O nekim neobičnim prezimenima kod Srba (5. deo)

ZATARJE, DONJE POLIMLJE I STARI VLAH (5)

DROBNJAK

O plemenu Drobnjaka napisano je mnogo knjiga i drugih radova, tako da se ovde neću mnogo baviti samim plemenom i njegovim poreklom, već etimologijom prezimena.

Poreklo naziva Drobnjak nije sasvim razjašnjeno. Postoji više tumačenja:

Prema nekim mišljenjima toponim je nastao od grčke reči “dromos” – drum, put[1], s obzirom na važan drevni antički put koji je vodio od Dubrovnika, preko Risna, Onogošta do Pljevalja, a zatim dalje na jug prema Carigradu, jedan od onih koji su spajali Primorje sa unutrašnošću Balkana. Ovaj put prelazio je upravo preko oblasti Drobnjaka. U prilog ovom tumačenju ide i oblik – Dromnjaci, koji se može naći u istorijskim dokumentima, a o čemu će biti pomena kasnije. Tomaš Ćorović[2] podržava ovakvo mišljenje, naročito imajući u vidu da su preci Drobnjaka bili poznati kao ponosnici ili kramari – prevoznici robe koja je iz Primorja išla ka unutrašnjosti i obrnuto, ali i kao ljudi koji su ovaj prevoz i put obezbeđivali (kasnije, u početnom razdoblju osmanske vlasti, oni su činili poseban povlašćeni sloj stanovništva, čuvara opasnih puteva – derbendžije).

Neka mišljenja idu u pravcu tumačenja ovog naziva od prideva – droban, sitan, čime bi trebalo da budu opisani ljudi po kojima je kasnije kraj i pleme prozvano[3]. Međutim, znajući da su durmitorski Drobnjaci jedna od najviših i najrobusnijih populacija na našim prostorima, ovakvo tumačenje ostaje bespredmetno.

Sledeća verzija pominje drob – sitnu stoku, po čijem gajenju su stanovnici tadašnje župe Komarnice bili poznati[4]. Međutim, treba imati u vidu da je bilo i drugih katuna koji su gajili sitnu stoku (brave), možda i u većem broju nego preci Drobnjaka, pa nisu poneli takav naziv.

Po jednom predanju, naziv Drobnjak dolazi od reči – drob, utroba, i to po tome što je „njihov vojvoda Lapac Kosovčić razbučio drob sinu kričkog vojvode Kaloke kod Česme u Bukovičkoj Gori, kad je ovaj išao u tazbinu u Drobnjak“[5]. Po tome ljude vojvode Lapca prozovu u poruzi Drobnjacima, a ceo kraj – Drobnjak. U drugoj verziji ubijen je turski paša Husret-beg[6], bosanski namesnik, 1541. godine[7], nakon čega su njegovi ljudi drob mu zakopali na licu mesta, a telo odneli da ga časno sahrane. Po toj zakopanoj drobi ceo kraj je prozvan – Drobnjak, a njegovi žitelji – Drobnjaci. Zanimljivo je da isto predanje o pogibiji i drobu Husret-bega imaju i bosanski muslimani, „da mu je na mjestu pogibije sahranjen drob, a tijelo odnijeto u Sarajevo i sahranjeno u džamiji“, a da „po tome drobu i Drobnjak je dobio ime“[8]. Zanimljivo je da se u predanjima o ubistvu ovog paše i pokopavanju njegovog droba navodi da su pašu ubili Kuči[9]. Zaista ne bismo 1541. godine očekivali Kuče u kraju ispod Durmitora, mada nije nemoguće. U tom smislu, zanimljiv je pomen prezimena Kuč u nahiji Komarnica, odnosno području Drobnjaka, u osmanskom defteru za Hercegovački sandžak iz 1477. godine, gde je u džematu Ivana Velimirova popisan Božidar Kuč[10]. O vremenu u kojem je živeo vojvoda Lapac možemo samo nagađati, a postavlja se pitanje da li je on uopšte istorijska ličnost. Sukob Drobnjaka sa Kričima, koji je predanjski oličen u ubistvu sina kričkog vojvode, bi se mogao povezati sa širenjem Drobnjaka ja Jezersku visoravan, za potrebe ispaše velikih stada. Ovaj sukob teško da je mogao biti pre 16. veka, a Tomić o njemu piše kao događaju koji se zbio pre oko „200 godina“, što, s obzirom na vreme pisanja knjige, označava početak 18. veka[11]. Što se tiče pogibije i ukopa droba bosanskog paše, ni ovoj priči vremenske odrednice ne idu u prilog, s obzirom da se u mletačkom dokumentu – izveštaju Marina Sanuda iz avgusta 1500. godine, pominje da se skadarski paša nije usudio da prikupi harač „u kraju zvanom Drobnjaci“[12]. Dakle, iako se u osmanskom popisu za Hercegovački sandžak iz 1477. godine ne pominje naziv Drobnjak ili Drobnjaci, već Nahija Komarnica, vidimo da na samom kraju 15. veka ceo taj kraj, sa 1500 domova, nosi naziv – Drobnjaci.

Slobodan Šćepanović[13] prednost daje etimologiji gde je imenica Drobnjak izvedena od imenice drob i pridevske osnove droban, uz nastavak – jak, pri čemu je droban u opisu geomorfoloških karakteristika i izgledu zemljišta župe Komarnice, oblasti gde je pleme zasnovano – razdrobljen reljef tog kraja. Osnovni oblik Drobjak vremenom je dobio oblik Drobnjak. Dakle, naziv je predeonog, a ne patronimskog tipa, a plemensko ime i prezimena Drobnjak, Drobnjaci, Drobnjaković i slična dolaze od tog predeonog imena i označavaju zavičajno ime, predeonu pripadnost ili plemensko poreklo.

Nešto slično tome je i mišljenje da je ovo predeoni naziv, nastao zbog razdrobljenosti – razbacanosti kuća u komarničkim naseljima[14].

Znajući danas za neobično, skandinavsko poreklo glavnog dela plemena Drobnjaka, nije isključena ni germanska etimologija ovog naziva. U starom gotskom jeziku nalazimo reči: drobna (imenica) – bučno ili nasilno ponašanje grupe ljudi, neke družine ili rulje, drobnan ili drobjan (glagol) – praviti nevolje[15], što bi mogao biti naziv neke družine sklone pravljenju neprilika (a Normani, čiju geneiku nosi većina Drobnjaka, to u svoje vreme svakako jesu bili).

Konačno, postoji veći broj mišljenja da je plemensko ime Drobnjaka patronimskog tipa i da dolazi od ličnog imena rodonačelnika. U ovoj verziji, koja ima potporu i u istorijskim izvorima, postavlja se pitanje po čemu od svega navedenog je rodonačelnik dobio to ime.

Najstariji dokumentovani pomen ovog ličnog ili porodičnog imena je iz 1285. godine, iz jedne obveznice potpisane u Kotoru od strane grupe „vlaha“, među kojima je i Bratinja Drobnjak[16]. Sedam decenija kasnije, na crkvi u Vaganešu kod Gnjilana urezano je da su crkvu podigli vlastelin Dabiživ, i njegova braća Hran i Bogoje, unuci Drobnjakovi, 1354. godine[17]. Dokument o ovom zapisu objavio je srbski filolog Ljubomir Stojanović[18]. Ako su unuci Drobnjakovi bili odrasli ljudi sredinom 14. veka, njihov ded Drobnjak je bio savremenik Bratinje Drobnjaka, pa se postavlja pitanje da li se, možda, radi o istoj osobi, ili o slučajnosti. Bratinji je ono „Drobnjak“ upisano kao patronim, porodično ili bratstveno ime (uslovno rečeno – prezime), dok bi gnjilanskom Drobnjaku to moglo biti lično ime, što možda ukazuje da je ovakvo lično ime postojalo kod Srba (ili nekih drugih Južnih Slovena) u 13. veku, a da Bratinja Drobnjak i ded ktitora vaganeške crkve nemaju veze jedan s drugim. Od druge polovine 14. veka, Drobnjak kao prezime, ime bratstva ili vlaškog katuna, nalazimo u većem broju dubrovačkih i kotorskih dokumenata, zapisano u raznim oblicima, kao Drobgnach, Drobgnazi, Dromgnazi, Dobrignaçi, Drobgnachy, Drobnach, Drobgnacis, Drobgnatis[19].

Govoreći o pomenima Drobnjaka krajem srednjeg veka, pažnju privlači mletački dokument u kojem se pominje rodonačelnik velikog i istorijski značajnog bratstva Herakovića, u okviru kojeg je nastala vladarska loza Crne Gore – Petrovići-Njegoši. Predak Petrovića-Njegoša, Herak, praunuk je Bogutin, otac Đurđev koji zajedno sa petoricom sinova 1399. godine daje kotorskom plemiću Dabku Bizantiju u depozit neke vredne stvari. Među sinovima je i Herak, otac rodonačelnika Herakovića istog imena, od kojih su njeguški Petrovići i Popovići. U dokumentu se Đurađ (ili Đurec, Đureč, Đurič?) navodi da je „od Drobnjaka“: „Giurech Bogutovich de idobrignachi et a filiis suis Volchez, Radin, Cherach, Pribil et Ostoia“[20]. Herak Heraković (sin Heraka Đurđeva) pominje se u mletačkom dokumentu iz 1441. godine kao Cherach Cheracovich de Drobgnacis[21]. Ovi mletački pomeni nam ukazuju da su Drobnjaci bili heterogeno pleme još krajem srednjeg veka, a s obzirom da danas, sudeći prema rezultatima testiranih Herakovića (Popovića i Petrovića), znamo da su oni nosioci haplogrupe E V13[22].

U osmanskom defteru za Bihor i Plav iz 1485, u selu Šekular u Gornjem Polimlju, nalazimo lično ime Dropjak (sin Vinoja ili Vojnoja)[23]. Da li je možda Drobnjak izobličena varijanta ovog imena (ili obrnuto?)[24]. Dropjak bi moglo biti samo netačna transkripcija imena Drobjak, prilikom iščitavanja zapisa na arpaskom ili persijskom pismu.

I u samom Drobnjaku, pa i u drugim krajevima, često se može čuti verzija – Drovnjak, Drovnjaci, drovnjačko[25]. Ovaj oblik se naročito sreće u starijim dokumentima[26], kao i oblici Dromnjak i Dromljak. Oblik Dromnjak za pleme nalazimo 1805. godine u prepisci ostroškog igumana Petronija sa vladikom Petrom I Petrovićem[27].

S obzirom da se ovde razmatra poreklo prezimena Zatarja, Donjeg Polimlja i Starog Vlaha, pomenuću one rodove koji nose prezime plemensko prezime Drobnjaka, u svim postojećim verzijama, a koji su iz tih područja.

Prezime Drobnjak, kao i Drobnjaković, javljaju se van samog plemenskog područja, među iseljenicima. Ono služi da označi poreklo tog iseljenog roda. Što je sasvim logično, jer ne bi bilo svrhe da se neko preziva Drobnjak u matici, gde su svi Drobnjaci. Poređenja radi, u plemenu Šekular u Gornjem Polimlju ne postoji prezime Šekularac, ali ga ima na više mesta među iseljeničkim rodovima.

U Trudovu kod Nove Varoši postoji veliki rod nastao od pretka imenom Šćepo Drobnjak, koji se tu doselio iz Drobnjaka početkom 19. veka. Međutim, tokom vremena, prezime Šćepovog potomstva upisivano je u matičnim knjigama i drugim dokumentima na različite načine, tako da sada ogranci ovog razgranatog roda imaju čak četiri zvanična prezimena: Drobnjak, Dromljak, Dromnjak i Drobnjaković[28], dok se njihovi iseljenici u Radljevu u Tamnavi prezivaju – Dromnjaković! Od ovog roda su Dromnjaci u Užicu.

Rodonačelnik Andrića u Dobrinji kod Požege zabeležen je 1833. godine kao Andrija Dromljak. Inače, ovu familiju zovu i Dromnjaci[29].

Prezime Dromnjak nalazimo i u pljevaljskom kraju (Vrbica, Milunići, Strahov Do, Crljenice)[30], a tu živi i rod sa prezimenom Dromljak (Đuli, Židovići, Milunići, Potkovač). Zanimljivo je da u selu Potkovač pored Dromljaka žive i Drobnjaci ,a u Strahovi Dolu i Crljenicama nalazimo sva tri oblika: Drobnjak, Dromljak i Dromnjak[31]. Svi ovi rodovi su u Zatarje doseljeni sa durmitorskih strana[32]. Neki od njih su srodni, samo su im vremenom prezimena zapisivana na različite načine, ali i oni sami znaju da nisu svi istog porekla. Logično je da su mnoge doseljenike sa Durmitora u Zatarju jednostavno prozvali – Drobnjak, te im je to ostalo kao prezime. Tako, u Otilovićima ima tri roda Drobnjaka, sa različitim slavama – Đurđevdan, Sveti Sava i Sveti Luka. Prva dva roda, sudeći po slavama su „Novljani“[33], a Drobnjaci lučinštaci za sebe kažu da su daljim poreklom Rovčani, što odgovara i njihovoj slavi[34].

U prijepoljskom kraju najbrojniji su Drobnjaci iz Brajkovca, koji slave Svetog apostola Tomu. O njima je bilo pomena ranije, kada je razmatrano poreklo prezimena Čpajak, te je rečeno da je genetika potvrdila vezu ovih Drobnjaka sa drobnjačkim Kaljevićima, odnosno pripadnost haplogrupi I2a PH908 FT25902. Jedan njihov ogranak živi u Mrčkovini i Brodarevu, a od njih jedan se preselio u Sevojno gde je upisan kao Drobnjaković[35].

 Sledeći su Drobnjaci iz Kajevića, koji slave Đurđevdan. Oni potiču od drobnjačkih Grbovića, a pretpostavlja se da su iz Drobnjaka predigli posle terora koji su zaveli Turci sveteći smrt Smail-age Čengića. Danas žive u Miljevićima, a deo se vremenom iselio u novovaroški kraj, gde se prezivaju Drobnjaković[36].

Drobnjaci u Babinama su od Tomića sa Previša. Takođe slave Đurđevdan[37].

Za Drobnjake u Sedobru , koji slave Nikoljdan, ne zna se tačnije poreklo[38]. Jedan od njih se 1855. godine naselio u Užicu, gde je upisan kao Drobnjaković[39].

Drobnjaci u Skokućama i Svojčevu su, po predanju, od Šibalića sa Pitomina u Drobnjaku, a po drugom od Kršikapa. Slave Jovanjdan zimski[40]. Genetika ukazuje na blisko srodstvo sa Savovićima iz Komarnice kod Šavnika, čija bi matica moglo biti područje na zapad od Nikšića. Genetička veza sa Kršikapama je upitna, ali je verovatnije da ne postoji u bližoj prošlosti, s obzirom da su drobnjački Kršikape starinom iz Nikšićke Župe, slave Svetog Luku i najverovatnije su od plemena Nikšića^[41]. Takođe, ni veza sa uskočkim Šibalijama (Šibalićima) po svoj prilici ne postoji, s obzirom da su Šibalije iz Pješivaca^[42], najverovatnije ogranak pješivačkih Mijuškovića^[43], koji su nosioci haplogrupe J2a. Sa druge strane, rezultati ovih Drobnjaka su veoma bliski rezultatu Drobnjaka koji slave Svetog Tomu (koji su ogranak drobnjačkih Kaljevića), pa bi se moglo zaključiti da svi oni potiču od istog korena u nešto daljoj prošlosti.

Za neke od Drobnjaka iz prijeponjskog i pljevaljskog kraja u mileševskom Pomeniku nalazimo da su u drugoj polovini 19. veka upisivani sa oblikom prezimena – Dromnjak, od kojih neki danas kao zvanično prezime nose – Drobnjak, tako današnji Drobnjaci iz Sedobra (1864, 1878, 1894), Skokuća (1873, 1885), Miljevića (1873, 1885), Crljenica (1884), Boljanića (1884), Vrbice (1884), Židovića (1884), Brajkovca (1885), Kosatice (1894). Jedan Drobnjak iz Svojčeva upisan je, 1873. godine, kao Dromljak[44].

Iako su Drobnjaci velikom većinom nosioci haplogrupe I1 R109, među iseljenicima koji nose prezime Drobnjak ili Drobnjaković nalazimo pripadnike više haplogrupa, pa tako, pored očekivane I1 P109, i I2a PH908, R1a, R1b i E V13. Naravno, svi imaju predanje da su iseljenici iz Drobnjaka, što potrđuju i njihova prezimena. Iako danas u samoj oblasti Drobnjaka u potpunosti preovlađuju rodovi koji čine stožer ovog velikog plemena, a koji su nosioci haplogrupe I1 R109 (takozvani „Novljani“), dok ostalih nema u većem broju (tu je veliko bratstvo Tepčana I2a PH908, kao i nekoliko manjih rodova J2b M205, koji su, po svoj prilici, zaostaci nekada velikog plemena Kriča), to ne znači da je takvo stanje bilo i u prošlosti. Odnosno, pleme Drobnjaka je u priličnoj meri bilo heterogeno, i činili su ga rodovi različitog porekla, gde je, vremenom, po brojnosti i uticaju preovladao onaj sloj koji je I1 R109 genetike.

 IRIĆ

Irići su, prema predanju, od Tomića iz Drobnjaka[45]. Slava Đurđevdan možda ukazuje na drobnjačko poreklo, premda je to veoma česta slava kod Srba, pa tako i kod zatarskih rodova. Negde pred kraj 17. veka su pošli iz Šavnika, najpre živeli na katunima u Provaliji (verovatno je u pitanju bio neki zbeg), a odatle su prešli u Mijakoviće, zatim deo u Otiloviće i druga pljevaljska naselja[46], a jedan deo na Jabuku i odatle dalje prema prijepoljskim selima[47]. Postoji jedna verzija i da im je starina na Jabuci[48]. Pamte pretke do početka 19. veka[49], tako da je teško reći koje predanje je tačno.

Stariji oblik prezimena je Ira. Tako u mileševskom Pomeniku nalazimo prezime Ira kod nekoliko priložnika iz Šumana, Otilovića i Vlake, iz 1864. i 1884. godine. Dok već 1885. godine nalazimo prezime Irić[50].

Na prvi pogled bi se možda moglo zaključiti da je ovo nadimak od nekog dužeg imena, mada je upitno i koje bi to ime moglo biti. Mogući drugi odgovor je da prezime dolazi od turcizma irha, naziv za uštavljenu ovčju kožu, koji se kod Srba izgovara kao – ira (sa kratkim naglaskom na prvom slogu)[51]. Po toj verziji, prezime je moglo doći po zanatu pretka, ili prema tome što je nosio takvu kožu na sebi.

Kao i drugi Zatarci i Polimci, i Ire / Irići su se iseljavali prema slobodnoj Knjaževini Srbiji, naročito nakon sloma Babinske bune. Međutim, jedan ogranak se iselio znatno ranije, u drugoj polovini 18. veka. Ovo ukazuje i na starost prezimena Ira, kojem su dodali -ić verovatno nakon preseljenja. U Užičkoj Crnoj Gori postoje Irići, u Desnoj Reci, koji su se tu doselili iz Seljašnice kod Prijepolja. Isti su rod sa Vukovićima u Staparima i Mojkovićima i Dagovićima u Postenju[52]. Svi ovi rodovi slave Jovanjdan. Jedna kuća ovih Irića se pred Prvi srpski ustanak preselila u Takovo[53]. Ovi Irići slave Đurđevdan, što je izvorna slava Irića, a ukazuje da su užički Irići, Vukovići i Dagovići promenili slavu kasnije. Od užički Irića je Pavle Irić, poznati hajduk iz užičkog kraja (prva polovina 19. veka).

Prezime Irić nalazimo i u Zmijanju. Slave Jovanjdan. Nije poznato imaju li neke veze sa zatarskim i ostalim Irićima.

BENDIĆ

Bendići su stari rod sa područja između Pljevalja i Prijepolja (Krajčinovići, Krnjača, Zvijezd). Moguće da im je Zvijezd matica. Slave Đurđevdan[54].

I ovo prezime nalazimo u starijem obliku – Benda. Tako su upisani priložnici Mileševi iz ovog bratstva, 1873. i 1884. godine, kao Bendić sa napomenom o ranijem prezimenu Benda[55]. U jednom dokumentu iz 1875. godine – spisku Srba prebeglih tokom Babinske bune sa područja pod osmanskom vlašću u Užice, prezime je upisano i u obliku – Bende[56]. Upisana osoba je iz Zvijezda, pa se nesumnjivo radi o istom rodu.

Postoji nekoliko mogućnosti da se razjasni etimologija ovog prezimena. Reč benda je u nekim krajevima Hercegovine i Dalmacije lokalizam za usne. Nejasnog je porekla, možda od italijanskog pendente, pendulo – viseći. U tom smislu, bende bi imale pejorativno značenje „otromboljena usna“[57]. Prezimena sa osnovom bender- (Bender, Benderać, Benderović) Mihajlović[58] potencijalno tumači od turske reči persijskog porekla bende y značenju sluga. Etimologija je nesigurna zbog teško objašnjivog krajnjeg suglasnika. Glagol bendati Skok[59] tumači kao „priznavati“ od tursko-persijskog bende – sluga, benden – služiti, a osobito u obliku učtivog obraćanja bendeniz – vaš sluga. Postoji više primera lokalizama iz Crne Gore sa istom osnovom u odrečnom obliku – ne bendati, ne mariti za nešto[60], narodski rečeno „ne zarezivati“ nekoga ili nešto. Dakle, suprotnost bendanju. U prilog ovom tumačenju izraza „bende“ ide i niz osmanskih dokumenata, gde se podnosioci nekog zahteva višoj vlasti potpisuju sa „bende, … zvanje, ime, prezime“, a gde se reč bende prevodi kao – ponizni, pokorni, vaš sluga, isl.

Ovaj poslednji oblik, u smislu iskazivanja počasti nekome, a sopstvene pokornosti, možda je najozbiljniji kandidat za tumačenje prezimena Benda / Bendić, kao i ostalih prezimena sa istom osnovom. Možemo pretpostaviti da je predak bio lojalan i pokoran osmanskim vlastima, te je često govorio reč „bende“, a možda je iste na taj način i provocirao? Po tome su ga susedi mogli prozvati – Benda. Navedeni užički upis u obliku Bende možda potvrđuje ovakav zaključak.

Pomenuto je da postoje slična prezimena sa, najverovatnije, istom osnovom, poput Bender i Benderać u Hercegovini i Crnoj Gori, Benderović u Kolubari[61], itd. Valja reći da na tusrkom reč bender označava branu (rečnu), odnosno zaštitni nasip uz reku, kao i luku, sidrište, a i trg, trgovište[62]. Mada, mala je verovatnoća da prezime bude izvedeno od ovih reči. Postoji mišljenje i da je prezime Bender starobalkansko, odnosno vlaško[63].

ČOČOVIĆ

Čoče ili Čoči, u jednini Čočo su od velikog zatarskog bratstva Šljuka / Šljukića, daljim poreklom iz Riđana. Čoče kao rod nalazimo u Svojčevu pred kraj 19. veka, odakle se kasnije sele i u Džurovo[64] i Zalug[65]. U Pomeniku nalazimo dvojicu priložnika sa prezimenom Čočo (1885, 1894)[66], dok kasnije pripadnici ovog roda kao zvanično prezime uzimaju – Čočović. Kao i Šljukići, Čočovići slave Đurđevdan.

Prezime, kao i lično ime Čočo nalazimo kod Cincara. Poznat je Čočo Leko, rodonačelnik poznate i ugledne beogradske familije Leko, rodom iz Klisure na severu Grčke. Kod Makedonaca takođe nalazimo nadimak Čoča ili Čočo, što dolazi od aromunskog cioce – detinjast čovek, nezrelog ponašanja („čovek kako dete, detinjak“)[67]. Otud, i u tim krajevima postoji prezime Čočović (Maleševo), kao i nadimak jednog roda u Pčinji – Čočinci.

Međutim, teško bi se za objašnjenje korena prezimena roda u Donjem Polimlju moglo ići tako daleko, u istorijsku Makedoniju ili Pčinju. Mnogo bolji kandidat je lokalizam „čoče“, redukovan oblik od uzvika – čov(j)eče!, koji nalazimo posvuda po Crnoj Gori, pa i u etnički bliskim zapadnim krajevima Srbije, kao i u Hercegovini. U jednom opisu vašara u Priboju daje se slikovit opis planinaca iz Babina, Tolaca, Kučina, Javorja, Krnjače i drugih okolnih mesta Zatarja i Polimlja koji pevaju pesme čiji se svaki stih završava uzvikom „čoče, čoče“ i „čoče di čoče”, zbog čega su „ovi gorštaci nazivani “čočovci“[68].

Možemo pretpostaviti da je rodonačelnik Čoča / Čočovića bio „čočovac“, ili je možda često koristio poštapalicu „čoče!“, po čemu je prozvan. Ovo je samo jedna mogućnost, svakako treba ostaviti prostora i za drugačija tumačenja.

Rečeno je da Čoče potiču od zatarskih Šljukića, starijim prezimenom – Šljuka. Prema bratstvenom predanju, predak Šljuka se u Zatarje doselio iz nikšićkih Riđana posle Velike seobe 1690. godine[69], kad je taj kraj u priličnoj meri zapusteo, najpre u Vrbovo, pa u Mataruge. Odatle se vremenom naseljavaju i u druga mesta Zatarja i Donjeg Polimlja – Jabuku, Obarde, Podgoru, Zvijezd, Babine, Bijela Brda, Mostišta[70], Pljevlja, Otiloviće, Vlaku, Osoje, Vinicku, Prijepolje[71]. Šljuka ima i poturčenih, u istoimenom zaseoku u selu Gradac. I dok su oni zadržali to prezime, pravoslavni su vremenom, od kraja 19. veka, počeli da se pišu kao – Šljukić. Ranije su -ić na prezime dodali Šljuke u prijepoljskom kraju, dok kod mataruških Šljuka vidimo da još tokom Prvog svetskog rata oni nose to prezime, bez nastavka -ić[72].

Prezime Šljukić nije tako retko ni neobično. Posebnih Šljukića ima u Nikšićkoj Župi, u Bršnu, gde su se doselili odnekud iz stare Crne Gore u osamnaestom veku[73]. Prezime, u oba oblika nalazimo i u Hrvatskoj, Dalmaciji, Bosni[74].

Šljuka je šumska ili barska ptica sa prepoznatljivim dugačkim pravim kljunom. Pejatović za zatarske Šljuk(ić)e navodi da svi iz tog roda, i pravoslavni i muslimani, „liče jedan na drugog, imaju svojstvene markantne crte lica“[75]. Moguće je da u te markantne crte spada i dug, prav i tanak nos, po kojem su možda pretka prozvali Šljukom, a po njemu i potomstvo.

Zanimljiv je pomen jednog bratstvenika Čoča Šljuke koji se u drugoj polovini 19. veka preselio u Omarine na severoistok od Ruda[76]. Da li je on rodonačelnik Čoča i šta u njegovom slučaju znači Čočo, da li lično ime ili oznaku ogranka Šljuka kojem pripada, nije poznato.

VIŽLINA

Vižline su rod iz prijepoljskog kraja, koji ne znaju za svoju starinu, pa se može izvesti zaključak da su tu iz veće davnine. Predak im je došao u Ivanjsko Polje neznano kada, da bi kasnije prešao u Kosaticu[77].

Izgleda da je, za razliku od većine do sada obrađenih prezimena, ovde slučaj sa nastavkom -ić obrnut. Naime, u dokumentima od druge polovine 19. veka, pa na dalje, svuda nalazimo oblik – Vižlina. Tako u mileševskom Pomeniku (1864, 1878, 1894)[78] i u spisku Srba prebeglih tokom Babinske bune sa područja pod osmanskom vlašću u Užice (1876)[79]. Međutim, u spisku Srba doseljenih iz osmanske granice u Srbiju iz 1852. godine, upisana je osoba koja se u Užice doselila iz Prijepolja, sa prezimenom – Vižlić[80]. Ovo prezime nas, s obzirom na njegovu jedinstvenost, najverovatnije vodi do traga odakle su ranijim poreklom Vižline. Naime, u Vrulji kod Pljevalja postoji vodotok pod nazivom – Vižlića potok. Bratstva sa ovim prezimenom tamo više nema i zamrlo je sećanje na njih, ali sam toponim jasno ukazuje da je u pitanju prezime. Dakle, vrlo verovatno bi se moglo zaključiti da su Vižline iz Zatarja došli u okolinu Prijepolja, te da im je izvorno prezime Vižlić negde sredinom 19. veka promenilo oblik.

Slična prezimena nalazimo i u Pazariću kod Sarajeva – Vižlen[81] (oni kao i Vižline, slave Đurđevdan, što bi možda moglo ukazati na zajedničko poreklo) i Banjaluci – Vižlin[82].

Mihajlović[83] ovo poslednje prezime tumači imenicom vižla ili vižlja koja se odnosi na ime ovce, kao i da je reč vižla poznata i drugim slovenskim jezicima, ali bez objašnjive etimologije, pa se tako „u srednjovekovnoj jezičkoj zaostavštini grada Novgoroda u Rusiji često sreće lično ime Vιьžlя“. U vezi sa imenicom vižla stoji pridev vižlast, vižljast – vitak, gibak; „obesno živahan (kao vižle)“[84]. Vižla, kaže se i vižle (srednji rod), je i vrsta lovačkog psa ptičara, poznatog kod nas pod tim nazivom još od srednjeg veka[85], a u nekim lokalnim govorima ona je postala sinonim za psa uopšte. Konačno, postoji u narodnom govoru i glagol vižliti – gledati ovamo-onamo, zverati pogledom. Svi nabrojani slučajevi ukazuju da koren imenice vižla ukazuje na živahnost, gipkost i tananost. Zbog ovih osobina, predak Vižlića / Vižlina možda je bio baš takve prirode i izgleda, te je mogao poneti i takav nadimak. Sa druge strane, starije prezime Vižlić je takvog oblika da je moglo biti izvedeno i iz ženskog ličnog imena, pa, u tom smislu, vredan je pomen ruskog imena koje navodi Mihajlović.

Mlađe prezime, Vižlina, moglo bi se povezati i sa rečju vižlin, što je naziv srebrni turski novac od 60 para[86].

Milan Rešetar[87], pišući o dubrovačkoj numizmatici, kaže: „Nešto ranije negoli u domaćim spomenicima nalazi se to ime u dva francuska izvora: francuski konzul

La Maire y svojem izvještaju od g. 1766, gdje spominje dubrov. talire, zove ih vizelini, a u jednom franc. opisu raznih novaca iz g. 1787 zovu se vislini… i vizelini“. Na dalje navodi da je ovu reč tumačio Đura Daničić „i doveo ga u svezu s vižao vižle „pas prepeličar”; pa to bi moglo biti, kao što je od sjever ili večer postalo u primorju Sjeverin i

večerin (talijanskim) sufiksom -in, ali zašto bi dubrov. vižlin dobio ime od vižleta, kad na njemu nema ni vižleta ni uopće druge životinje nego sjedne strane poprsje dubrov. kneza a s druge dubrov. grb? Ako je dakle naš vižlin zbilja prozvan po vižletu, onda je valjada stvar išla ovako: na Balkanu je mnogo kolao holandski talir na kojemu je sjedne strane veliki lav, s čega su ga Turci zvali arslan „lav“, ali su možda negdje u našemu narodu, gdje se baš lijepo ne zna kako lav izgleda, uzeli da je ta životinja vižle (to jest taj holandski lav vrlo tanak u bokovima!), te nadjeli prema tome i holandskome taliru ime vižlin…“ Konačno, navodi i mišljenje da je „vižlin postalo od turskoga altmišliik „šezdesetak“ [od altmyš „šezdeset“]; prvi slog alt- je otpao a krajnje je k y turskome slovo koje se u sredini i na kraju nekih riječi izgovara kao n; ako uzmemo da se je to posljednje dogodilo, vjerovatno je da se, pošto je otpao slog alt-, mjesto mišlin izgovaralo višlin; a ime „šezdesetak“ dubrov. je talir dobio stoga što je on vrijedio 60 dinarića, a u to su vrijeme dinarići bili vrijedni koliko i turske pare, pa je zato i vižlin bio vrijedan 60 para“.

Dakle, zanimljiv put od tankog holanskog lava do naše vižle, – ovo je verzija kojoj Rešetar daje prednost. Kako god bilo tačno, na prvi pogled bi se reklo da prezime Vižlina ima veze sa vrstom novca koji se ovde koristio u osmansko doba. Međutim, podatak o prezimenu Vižlić možda pre ukazuje da je prezime nastalo od ličnog imena ili nadimka nekog živahnog pretka.

ČARAVEŠA

Čaraveše su rod iz Velike Župe kod Prijepolja. Tu su se doselili iz Vraneša kod Bijelog Polja[88]. Ne zna se vreme doseljenja, ali je pouzdano da su tu bili pre 1873. godine kada imamo pisani trag o njihovom prisustvu kod Prijepolja, iz mileševskog Pomenika u koji je upisan Novko Čaraveša.

Predanje kaže da su u Župu došli zajedno sa još nekim rodovima iz Vraneša, a ono što im je zajedničko je da svi slave ne tako čestu slavu – Savindan. Tu spadaju još i Sredojevići, Gojkovići i Lazarevići, a srodni su im Milikići i Vukašinovići u Vranešu[89].

Genetika je delimično potvrdila ovo predanje, s obzirom da su testirani Sredojević, i Gojković iz Vinicke[90] (Gojkovići su, to je poznato, jedan ogranak Sredojevića) i Čaraveša pripadnici iste grane haplogrupe E-V13 FGC11450[91]. Sredojevići imaju predanje o starijem prezimenu Kosović, a Gojkovići da potiču od Milikića iz Vraneša. Iako je potvrđeno srodstvo dela savinštaka iz Velike Župe, sa druge strane, opovrgnuto je predanje o vezi s vraneškim Milikićima. Naime, ovo bratstvo je testirano i utvrđen je rezultat I1 P109[92], čime je potvrđeno poreklo Milikića od Omakalovića iz Drobnjaka. Definitivnu potvrdu njihove genetike dao je i rezultat Konjevića iz Pavinog Polja, koji su ogranak Milikića[93]. Ono što na neki način povezuje rodove iz Župe i Milikiće iz Vraneša je slava. Slavljenje i prisluživanje Svetog Save kao porodične slave nije tako često, a veoma je zastupljeno upravo kod Drobnjaka. Nameće se zaključak da su se neki rodovi pribratili Milikićima u Vranešu i uzeli njihovu slavu. Razmatrajući njihov genetički rezultat, moglo bi se zaključiti da dolaze odnekud sa juga, možda iz srednjevekovne Zete, s obzirom da ovakvu genetiku nalazimo na jugu današnje Crne Gore i južnom Primorju. Istoj grani pripadaju i dva roda iz Starog Vlaha (ivanjički kraj) – Jovičinci iz Gleđice i jedni od više rodova Maričića, oni iz Komadina (oba roda slave Đurđevdan). Oni bi mogli biti deo iste selidbene struje.

U osnovi prezimena Čaraveša mogla bi biti reč čar, u smislu čaranja, vračanja, bacanja čini. Međutim, daleko izvesnije zvuči veza s albanskom rečju çarave – pukotine, brazde, a od toga može biti i ožiljci, bore. U tom smislu, prezime Čaraveša bi moglo doći po pretku koji je bio upečatljivo naboran, rošav ili sa nekim drugim ožiljcima na licu.

LACMANOVIĆ

Lacman je stari srbski naziv za rimokatolike – Latine, prevashodno Mletke, s obzirom da su s njima imali najbliže istorijske dodire. Ali, pojam Lacman ima i šire značenje zapadnjaka, žitelja zapadnih evropskih zemalja, pa i uopšte čoveka zapadnjačkog načina života i odevanja, varošanina, građanina, gospodina[94]. I, kao što su u nekim krajevima došljake, bez obzira što su oni Srbi, u zavisnosti od kraja iz kojeg dolaze, prozvali – Arnautovići, Bugarski, Rvati, itd, tako su doseljenike iz krajeva pod mletačkom vlašću ne retko nazivali – Lacmanima.

Zatarski Lacmanovići su Srbi, poreklom iz Boke Kotorske, iz Risna. Po predanju, potičku od bokeškog roda Bogojevića. Jedan mladić od ovog roda, negde na prelazu iz 16. u 17. vek, pobegao je zbog krvi. Posle više godina potucanja po raznim krajevima Crne Gore, gde je radio svakakve poslove da bi preživeo, on se konačno obreo u Zatarju, gde je prvo došao u Kakmuže, kod tamošnjih Kneževića u najam. Tu su ga oženili. S obzirom da su njemu nadenuli nadimak – Lacman, tako prozovu i njegove potomke[95]. Prvi Lacmani su se zbog pritiska muslimana Selmanovića preselili u pusto mesto obraslo borovom šumom, gde zasnuju selo i prozovu ga Crnobori[96].

Do Prvog svetskog rata, svi potomci rodonačelnika Lacmana nosili su to prezime, što možemo videti i iz spiskova vojnika Pljevaljske brigade, među kojima ima i veći broj Lacmana[97]. Kasnije su neki dodali –ić i za zvanično prezime uzeli – Lacmanović. Danas u selima pljevaljskog kraja imamo obe verzije prezimena: Lacman – u Vrbici, Kominima, Kosanici, Pljevljima, Crnoborima, Šumanima, a Lacmanović – Borovici, Gornjem Selu, Grevu, Zenici, Kosanici, Mrzovićima, Odžaku, Pljevljima, Crnoborima i Šumanima[98].

Dvojica braće – Spasoje i Žoljo Lacmani su oko 1820. godine prebegli preko Tare, u Šarance, zbog ubistva nekog Turčina i naselili se y Zminici, gde i danas žive njihovi potomci, ali danas nose prezime Krsmanović[99]. Neki Lacmanovići su prešli Lim i naselili se u okolini Prijepolja (Kosatica, Drenova), a u novije vreme su prešli u samu varoš[100]. Verovatno su od njih i Lacmanovići u Rutošima kod Nove Varoši.

Svi zatarski Lacmani, kao i njihovi iseljenici očuvali su izvornu slavu – Svete Vrače Kozmu i Damjana – zimske. Kod Pejatovića se može naći podatak da pored Vračeva, Lacmani, verovatno kao prislužbu, slave i Mratindan[101].

Prezimena Lacman i Lacmanović nalazimo i drugde, i rodovi koji ih nose nisu srodni zatarskim Lacmanima. Tako u selu Koš na severu Metohije (prema njihovom predanju, preci su im se u Metohiju doselili iz Lijeve Rijeke, slave Aranđelovdan; danas se prezivaju Obradović, Tanasijević i Vučković)[102], kao i u sarajevskom kraju – Lacmani u Mokrom (Aranđelovdan) i Lacmanovići u mestu Dolac-Zabrđe (Sveta Varvara)[103].

Nemamo razloga da sumnjamo da je rodonačelnik Lacmana / Lacmanovića zaista poreklom iz Boke, o čemu svedoči i njegov nadimak, kasnije prezime njegovog potomstva. Prema našoj etnografiji iz 20. veka, u Risnu nema Bogojevića, što ne znači da ih nije bilo u vreme kad se rodonačelnik Lacmana odatle iselio. Sa druge strane, prezime Bogojević nalazimo u 15. i 16. veku u Perastu, što je neposredno susedstvo Risna, kao i u Zubcima, koji su od risanskog kraja odvojeni samo Orjenom. Možda su jedni od ove dve kuće Bogojevića preci Lacmana? Genetika je pokazala da su Lacmanovići nosioci najčešće haplogrupe kod Srba – I2a PH908[104]. Sam rezultat nije dao mnogo odgovora o ranijem zavičaju Lacmana, s obzirom da, za sada, nema naročito bliskih među drugim testiranima. Međutim, rezultat je, veoma moguće, otkrio poreklo nekoliko rodova iz zapadne Srbije, koji su, nesumnjivo, istog porekla kao Lacmani, i svi slave istu slavu – Vračeve. Radi se o Nenadićima iz Užica, Ilićima iz Svračkova kod Požege i Krstićima iz Rume. S obzirom na starost bratstva Lacmana u Zatarju, verovatno se radi o potomcima pojedinačkih iseljenika od ovog roda, čiji su potomci zaboravili ranije poreklo i vezu sa Zatarjem. Nenadići su u Užicu od sredine 19. veka, a za ranije poreklo znaju samo da su odnekud iz istočne Hercegovine[105]. S obzirom da se istorijski pojam Hercegovine protezao sve do Lima na istoku, ovaj podatak se uklapa u moguće poreklo iz Zatarja. Ilići iz Svračkova, kao i većina stanovništva požeških sela sa desne strane Đetinje, najverovatnije potiču iz Hercegovine, ali su se u požeški kraj doselili etapno (logičan pravac seobe je iz Zatarja u Donje Polimlje, pa na Zlatibor, i konačno preko Đetinje). U tom smislu, Nenadići i Ilići bi mogli biti deo iste seobe. Sremski Krstići imaju predanje da su „od Peći“, došli u seobi 1737. godine. Povezivanje porekla sa Kosovom i Metohijom među vojvođanskim rodovima tu doseljenim u dve seobe krajem 17. i u prvoj polovini 18. veka, opšte je mesto. No, i ovo predanje je značajno, barem zbog vremena za koje možemo povezati njihovu seobu, a uklapa se u podatak o starosti Lacmana u Zatarju.

ŠUNDEK

Šundeci su rod iz prijepoljskog kraja, koji ne znaju za ranije poreklo. Pejatović za njih navodi da su u Dušmaniće došli iz Komarana[106]. Seoba je bila pre 1840. godine, s obzirom da se ovo prezime pominje te godine kada je Milinko Šundek sa porodicom prebegao u Srbiju kod Jablanice (zlatiborske), zbog „turskog zuluma“[107]. Malešić konstatuje da bi, „s obzirom na slavu, mogli pripadati talasu velikog naseljavanja Komarana u 18. veku“[108]. Iz Dušmanića su neki prešli u Sedobro i Taševo, kasnije i u Prijepolje. Muslimanski rod Memovića u Matarugama (prijepoljskim) takođe zovu Šundecima[109], tako da bi oni mogli biti islamizirani Šundeci, a ovo bi potvrdilo pravac seobe preko Komarana.

Zanimljivo je da ovo retko prezime nije i jedinstveno, jer ga nalazimo na još dva mesta u Crnoj Gori. Jedni Šundeci su ogranak Šundića iz Nikšićke Župe (u mojkovačkom kraju)[110], a drugima je to uže prezime i deo su velikog banjanskog bratstva Koprivica[111]. Iako osnova šund- nije retka u našem onomastikonu, neobičan je za Crnu Goru nastak -ek, koji je tipičan za severozapad južnoslovenskog jezičkog područja (Hrvatska, Zagorje, Slovenija).

Prezimena sa istom osnovom nalazimo širom našeg etničkog prostora. Najpoznatije prezime svakako je Šundić, veliko i staro bratstvo Župe Nikšićke, ogranak Nikšića-Trebješana. Ima ih u znatno broju iseljenih i u Zatarje. Zatim, Šundović u Banjanima, a isto prezime nalazimo i u okolini Kraljeva, zatim i prezime Šundeka u Pazariću kod Sarajeva, kao i na Baniji. U zlatiborskom kraju postoji veliko bratstvo Šunderića. Oni su tu došli početkom 19. veka iz pribojskog kraja i zabeleženo im je izvorno prezime – Šunderija. Kao i prijepoljski Šundeci, Šunderići slave Nikoljdan, pa bi se tu mogla istitati eventualno zajedničko poreklo ovih rodova.

Prezime, ili pre porodični nadimak – Šunda, nalazimo još u 16. veku u Makedoniji[112]. Ime, ili pre nadimak – Šunda, Šundo sreće se svuda po našem etničkom prostoru. Dolazi od glagola šundati i prideva šundav. Šundati znati govoriti nazalno, kroz nos (kaže se i šunjati, sa kratkim naglaskom na prvom slogu). Međutim, nalazimo u nekim krajevima i drugačije značenje ovih reči. Tako se u Crnoj Gori nadimak Šunda, Šundo često daje nemirnoj, nestašnoj, previže živahnoj deci. U zapadnoj hercegovini šundav znači i šaren, a u Makedoniji šunda znači i – razrok.

PAREZANOVIĆ

Parezanovići, starijim prezimenom – Parezani, su jedno od najbrojnijih bratstava u Starom Vlahu, a njihovih odseljenika ima širom centralne Srbije.

Raseljvanje Parezana krenulo je iz Lopiža kod Sjenice. 1809. godine, posle Karađorđevog pohoda na Sjenicu i dalje prema crnogorskim Brdima, nakon povlačenja srbske vojske, najveći deo stanovništva ovog kraja se iselio na sever u strahu od odmazde Osmanlija. Tokom 1820-ih ovde počinje doseljavanje življa iz pravca Crne Gore i Hercegovine. U Lopižama su ti doseljenici zatekli svega nekoliko kuća, među njima i dve porodice Parezana. Nije isključeno da su i ovi rodovi tu doseljeni posle 1809. godine, u međuvremenu između Prvog ustanka i dolaska prvih doseljenika iz Crne Gore[113]. Videćemo kasnije da Parezanima Lopiže nisu matica, već samo mesto privremenog boravka. I tokom 19. veka Parezani su se neprekidno iseljavali dalje na sever. Poslednji zabeleženi podatak o njihovom boravku u Lopižama je iz 1873. godine[114], dok ih 1912. godine tamo više nema[115].

Brojnost Parezanovića širom Srbije ukazuje na starinu ovog prezimena. Iseljavali su se u nekoliko talasa i u različitim pravcima. S obzirom da su najbrojniji u Moravičkom Starom Vlahu, moglo bi se zaključiti da su, preko Lopiža, najpre stigli ovde. Matica im je u novopazarskom kraju, odakle su se sasvim iselili tokom Velike seobe Srba 1690. godine[116]. Verovatno od tada datira i njihovo prezime. Da je njihova seoba bila davno na neki način potvrđuje i rodoslov Parezanovića u Brzanu kod Batočine. Njihov predak se u Brzan doselio oko 1730. godine iz Zabojnice u Gruži, nakon što su jedanaestorica braće Parezana ubili kragujevačkog muselima, iz osvete što su muselimovi ljudi na smrt pretukli njihovog najstarijeg brata, kneza Arona Parezana[117]. U Zabojnicu su oni došli iz Komadina u Moravici. Od brzanskih Parezana je poznati vojvoda Prvog srpskog ustanka Dimitrije Parezan.

U Moravičkom Starom Vlahu Parezani žive u selima ispod Golije – Smiljevcu (zaselak po njima nosi naziv Parezani), odakle su se naselili i u Sivčinu i Kumanicu (u Kumanici takođe imaju svoj zaselak – Parezanovići), zatim u Trće, Bratljevo, Planinicu, Međurečje. Dalje su se iseljavali prema Dragačevu, a nakon zasnivanja varoši Ivanjice i tamo. Zatim u Lučane, pomenuto je da su se naselili u Zabojnici, Kaoni i Guncatima u Gruži[118], a iz Gruže u Jarčujak, Roćeviće i Kraljevo. Iz Moravice „su neki davno otišli y Banjicu više Čačka i tamo se već napravili starosedeocima… Najverovatnije da su se prvo doselili u Trće i Bratljevo, a da su se potom jedni spuštali prema Bukovici i Moravici, a onda prešli Moravicu i stigli pod Čemerno i na padine planine Jelice“[119]. Ima ih dalje i u Čačku, Atenici, na Jelici i u Trnavi[120].

Neki ogranci ovog moravičkog dela Parezanovića kasnije su dobili druga prezimena, kao Kneževići u Okrajku (kasnije su se naselili i u Ivanjici, Čačku i drugde), Nenadići u Ivanjici i čačanskoj Loznici, Milovanovići u Ivanjici[121]. Svi ovi rodovi su zadržali staru parezansku slavu Mitrovdan. U selu Goroviču u Jasenici ima Parezana, koji su odeljenici od onih brzanskih. Jedan deo ove familije u Goroviču kasnije je uzeo prezime Prokić. Ovi Parezani i Prokići ne slave Mitrovdan, iz razloga što im je predak Đorđe došao na ženino imanje, pa je uzeo i njenu slavu Jovanjdan[122].

Krajem 19. veka, jedan od kumaničkih Parezanovića kao kolonista se naselio u Kosanici, u Sastavcima, zaseoku Kupinova na ušću Velike i Male Kosanice. Kasnije su se neki njegovi potomci iselili u Niš, Aleksinac, i selo Arbanaška između Kuršumlije i Bojnika[123].

Drugi pravac iseljenja Parezana iz Lopiža je prema Novoj Varoši. Odatle se deo iselio u Užice (1837, 1881)[124], a od njih jedna kuća u Zabojnicu u Gruži, gde se prezivaju Čekanović[125]. Iako su se iseljavali u različitim vremenima i pravcima, očito je svest o srodstvu bila jaka, pa su tako ovi poslednje pomenuti Parezani došli u selo Zabojnica znajući da tamo žive njihovi bratstvenici tu doseljeni iz Moravice. I ova grana Parezana očuvala je slavu Mitrovdan.

U novije vreme, svi Parezani su dodali -ić na svoje prezime, tako da danas figurira prezime Parezanović. U popisu u Knjaževini Srbiji iz 1863. godine u Moravičkom srezu nalazimo prezime u tri oblika[126]: Parezan (u mestima Trće, Bratljevo i Komadine), Parezanov (Komadine, Sivčina) i Parezanović (Sivčina, Bratljevo, Ivanjica).

Pomenuto je da je matica Parezana u novopazarskom kraju. Severno od Novog Pazara, kod Deževe postoji selo Paresije. Selo se nalazi sa obe strane Paresijskog potoka, koji je leva pritoka rečice Deževke u njenom gornjem toku[127]. Ovo selo je veoma staro. Pod tim nazivom popisano je još u popisu krajišta Isa-bega Ishakovića (1455)[128], 1468. godine u popisu Bosanskog sandžaka, kao Pares[129], a u popisu Bosanskog sandžaka iz 1604. godine kao Paresine[130]. Pored sela i potoka, Paresijom se naziva i jedna izdignuta ravan na južnim padinama Golije. Paresija je naziv više potoka u jugozapadnim krajevima Srbije, tako, pored deževske Paresije, postoje potoci ovog naziva koji su pritoke Raške, Ibra i Zapadne Morave[131]. Moguće je da ovaj toponim ima neke veze upravo sa označavanjem kraćeg vodotoka. Sa druge strane, pomenuto je da je selo 1604. godine upisano kao – Paresina. U tom smislu, zanimljiv je podatak iz jednog osmanskog dokumenta iz 1766. godine, i to upravo iz novopazarske kaze, gde se termin paresina koristi da označi prihode pravoslavnog mitropolita od raje[132](?). Analizi prezimena Parezanović dodaćemo i podatak da u području sela Lopiže postoji Parezanovo brdo[133].

Neki mogući zaključak o poreklu Parezanovića bio bi sledeći: predak, od nepoznatog roda iz deževske Paresije, 1690. godine, sklanjajući se od osmanske odmazde, stiže u područje Lopiža. Moglo bi se reći da nije daleko odmakao, s obzirom da je većina naroda otišla preko Save i Dunava. Međutim, Lopiže (Gornje), naročito u delu kanjona Uvca, bile su zgodno mesto barem za privremeni zbeg. Kako je preživeo osmanski osvetnički talas, tu i ostaje. Da se radilo o jednom čoveku, odnosno jednoj porodici, možda ukazuje toponim Parezanovo brdo, koji je u jednini, dakle nije Parezanovića ili Parezansko brdo, već – Parezanovo, što ukazuje da je tu živeo čovek koga su zvali Parezan. Nadimak Parezan dobio je s obzirom da je iz Paresija, pa su ga prozvali toponimskim imenom / nadimkom Parezan, sa mogućom međuvarijantom – Paresijan. Kasnije njegov nadimak postaje prezime potomaka. Podatak iz osmanskog deftera iz 1604. godine, gde je selo upisano kao Paresina, možda stoji još bliže izvedenom imenu Parezan.

U ovoj priči o nastanku roda Parezanovića jedino sporno mogu biti vremenske odrednice. Naime, ako je rodonačelnik u Lopiže došao 1690. godine, ko su onda 12-orica braće Parezana koji 1730. godine žive u Gruži? Jedna, pomalo nategnuta mogućnost, bila bi da je Parezan u Lopiže došao kao stariji čovek sa već odraslim sinovima, od kojih se jedan ubrzo odselio u Komadine, a jedan sin od ovoga u gružansku Zabojnicu i tamo u najkraćem mogućem roku izrodio čak 12 sinova. Ili je vreme preseljenja Parezana iz novopazarskog kraja ipak nešto ranije od Velike seobe, ili je, verovatnije je, priča o 12-orici braće ipak samo legenda koja pokušava da objasni poreklo brojnih Parezanovića na više strana centralne Srbije.

Postoje i drugačija mišljenja o poreklu Parezana, da su u Stari Vlah došli iz Hercegovine i da im prezime ima veze sa hercegovačkim Parežanima[134].

Jedan genetički rezultat mogao bi da nam ukaže na još dalje poreklo Parezana. Naime, testiran je Milovanović iz Ramaće kod Kragujevca[135]. Ovi Milovanovići pripadaju širem bratstvu Jakovljevića, koji potiču od pretka koji se tu doselio između dve seobe Srba (!) iz moravičkih Komadina[136]. Oni ne znaju od kojeg su tamošnjeg roda, ali ono što je kod njih indikativno je slava – Mitrovdan. Naime, u Komadinama i okolnim mestima moravičkog Međurečja jedini rod koji slavi Mitrovdan su upravo Parezani. Ne možemo reći da je zaključak sasvim pouzdan, ali sve ukazuje da su ramaćki Milovanovići od Parezana. Kod Milovanovića je utvrđena haplogrupa E V13, i to ona grana kod nas tipična za pleme Kuča. Mitrovdan je slava jednog od dva glavna ogranka kučkog plemena, koji se tradicionalno nazivaju Mrnjavčići. Seoba iz Kuča u Staru Rašku je bilo kroz istoriju, pa tako jedan deo stanovništva ove oblasti ima kučko poreklo. Problematično je što su se Kuči tu naselili upravo nakon prve, pa zatim i druge Seobe Srba, što se ne uklapa u ranije donet zaključak o seobama Parezana. Svakako bi najbolji odgovor dalo testiranje neke osobe koja danas nosi prezime Parezanović.

DRULOVIĆ

Drulovići su rod iz novovaroškog kraja, naseljeni u mestima Vraneša, Drmanovići, Radoinja, Akmačići. Tokom Babinske bune i drugih nemira u ovom kraju u razdoblju 1875-78. godine, jedan Drulović (Marko) iz Drmanovića se preselio najpre u Arilje, pa u Užice[137].

Za Druloviće se smatra da potiču od Dulovića iz Morače[138]. Ono što im je zajedničko je slava – Stevanjdan. Međutim, moglo bi se postaviti pitanje da li je ovo povezivanje između pomenuta dva bratstva došlo samo zbog sličnog prezimena, ili zaista imaju isto poreklo. Na istok od Sjenice nekada je postojalo selo pod nazivom Drulovići[139], pa bi možda poreklo novovaroških Drulovića trebalo tražiti na toj strani, što, svakako, ne isključuje moguću vezu s moračkim Dulovićima.

U osnovi prezimena stoji „nepotvrđeni hipokoristik *Drule ili *Drulo od antroponima Drug“[140]. U tom prvacu nas vodi i prezime Drugović, koje nalazimo u Hercegovini početkom 14. veka[141], kao i na Njegušima krajem srednjeg veka[142] i u 16. veku[143], a i drugde po našem etničkom prostoru.

Međutim, ukoliko osnovu drul- povežemo sa vlaškim jezikom, na šta nas upućuje nastavak –ul, može se doći i do drugačijeg, ne baš prijatnog zaključka, o kojem piše Mihajlović: „od rumunske reči drula y značenju kurva. Up. rumunsko prezime Drulca od iste osnove“[144].

Osnovu drul- nalazimo i u prezimenu Drula u istočnoj Srbiji, gde u selu Kobišnica kod Negotina postoji rod sa tim prezimenom polovinom 19. veka[145]. Verovatno od ovog roda potiču današnji Drulići u Negotinu. Međutim, ime Drul (-e, -o) nalazimo i po nekim oblastima današnje Crne Gore, pa tako imamo toponim Drulov val – „usamljena stijena na površini ispod Katuništa u Omaru u Pivi“[146]. Prezime Drulić nalazimo u plavskom Prnjavoru, oni su od Kuča[147]. Van Crne Gore, pored onih negotinskih, ovo prezime postojalo je i u zlatiborskoj Dobroselici[148]. Nemam podatak jesu li ovi zlatiborski Drulići istog porekla sa zlatarskim Drulovićima, mada prezime možda na to upućuje. Konačno, na moguće slovensko poreklo osnove drul- ukazuje toponim Drulovka u Sloveniji – selo kod Kranja, koje je poznati arheološki lokalitet.

U slučaju da se pokaže da Drulovići zaista potiču od moračkih Dulovića, a za šta bi bilo neophodno da neki pripadnik bratstva Drulovića izvrši testiranje Y-hromozoma, utvrđena genetika kod Dulovića bi mogla ukazati na poreklo ovog roda. Naime, kod Dulovića je utvrđeno da su nosioci haplogrupe G2a2 M406 L14[149], grane haplogrupe G koja je zastupljena širom Mediterana, i njeni nosioci predstavljaju potomstvo stanovništva koje je južne delove Evrope naselilo još u neolitu. Iako ova grana haplogrupe G nije tipična za keltsko stanovništvo, kao što su neke zapadne grane iste haplogrupe, zanimljivo zvuči podatak da je u starom irskom jeziku reč drul sinonim za druida – sveštenika[150].

Od novovaroški Drulovića je naš čuveni fudbaler i trener – Ljubinko Drulović (Nova Varoš, 1968). Kad već pomenuh negotinske Druliće, i od njih imamo jednog poznatog fudbalera – Gorana Drulića (Negotin, 1977).

[1] Stojan Karadžić, Vuk Šibalić, Drobnjak – porodice u Drobnjaku i njihovo porijeklo, Stručna knjiga, Beograd,:1997, str. 127.

[2] Tomaš Ćorović, Crkva u Drobnjaku, Budimljansko-nikšićka eparhija, Nikšić, 2018, str. 17.

[3] Slobodan Šćepanović, O porijeklu i značenju naziva Drobnjak, Istorijski zapisi LXX, Istorijski institut Republike Crne Gore, Podgorica, 1997, str. 104.

[4] Isto.

[5] Andrija Luburić, Drobnjaci, pleme u Hercegovini, Beograd, 1930, str. 14.

[6] Šibalić i Karadžić navode Husret kao ime ovog paše, kod Luburića je Husre, a kod Svetozara Tomića – Redžep.

[7] Predanje zabeleženo 1882. godine.

[8] Karadžić, Šibalić, 130.

[9] Luburić, 13.

[10] Branislav Đurđev, Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena, Posebni radovi knjiga 4, CANU, Titograd, 1984, str. 147.

[11] Svetozar Tomić, Drobnjak, Srpski etnografski zbornik knjiga IV, Naselja srpskih zemalja knjiga I, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1902, str. 452.

[12] Sazdanje Cetinja zbirka dokumenata iz 15. vijeka, internet izdanje, https://sazdanjecetinja.wordpress.com/page/12/

Risto Kovijanić, Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima (XIV – XVI vijek) knjiga II, Istorijski institut Sr Crne Gore, Titograd, 1974, str. 171.

[13] Šćepanović, 109, 111.

[14] Jovan Vuković, Govor Pive i Drobnjaka, Južnoslovenski filolog, Beograd, 1939, str. 29.

[15] Walter Skeat, A Moeso-Gothic glossary, 1868, internet izdanje 2020, https://books.google.rs/books/about/A_Moeso_Gothic_Glossary_with_an_Introduc.html?id=q5qSlPVtEcAC&redir_esc=y

[16] Kovijanić, 171, 172.

[17] Kovijanić, 172

[18] Ljubomir Stojanović: “Stari srpski zapisi i natpisi”, Beograd, 1902. godine (Šćepanović, 104).

[19] Kovijanić, 172, 175.

[20] Kovijanić, 174.

[21] Isto.

[22] Srpski DNK projekat.

[23] Mirko Barjaktarović, O Šekularu – najmanjem crnogorsko-brđanskom plemenu, Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu knjiga 47, Beograd, 1983, str. 61.

[24] Mitar Pešikan, Zetske–humsko–raška imena na početku turskoga doba drugi deo, Onomatološki prilozi IV, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku, Beograd, 1984, str. 200, 201.

[25] Milija Stanić, Uskočka toponimija, Onomatološki prilozi IH, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku, Beograd, 1988, str. 237.

[26] Stojan Novaković, Spisi iz istorijske geografije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

[27] Zapisi, glasnik Cetinjskog istorijskog društva KNJIGA XV, Cetinje, 1936), 298.

[28] Jordan Topalović, Trudovo, stanovništvo i običaji, Biblioteka Hronike sela, Kulturno prosvetna zajednica Republike Srbije – Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede – Zadružni savez Srbije – Odbor SANU za proučavanje sela, Beograd, 2000, str. 294.

[29] Milivoje Vukićević, Dobrinja, Biblioteka, Hronike sela, Odbor za proučavanje sela SANU – Skupština opštine Požega – TANJUG – Grafička delatnost Beograd – Institut za ekonomiku poljoprivrede Beograd – Zavod za proučavanje kulturnog razvoja Srbije, Beograd, 1995, str. 611.

[30] Slobodan Mišović, Stanovništvo pljevaljskog kraja, Zavičajni muzej u Pljevljima, Pljevlja, 2013.

[31] Isto.

[32] Milorad Joknić, Stanovništvo u pljevaljskom kraju, “Proleter” AD Bečej, Pljevlja, 2006, str. 98.

[33] Kovanica koju je smislio Andrija Luburić i obznanio je u svom radu o Drobnjacima iz 1930. godine, dok su je ostali autori knjiga o ovom plemenu kasnije prihvatili i prepisivali. Primera radi, u knjizi o Drobnjacima Svetozara Tomića, iz 1902. godine, nigde se ne spominje pojam „Novljani“, niti je on bio poznat u samom plemenu. Novljanima se kroz našu istoriju novoga veka nazivaju stanovnici grada Herceg-Novi, i taj naziv nikad nije imao veze s Drobnjacima. No, pojam je zgodan da se danas njime označi glavna grupa drobnjačkih bratstava od koje potiče većina plemena, a koji su nosioci haplgrupe I1 P109.

[34] Mileta Vojinović, Pljevaljski kraj – prošlost i poreklo stanovništva, Pljevlja 1997, str. 162.

[35] Pero Pećinar, Seobe kroz Užički okrug u 19. veku (od Babinske bune zaključno sa 1900. godinom) knjiga 2, Užice, 2012, str. 324.

[36] Zoran Malešić, Pravoslavna bratstva koja žive u Prijepolju, rukopis, str. 19, 20.

[37] Isto.

[38] Isto.

[39] Pero Pećinar, Seobe kroz Užički okrug u 19. veku (od 1800. do Babinske bune) prva knjiga, Užice, 2012, str, 366.

[40] Malešić, Pravoslavna bratstva…, 19, 20.

^[41] Luburić, 206.

^[42] Luburić, 170.

^[43] Karadžić, Šibalić, 669.

[44] Malešić, Pisanija Manastira Mileševe.

[45] Vojinović, 168.

[46] Isto.

[47] Malešić, Pravoslavana bratstva…, 24.

[48] Vojinović, isto.

[49] Isto.

[50] Malešić, Pisanija…

[51] Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika 2, Matica srpska – Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, 1967, str. 471.

[52] Ljubomir Pavlović, Užička Crna Gora, Srpski etnografski zbornik knjiga XXXIV, Biblioteka Naselja i poreklo stanovništva, knjiga HIH, Srpska kraljevska akademija, Zemun, 1925, str. 164.

[53] Danilo Stanojević, Stanovništvo Zlatibora u XVIII i prvoj polovini XIX veka, Narodni Muzej Užice, 2013, str. 89.

[54] Tanasije Pejatović, Srednje Polimlje i Potarje, Pljevlja, izdanje iz 1986, str. 103.

[55] Malešić, Pisanija…

[56] Pećinar 2, 182.

[57] Etimološki rečnik srpskog jezika 3, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za etimološki rečnik, Institut za srpski jezik SANU, Etimološki odsek, Beograd, 2008, str. 142.

[58] Velimir Mihajlović, Srpski prezimenik, Aurora, Novi Sad, 2002, str. 58.

[59] Petar Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika 1, JAZU, Zagreb, 1971, str. 137.

[60] Etimološki rečnik srpskog jezika 3, SANU, Odeljenje jezika i književnosti – Institut za srpski jezik, Beograd, 2008, str. 143.

[61] Mihajlović, Prezimenik, 58

[62] Grupa autora, Tursko-srpski rečnik, Ankara, 1997, str. 162.

[63] Željko Musović, Genetika, istorija i bajke, archive.org edition, 2018, str. 162.

[64] Pejatović, 130.

[65] Malešić, Pravoslavana bratstva…, 68.

[66] Malešić, Pisanija…

[67] Olga Ivanova, Makedonski antroponomastikon (XV-XVI vek), Skopje, 2006, str. 484.

[68] Milutin Marjanović, Banja na Limu kod Priboja, Biblioteka Hronika sela, Kulturno prosvetna zajednica Srbije – Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede – Odbor za Proučavanje Sela SANU, Beograd, 1998, str. 275, 276.

[69] Bidoje Despotović, Naša sela, Informativni centar Pljevlja, 2003, str. 196, 242.

[70] Pejatović, 131.

[71] Malešić, Pravoslavana bratstva…, 69.

[72] Milenko Ćirović Ljutički, Pljevaljska brigada crnogorske narodne vojske 1914-1915. (dokumenta), Tragovi, knjiga 3, NIP „Pljevaljske novine“, Pljevlja, 2007, str. 123, 129, 402.

[73] Milan Peković, Nikšićka Župa, Beograd, 1974, str. 110.

[74] Neđeljko Paovica, Ljubomir, SANU, Srpski etnografski zbornik S, Odeljenje društvenih nauka, Naselja i poreklo stanovništva knjiga 46, Beograd, 2002, str. 104.

[75] Pejatović, 131.

[76] Paovica, isto.

[77] Malešić, Pravoslavana bratstva…, 11.

[78] Malešić, Pisanija…

[79] Pećinar, Seobe 2, 130.

[80] Pećinar, Seobe 1, 169.

[81] Đorđe Janjatović, Prezimena Srba u Bosni, Prosveta-Trgovina, Sombor, 1993, str. 69.

[82] Mihajlović, 147.

[83] Isto.

[84] Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika 1, Matica srpska – Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, 1967, str. 372.

[85] Ovu sortu su u Panonsku niziju doneli Mađari u 9. veku. Zato se naziva i – mađarska vižla. Međutim, sam naziv vižla ili vižle najverovatnije nije mađarskog porekla. Ovo je izuzetno živa sorta psa, pokretljiva i dugog vitkog tela, i njegov izgled i ponašanje sasvim odgovaraju pridevu vižljast.

[86] Mihajlović, isto.

[87] Milan Rešetar, Dubrovačka numizmatika, I (historički) dio, Posebna izdanja knjiga XLVlll, Društveni i istoriski spisi knjiga 18, Srpska kraljevska akademija nauka i umetnosti, Sremski Karlovci, 1924, str. 65, 66.

[88] Zoran Malešić, Velika Župa (Prijepolje) do 1912. godine, Poreklo, internet izdanje.

[89] Isto.

[90] Srpski DNK projekat.

[91] Ivica Todorović i drugi, Etnologija i genetika, Etnografski institut SANU – Društvo srpskih rodoslovaca Poreklo, Beograd, 2015, str. 178.

[92] Srpski DNK projekat.

[93] Isto.

[94] Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika 1, Matica srpska – Matica hrvatska, Novi Sad – Zagreb, 1969, str. 172.

[95] Vojinović, 150.

[96] Pejatović, 116.

[97] Ćirović, Pljevaljska brigada.

[98] Mišović.

[99] Karadžić, Šibalić, 781.

[100] Malešić, Pravoslavana bratstva…, 33.

[101] Pejatović, isto.

[102] Svetozar Stijović, Onomastika jednog dela porečja Kujavče, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku, Onomatološki prilozi V, Beograd, 1984, str. 401.

[103] Janjatović, 208.

[104] Srpski DNK projekat. Testiran je Lacmanović iz Kosatice.

[105] https://www.poreklo.rs/2012/11/02/poreklo-nemanje-nenadi%c4%87a-antikorupcijskog-aktiviste/

[106] Pejatović, 131.

[107] Pećinar, Seobe 1, 72.

[108] Malešić, Pravoslavana bratstva…, 70.

[109] Isto.

[110] Akim i Vukota Miljanići, Prezimena u Crnoj Gori, Beogradska knjiga, Beograd, 2007.

[111] Momčilo Mićović, Banjani, Beograd, 2013, str. 663.

[112] Aleksandar Stojanovski, Opširen popisen defter na Ohridskiot sandžak od 1583. godina, knjiga 2, Državen arhiv na Republika makedonija – Matica makedonska, Skopje, 2000.

[113] Slavoljub Vasojević, Lopiže, Biblioteka Hronike sela, Odbor SANU za proučavanje sela – Kulturnoprosvetna zajednica Republike Srbije, Beograd, 1996, str. 261.

[114] Malešić, Pisanija…

[115] Vasojević, isto.

[116] Dejan Obradović, Veliko i Malo Krčmare, Narodna biblioteka Radoje Domanović Rača –

Centar za mitološke studije Srbije Rača, Rača, 2013, str. 257.

[117] Isto.

[118] Mihailo Dragić, Gruža. Srpski etnografski zbornik knjiga HHI, Biblioteka Naselja i poreklo stanovništva knjiga H, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1921, str. 255.

[119] Ljubomir Marković, Svetislav Marković, Stanovništvo Moravičkog Starog Vlaha, 2002, str. 158.

[120] Isto.

[121] Isto, 290, 291.

[122] Borivoje Drobnjaković, Jasenica, 1923, str. 299.

[123] Golub Jašović, Onomastika sliva reke Kosanice, Filozofski fakultet Kosovska Mitrovica, 2018, str. 214, 216.

[124] Pećinar, Seobe 2, 155, 371.

[125] Dragić, 255.

[126] Dragutin Radivojević, Moravičani u prvom potpunom popisu posle oslobođenja od Turaka, Litopapir Čačak, Ivanjica 1993.

[127] Petar Petrović, Raška, knjiga 2, Novi Pazar, 2010, str. 122.

[128] Grupa autora, Novi Pazar i okolina, NIP Književne novine, Beograd, 1969, str. 110.

[129] Ahmed Aličić, Sumarni popis sandžaka Bosna iz 1468/69. Godine, 2014, str. 10.

[130] Opširni popis Bosanskog sandžaka iz 1604. godine – svezak II, Bošnjački institut Zurich Odjel Sarajevo – Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, 2000, str. 189.

[131] Zvezdana Pavlović, Hidronimi Srbije, Biblioteka Južnoslovenskog filologa Nova serija, knj. 13, Institut za srpski jezik SANU, Beograd, 1996, str. 242.

[132] „Ako umre zimmija, njegove poreze (koje je ostao dužan) koji pripadaju mitropolitu, a koji se zovu paresina i porjesi, oni koji se obrate sudu, to će se sudski riješiti“ (Ahmed Aličić, Sidžili kadije kaze Novi Pazar od 1766. do 1768. godine).

[133] Vasojević, 16.

[134] https://www.poreklo.rs/2012/03/01/poreklo-prezimena-parezanovic/

[135] Srpski DNK projekat.

[136] Todor Radivojević, Lepenica, Srpski etnografski zbornik knjiga XV, biblioteka Naselja srpskih zemalja knjiga VII, Srpska kraljevska akademija, Beograd, 1911, str. 212.

[137] Pećinar, Seobe 2, 47.

[138] Rajko Raosavljević, Morača, Rovca, Kolašin, Skupština Opštine Kolašin – Stručna knjiga Beograd, Beograd,1989, str. 216, 218.

[139] Milić Petrović, Dokumenta o Raškoj oblasti 1890-1899, Istorijski muzej Srbije, Beograd, 1997, str. 220.

[140] Mihajlović, 355.

[141] Srđan Rudić, Vlastela Ilirskog grbovnika, Posebna izdanja knjiga 52, Istorijski institut, Beograd, 2006, str. 234.

[142] Jovan Erdeljanović, Stara Crna Gora, izdanje Biblioteka fototipskih izdanja, Slovo ljubve, Beograd, 1978, str. 386, 387.

[143] Risto Kovijanić, Pomeni Crnogorskih plemena u Kotorskim spomenicima (XIV – XVI vijek) knjiga I, Istorijski institut Crne Gore, Cetinje, 1963.

[144] Isto.

[145] Nenad Vojinović, Stanovništvo u Krajinskom srezu – po popisu iz 1863. godine, Istorijski arhiv Negotin, Negotin, 2009, str. 380.

[146] Mara Tijanić-Vujović, Toponimija Župe pivske, SANU, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku, Biblioteka onomatoloških priloga Knjiga 4, Beograd 2018, str. 341.

[147] Miljan Jokanović, Pleme Kuči, etnička istorija, Biblioteka Etnogeneza, Medeon Podgorica – Print Podgorica, Podgorica, 2000, str. 942.

[148] Danilo Stanojević, Zlatiborci u vojsci Kneževine Srbije 1815-1878, Istorijski arhiv Užice, Užice, 2008, str. 150.

[149] Srpski DNK projekat.

[150] Jean Chevalier – Alain Gheerbrant, Rječnik simbola, Romanov, Banja Luka, 2003, str. 341.