Poreklo stanovništva sela Gornjani, opština Čučer-Sandovo, Severna Makedonija. Prema knjizi dr Jovana F. Trifunoskog „Skopska Crna Gora“, izdanje Skoplje 1971. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Položaj, ime i tip sela.
Gornjani je jedno od najzapadnijih sela Skopske Crne gore. Ima amfiteatralgš položaj. Ime je dobilo po tome jer leži na višem zemljištu y odnosu na susedna nešto niža sela Čučer i Banjani. Gornjani je na ekonomski takvom položaju da njegovi stanovnici koriste raznolike prirodne uslove.
Vode.
Voda za piće dobija se sa dve česme sagrađene 1926. godine. Severno od. Gornjana, na planinskom masivu, izbijaju izvori: Vrbica, Studeno, Mora livada i drugi.
Zemlje i šume.
Krajevi atara noce ove nazive: Markov dub (740 m), Topolovik, Ranđel, Erevin, Bel kamen, Ramna šuma, Ljutika, Kočinji, Posidol, Moravdol, Posiver. Dubovi, Dolnji posidol, Luka, Trčmeo, Golina, Izvor, Vrveš, Klenčiki, Lazovo, Radunac, Temkovo, Slive, Dolnja češma, Varnica, Čuka, Barčinja, Leske, Govedarište, Pojata, Selište, Kućetine, Gornjanski prisoj.
Tip sela.
Selo se deli na mahale po glavnim rodovima, a u mahalama kuće su na okupu. Vide se i pojedine napuštene kuće čiji su se stanovnici iselili. Usled zbijenosti oko kuća nema pravih okućnica. U Gornjanu je svega 43 domaćinstva.
Prošlost i starine.
Južno Od Gornjana, na temenu uzvišenja Tromeđa, je poznati srednjevekovni manastir Sv. Nikite. Tri susedna sela –— Gornjani, Čučer i Banjani – leže severno, južno i istočno od manastira. Zbog toga su pojedini pisci Sv. Nikitu stavljali jedan put u Gornjani, drugi put u Čučer, treći put u Banjani. Meni se čini da bi pomenuti manastir trebalo smatrati gornjanskim.
Istorijski podaci govore da je Sv. Nikita najpre bio poznati vizantiski manastir. Možda je iz 12. veka, kad su vizantiske velmože podizale i druge manastire u okolini Skoplja. Međutim, on je kasnije bio porušen. Stoga iz temelja ga je obnovio srpski kralj Milutin oko 1307. g. Godine 1308. Milutin je manastiru priložio čitav niz imanja. A potom ga je dodelio sa svima njegovim dobrima, selima i podanicima pirgu Hrusiji kod Hilandara na Svetoj gori. Dve trećine prihoda od imanja Cv. Nikite imali su pripadati pirgu, a jedna trećina ostajala je samom Nikiti. Kasnije je pomenuti kralj oduzeo od pirga vlastelinstvo pa ga darovao direktno Hilandaru.
Manastir je živopisan oko 1316. g. Živopis pokriva sve zidove. Freska Cv. Save rađena je oko 1318. g.
Manastir CB. Nikita je lep monument iz doba kada je crkvena građevinska delatnost u staroj srpskoj državi gotovo bila na vrhuncu procvata. Nosi čisto slovenske karakterne crte, jer je građen rukama naših majstora. Od svih kasnijih dozidaka od interesa je bio paraklis Cv. Jovana Preteče, porušen između dva svetska rata. U njemu se nalazio živopis sa početka 16. veka. U narodu se govori da je ovaj manastir ranije imao mnogo kaluđera.
Kraj manastira, koji sam posetio u novembru 1969. g. i aprilu 1970. g., vide se dva novija groba. U jednom iz 1949. g. sahranjen je monah Pankratija, izbeglica iz ruskog Valamskog manastira (rođen 1872. g.). U drugom grobu iz 1964. g. sahranjen je protojerej Nikodim Petković, dugogodišnji manastir-ski starešina (rođen 1898. g.).
Gornjani spada u stara naselja Skopske Crne gore. Predanje navodi da je ono najpre ležalo 500 m zapadnije od današnjeg položaja. Tamo u dolini je selište R a d u n a c. Međutim, za vreme Turaka to selo jednom su stanovnici morali napustiti. Ležalo je kraj starog puta pravca Kačanik — Skoplje pa su stoga na naselje napadali poglavito muslimanski Arbanasi. Obično su napadali na žene i devojke kod česme. Bilo je i toga da su u takvim prilikama, sem baba, svi stanovnici napuštali selo dok ne prođe opasnost.
Promena položaja Gornjana nije izvršena od jedan put, nego su u više mahova pojedina domaćinstva napuštala naselje na starom položaju, dok ono tamo nije iščezlo. Od starih stanovnika, koji su prešli sa selišta Radunac, u današnjem Gornjanu očuvani su samo rodovi:
-Pešovi i:
-Pusićevi. Neki stanovnici iz tog starog sela otišli su u druga naselja – Čučer itd.
Stočarstvo je bilo glavna privredna grana stanovnika Gornjana do kraja turske vladavine, i iza toga do kraja drugog svetskog rata. Do tada u ovom selu postojale su česte kućne zadruge sa po 15 do 25 članova. Zbog toga su očuvane i velike stare kamene kuće, koje traju dugo. Imaju specijalno ugrađene furune u kojima se pekao hleb za brojne ukućane.
Čim se povede razgovor o prošlosti sela stariji stanovnici odmah pominju stradanja do 1912. g. Trpeli su ih od muslimanskih Arbanasa, koje ponekad zovu „Turcima“. Jedni su s vremena na vreme pljačkali stoku, dok su drugi bili stalna napast u selu jer su y njemu boravili kao poljaci.
Poznatim stočarskim rodovima Marinkovim, Pislsvim i drugim Arbanasi su po nekoliko puta opljačkali stoku iz pojata kraj samog sela i iz bačila na planini Crnoj gori. Turska državna vlast našim seljacima nije pružala nikakvu zaštitu. Arbanas Idriz iz sela Blaca y susednoj Kačaničkoj klisuri u rodu Mrčkovi ugrabio je devojku po imenu Petru itd.
Seljaci Gornjana, Banjana i Čučera 1925. g. od državne vlasti dobili su po nešto čiflik–sahibijske zemlje kraj Lepenca (na atarima sela Ormana i Vučidola kao i y Skopskoj Blatiji. Ova tri susedna skopsko–crnogorska sela u svemu su posebna, ali imaju istu seosku slavu – Duhovi.
Slava ili „panađur“ manastira Sv. Nikite je dan posle Krstovdana. Tada dolaze gosti iz okolnih naselja. Gornjansko groblje je y blizini manastira.
Poreklo rodova.
Malo je rodova koji se smatraju starincima. To su:
-Peševi i:
-Pusićevi sa svega 7 domaćinstava. Čine neznatan deo prema ukupnom broju današnjih domaćinstava. Glavnina otpada na doseljenike poreklom iz današnjih arbanaških sela: Đurđevdola u Kačaničkoj klisuri na severozapadu, i iz sela Bojana u Skopskom Dervenu na jugozapadu.
Starinački rodovi su:
-Pešovi (4 k) i:
-Pusićevi (3 k), slava im je Sv. Marko — 8. maja. Za njih se navodi da su starinci u Gornjanu. Ranije su činili jedan rod i tada su imali kuće na pomenutom selištu Radunac.
Doseljenički rodovi su:
-Marinkovi (12 k),
-Pisevi (7 k) i:
-Aleksićevi (1 k), slave Sv. Pantelejmona –– 9. avgusta.
Potiču od istog pretka. Doseljeni su pre oko 190 godina iz današnjeg arbanaškog sela Đurđevdola u Kačaničkoj klisuri (kažu „od Kosovo“. U tradiciji se navodi da su njihovi preci sa ukućanima jednom o Uskrsu došli na sabor y skopsko-crnogorsko selo Brazdu. Sabor se održavao na mestu Rudina, Prilikom vraćanja y Đurđevdol njih su u blizini današnjeg Đeneral Jankovića napali Arbanasi sa namerom da im ugrabe sestru. Ovi su u sukobu ubili jednog Arbanasa i iza toga doneli odluku da se presele u Gornjane. Došli su kao tri domaćinstva sa starešinama Marinkom, Pislom i Aleksom. Marinko je kasnije imao ženu od gornjanskog roda Pešovi. Od roda Marinkovi jedna grana nosi ime Brnjarčevi. Marinkovi znaju sledeću genealogiju: Spaso (živ, 69 godina) — Mladen — Pera — Trajko – Anđelko – Marinko, koji se doselio. Današnji stanovnici navode da su u njihovom starom selu Đurđevdolu očuvani topografski nazivi Marinkova njiva i Marinkova kruška. Od roda Marinkovi jedna grana (Vasilovi 3 k) žive u susednom Banjanu.
-Ljotovi (10 k) i:
-Mrčkovi (5 k), slave Sv. Arhanđela Mihaila — 21. novembar. Doseljeni su pre oko 170 godina iz pomenutog današnjeg arbanaškog sela Bojana u Skopskom Dervenu. Potiču od dva brata –– Ljote i Mrčka. Mrčkovi znaju ovu genealogiju: Milan (živ, 52 godine) — Anđele — Nešo – ? –— ? — Mrčko, koji se doselio. Došao je u Gornjane da bi živeo „so pravoslaven narod“. – —Vujovi (1 k), potiču od domazeta doseljenog iz skopsko–crnogorskog sela Kučevišta. Dalje poreklo im je nepoznato.
Iseljenici:
Najviše domaćinstava Gornjani je imalo 1956. g. — svega 54. Međutim, selo nema znatnih prirodnih pogodaba za život pa je njegovo stanovništvo upućeno na iseljavanje. Iza Prvog, a naročito iza Drugog svetskog rata iselila su se brojna domaćinstva uglavnom u naselja Skopske kotline i u Gloganj kod Pančeva.
U Skopskoj kotlini ima iseljenika u ovim naseljima: Skoplju 10 k, Đorđe Petrovu (ranije Đeneral Hanris) 10 k, Šutom Orizaru 10 k, Vučidolu 8 k (zovu se Brnjavčevi), Butelju 5 k, Indžikčovu 3 k, Sinđeliću 2 k, Ormanu 2 k i Bardovcu 1 k. Oko 20 domaćinstava kolonizovano je y Glognju kod Pančeva. To su:
-Ljotovi 11, Mrčkovi 2 k, Pisevići 2 k, Marinkovići 2 k, Gurmešovići 2 k i Crničani 1 k.
Izvan Gornjana, kako se računa, sada ima oko 70 porodica. U iseljavanjima učestvovali su svi današnji seoski rodovi. Iseljenici svoj deo imanja ostavljali su braći ili su ga prodavali bližim rođacima. Selo su napuštali mahom mlađi ljudi.
IZVOR: Prema knjizi dr Jovana F. Trifunoskog „Skopska Crna Gora“, izdanje Skoplje 1971. godine. Priredio saradnik Porekla Milodan.
Komentari (0)