarajevo, 1969, str. 182.

[34] U Nikšiću je postojalo veliko bratstvo muslimana Mušovića, koji su dugo vremena davali kapetane nikšićskog grada, a čiji rodonačelnik se zvao Mušo.

[35] https://www.poreklo.rs/2021/01/26/o-nekim-neobicnim-prezimenima-kod-srba-6-deo/

[36] Barjaktarović, 64.

[37] Brakočević, 271.

[38] Mitar Pešikan, Zetsko-humsko-raška imena na početku turskoga doba, SANU. Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku, Onomatološki prilozi III, Beograd, 1982.

[39] Milica Grković, Naselja i stanovništvo oblasti Brankovića 1455. godine, SANU, Odeljenje društvenih nauka, Demografski zbornik Knjiga VI, Beograd, 2001, str. 693.

[40] Ante Šupuk, Šibenski onomastikon nakon kuge od 1649. godine, str. 138.

[41] Novak Mandić Studo, Srpske porodice Vojvodstva Svetog Save, Gacko, 2000, str. 422.

[42] Irmgard Manken, Dubrovački patriciji y XIV veku, SANU, Posebna izdanja knjiga CCCXL, Odeljenje društvenih nauka knjiga 36, Beograd, 1960, str. 93.

[43] Velimir Mihajlović, Srpski prezimenik, Aurora, Novi Sad, 2002, str. 98.

[44] Brakočević, 274.

[45] Mileta Bukumirić, Život Srba u Goraždevcu, SANU, Etnografski institut, Posebna izdanja Knjiga 61, Beograd 2007, str. 51.

[46] Bukumirić, 51.

[47] Svetozar Stijović, Onomastika središnjeg dela Metohijskog Podgora, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku, Onomatološki prilozi II, Beograd, 1981, str. 203.

[48] Vlado Pavičić, Rodovi Studenaca i Stubice, Župa Studenci u Hercegovini, Crkva na kamenu, Mostar, 2011, str. 119.

[49] Hrvatski prezimenik – pučanstvo Republike Hrvatske na početku 21. stoljeća 3, Golden markering – Tehnička knjiga, Zagreb, 2008, str. 403, 702.

[50] Radomir Guberinić, Budimlja, Biblioteka Hronike sela, Odbor za proučavanje sela SANU, Beograd, Aktuel HM Zemun – Institut za ekonomiku poljoprivrede – Zavod za proučavanje kulturnog razvoja Srbije, Beograd, 1994, str. 335, 336.

[51] Miljan Jokanović, Pleme Kuči, etnička istorija, Biblioteka Etnogeneza, Medeon Podgorica – Print Podgorica, Podgorica, 2000, str. 161.

[52] Miljanići, 66.

[53] Ejup Mušović, Etnički procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara, SANU, Etnografski institut, Beograd, 1979, str. 145, 146.

[54] Miljanići, 66.

[55] Ilija – Peko Peličić, Zapisi o Zeti, Sabor Zete, Golubovci – Beograd, 1997, str. 316, 317.

[56] Leksik prezimena SR Hrvatske (1976), Institut za jezik,Nakladni zavod Matice Hrvatske, Zagreb, 1976, str. 76.

[57] Isto.

[58] Stijepo Obad , Dalmatinsko selo u prošlosti, Split, 1990, str. 54.

[59] Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika knjiga prva, JAZU; Zagreb, 1971, str. 220.

[60] Skok, 217

[61] Skok, 220

[62] Marijan Premović, Zemljoradnja u srednjovjekovnoj župi Budimlja, Novopazarski zbornik 33, Muzvj Ras, Novi Pazar, 2010, str. 60.

[63] Selami Pulaha, Defteri i regjistrimit te Sanxhakut te Shkodres i Vitit 1458, Akademia e shkencave E RP. TE Shqiperise, Instituti i historise, Tirane, 1974, str. 81.

[64] Miomir Dašić, Društveno-političke prilike na teritoriji današnje sjeveroistočne Crne Gore od druge polovine XV do kraja XVII vijeka, Istorijski zapisi godina HHHIH (LIX) 1-2, Istorijski institut SR Crne Gore, Titograd, 1986,str. 52.

[65] Radomir Guberinić, O starosti Srba na Balkanu, Biblioteka Hronika sela, Posebna izdanja, Kulturno · prosvetna zajednica Srbije, Beograd, 2002, str. 82.

[66] Mirko Barjaktarović, Selo Petnjik, SANU, Etnografski institut, Zbornik radova Etnografskog instituta knj. 19, Beograd 1986, str. 181.

[67] Regesta documentorum regni Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae saeculi XIII, Collegit et digessit i, Kukuljević de Saccis, 1889, Starine 27, JAZU, Zagreb, 1895, str. 73.

[68] Mihailo Dinić, Iz dubrovačkog arhiva knjiga I, SANU, Zbornik za istoriju, jezik i književnost Srpskog naroda, III odeljenje, Knjiga XVII, Beograd 1957, str. 67.

[69] Poimenični protokoli izdatih pasoša u Knjaževini Crnoj Gori (1879-1883) 2, Edicija Pasoške knjige Knjaževine Crne Gore, Državni Arhiv Crne Gore, Cetinje, 2013, str. 51, 126.

[70] Jovan Erdeljanović, Kuči, Bratonožići, Piperi, Biblioteka fototipskih izdanja, Slovo ljubve, Beograd, 1981, str. 386, 387.

[71] Isto.

[72] Guberinić, Budimlja, 128.

[73] Ejup Mušović, Etnički procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara, SANU, Etnografski institut, Beograd, 1979, str. 147.

[74] Radomir Rakić, Vera Stanisavljević Rakić, Koreni – Poreklo srpskih porodica i prezimena, Portal Srpska dijaspora – Internet novine serbske, str. 151.

[75] Skok, 265.

[76] Vikipedija.

[77] Isto.

[78] Leksik prezimena SR Hrvatske, 94.

[79] Srpski DNK projekat.

[80] Radoslav Vešović, Pleme Vasojevići, Državna štamparija u Sarajevu, 1935, str. 250.

[81] Bogdan Lalević, Ivan Protić, Vasojevići u turskoj granici, Beograd, 1903, str. 723.

[82] Branislav Vuković, Zaostro, Berane, 2020, str. 224.

[83] Guberinić, 335.

[84] Đorđije Ojdanić, (Ne)poznate Lubnice, 2005, internet izdanje:

[85] Vuković, 225.

[86] Srpski DNK projekat.

[87] Petar Petrović, Raška, knjiga 2, Novi Pazar, 2010, str. 262.

[88] Petar Petrović, Šumadijska Kolubara, Srpska akademija nauka, Odeljenje društvenih nauka, Srpski etnografski zbornik knjiga LIH, Naselja i poreklo stanovništva knjiga 31, Beograd, 1949, str. 130.

[89] Leksik prezimena SR Hrvatske, 634.

[90] Ojdanić.

[91] S. Ljubić, Skadarski zemljišnih od god. 1416, JAZU, Starine, KNJIGA XIV, Zagreb, 1882.

[92] Branislav Đurđev, Lamija Hadžiosmanović, Dva deftera Crne Gore iz vremena Skender-bega Crnojevića, sveska 2, ANUBiH, Posebna izdanja knjiga IX/2, Odjeljenje društvenih nauka knjiga 2/2, Sarajevo, 1973, str. 27.

[93] No, danas u selu nema starih Steka, već ga nastanjuju kasnije doseljeni Vukčevići.

[94] Proghieni e Stichiani.

[95] Ljubić, 49-51.

[96] Božidar Vukčević, Srbi Sklavonije i Skadra XV vijeka i hilandarski posjed Kamenica, 2002, internet izdanje.

[97] https://www.poreklo.rs/2017/08/21/ljesanska-nahija/

[98] P. Fulvio Cordignano S. J. Onomasticon del Catasto veneto di scutari e registrum concessionum, Tolmezzo, Slabilimento Grafica Sarnia, 1945, str. 58.

[99] Branimir Gušić, Pećki put, najviši prijelaz preko Prokletija, JAZU, Zbornik za narodni život 1 običaje Južnih Slavena knjiga 42, Zagreb, 1964, str. 550.

[100] Povest vremennыh let, Pamяtniki literaturы, Im Werden Verlag, Moskva – Augsburg, 2003, str. 4; brat Kij, po kojem je grad prozvan, pominjan je u jednom od prethodnih nastavaka (prezime Kijanović), treći brat je Horiv, a s njima je bila i sestra Lebed.

[101] Vuković, 226.

[102] Pero Pećinar, Seobe kroz Užički okrug u 19. veku (od 1800. do Babinske bune) prva knjiga, Užice, 2012, str. 52.

[103] Pero Pećinar, Seobe kroz Užički okrug u 19. veku (od Babinske bune zaključno sa 1900. godinom) druga knjiga, Užice, 2012, str. 161.

[104] Radoslav Pavlović, Podibar i Gokčanica, 1941, 120, 122, 168.