Naš istoričar Gligor Stanojević je 1967. godine objavio jedan zanimljiv spisak mletačkih mornara[1] na barkama koje su operisale uz istočnu jadransku obalu i vršile desante na balkansko kopno. Ostali su poznati po uspešnim borbama protiv Turaka i senjskih uskoka. Njihova aktivnost se vezuje za prvu polovinu 17. veka. Spisak je sačinjen 11. novembra 1626. godine i pisan je od strane italijanskih pisara, što u određenoj meri otežava njegovo tumačenje.
U uvodnoj reči, Stanojević navodi da se svi ovi mletački plaćenici u literaturi nazivaju Albanesi, što može dovesti do površnog i pogrešnog zaključka da se radilo o etničkim Albancima. Međutim, uvidom u spisak sa imenima 468 mornara i oficira, odmah se može videti da se radi o mešovitom sastavu, gde etnički Albanci čine manjinu u odnosu na mornare čija imena i zabeležena naselja, krajevi ili plemena iz kojih dolaze, jasno govore da se radi o slovenskom stanovništvu. Možemo ih nazvati Srbima ili Crnogorcima, ovde to nije od velikog značaja. U svakom slučaju, najveći deo njih dolazi iz područja Crnogorskog Primorja (Boka, Paštrovići, Spič, Mrkojevići, Bar), zatim iz Crmnice, ali i još nekih delova današnje Crne Gore. Osim njih, jedan manji broj mornara slovenskog porekla je iz drugih krajeva.
Naziv Albanesi koji su koristili Mlečani najverovatnije dolazi od nekadašnjeg naziva koji su koristili za krajeve nad kojima su imali protektorat u 15. i delom u 16. veku, nekadašnje srednjevekovne Zete – područje od Boke Kotorske na severu, pa do Lješa na jugu i u unutrašnjost do Skadra, – Albania Veneta (Mletačka Albanija)[2]. U tom smislu, termin Albanesi ovde ne treba shvatiti u smislu etničke već geografske odrednice – stanovnici Mletačke Albanije.
(ca: https://www.crwflags.com)
Problem u analizi ovog spiska je što su ovi bokeški i crnogorski mornari najvećim delom popisani bez prezimena. Najčešća onomastička konstrukcija u spisku je – lično ime, kraj iz kojeg je mornar i ime oca[3]. Kod mornara albanskog porekla, naprotiv, upisano je lično ime i pripadnost određenom bratstvu (fisu), kao i očevo ime[4], što u znatnoj meri olakšava njihovu identifikaciju.
Neke mornare je teško svrstati u jednu od ove dve grupe, npr. u slučajevima kad je popisani mornar nosilac kalendarskog imena, a takvo ime ima i njegov otac, dok geografska odrednica ne daje neki poseban odgovor o etničkoj pripadnosti. Takav je slučaj, npr, sa mornarima iz Bara, Krajine, Skadra[5]. No, radi se o nevelikom broju. Od ukupno 468 upisanih mornara i oficira, za njih oko 230 se sa velikom sigurnošću može reći da su slovenskog porekla, oko 185 albanskog, dok u grupu od preostalih 50-ak spadaju oni za koje se ne može pouzdano utvrditi kojem etnosu pripadaju, jedan manji broj muslimana, kao i vojnici iz Italije.
Spisak obuhvata devet mornaričkih četa, brojne snage oko 50 mornara po četi. Čete su većinom mešovitog sastava, osim četiri čete (IV, VI, VII, IX) u kojima apsolutno preovlađuju Bokelji i Crnogorci. U ostalim četama po brojnosti preovlađuju Albanci, ali ne u većoj meri da se ove čete ne bi mogle nazvati mešovitim.
Prema imenima i geografskim odrednicama, u prvoj i petoj četi Bokelji, Crnogorci i ostali mornari slovenskog porekla čine nešto preko petine, u drugoj i trećoj oko dve petine, dok je osma četa „najalbanskija“, gde se od 49 mornara samo za sedmoricu može reći da nisu Albanci.
Četvrta četa je crmnička, a njen zapovednik je kapetan Vuko Crmničanin. Ovde se za 42 od 55 mornara pouzdano može reći da su slovenske narodnosti. Sedma četa, na čijem čelu je kapetan Božo Baranin, je nešto heterogenija (30 slovenskih imena od 46 mornara), dok je „etnički najčistija“ deveta četa, u kojoj se samo za jednog od 45 mornara ne može pouzdano reći kojeg je porekla. Ostali u ovoj četi su većinom Bokelji i nešto manje Crmničana i drugih Crnogoraca. Najzaniimljivija za obradu je šesta četa sastavljena pretežno od Mrkojevića. Na njenom čelu je kapetan Vuko Mrkojević[6].
Mrkojevići su, pojedinačno gledano, u spisku najzastupljenije pleme. Ukupno 52 mornara uz ime ima odrednicu „iz Mrkojevića“[7]. Od toga, 35 njih je u mrkojevičkoj četi kapetana Vuka, a 17 u ostalim četama. Među imenima mrkojevičkih mornara nalazimo onu specifičnu onomastiku ovog plemena, imena poput Iveza, Markeza, Nikeza, Dabo (Dabeza?). Uz većinska kalendarska imena (Niko, Pero, Ivo, itd), nalazimo i čisto slovenska imena, od kojih je ubedljivo najčešće ime Vuko, a tu su i Milo, Ostoja, Rade, Ratko. Prema imenima popisanih mrkojevičkih mornara vidimo da je već u ovom vreme započeo proces islamizacije u Mrkojevićima. Tako, među njihovim pravoslavnim plemenicima nalazimo Mrkojeviće – Alja Kurtova[8], Deli-Murata Ibraimova[9], Ibraima Memova[10], Osmana Ivanova (!).
Drugi po brojnosti su Crmničani, ukupno 24 njih za koje se pouzdano može zaključiti da su iz Crmnice. Verovatno je njihov broj i veći, s obzirom da je jedan deo crnogorskih mornara upisan uz grubu odrednicu „da Montenegro“. Kod šestorice je upisana najšira odrednica „da Cernizza“, a kod ostalih i uža plemenska pripadnost. Tu su petorica Brčeljana[11], trojica Karučana, po dvojica iz Limljana i Sotonića, i po jedan mornar iz Gluhog Dola, Dupila, Optočića i Podgora. Među retkim crnogorskim mornarima kojima je upisano i prezime su dvojica Orlandića, i to alfier[12] Vuko i mornar Vučeta.
Pored 24 mornara za koje je upisano samo da su iz Crne Gore[13], jedan je upisan kao Cetinjanin (Šćepac Radonjičin[14]), a jedan kao Ljubotinjanin (Vuko Jankov[15]). Ovde pažnju privlači jedan Jovan Radev, uz koga piše odrednica, koja (ne baš nesumnjivo) podseća na pleme Bjelopavlića[16]. Ime Cetinjanina Šćepca najpre podseća na njeguško bratstvo Petrovića-Herakovića, u čijem rodoslovu je ovo ime veoma često. Za mornara Đura Vuksanova je upisano da je iz Zete[17], a za dvojicu, Nikolu Peratova i Vuka Perova, preciznije da su – Podgoričani[18].
Brojni među mornarima su i Grbljani, Budvani, Paštrovići i Spičani. Grbljana ima 24, od čega je većina upisana sa odrednicom „Župljanin“[19], a neki kao Grbljani[20]. Tu su i sedmorica iz Maina[21] i dvojica iz Pobora[22] kod Budve[23]. Oni su svi nesumnjivo Srbi, što govore njihova imena.
Kod Paštrovića je slučaj nešto složeniji, s obzirom na pretežno kalendarska imena koja se kod njih javljaju, pa nije isključeno da je među njima bilo i rimokatolika. Za petoricu je upisano da su iz Paštrovića[24], a za petoricu – iz Reževića[25]. Mornar Stijepo Franov bi mogao biti od paštrovskog plemena Ćuda[26]. Ćude iz Brda u Paštrovićima su pred kraj 17. veka prozvani Srzentići upravo po jednom njihovom istaknutom bratstveniku koji je bio narednik (sargente) na mletačkom brodu.
Tu su i devetorica Spičana, sedmorica iz Šušnja i dvojica sa Sozine između Spiča i Crmnice. Posebno je upisano da je iz Zubaca[27], u zaleđu Spiča, mornar Vuko Đurov. Prema uglavnom kalendarskim imenima, od kojih su neka zapadne provenijencije (Anton, Maro, Stipo), moglo bi se zaključiti da je među njima bilo i pravoslavnih (imena poput Rade, Vuko, Božo) i rimokatolika.
Od Bokelja, među mornarima je bilo i devetorica Novljana[28], nesumnjivo Srba, što potvrđuju njihova imena[29]. S obzirom da je sam grad Herceg-Novi u to vreme bio u osmanskim rukama, verovatno se radi o Srbima koji su živeli u podgrađu ili okolnim selima, odakle su se dokopali mletačke teritorije i službe u mornarici Republike. Tu je i Jovan Markov iz Risna[30].
Za osmoricu mornara upisano je da su iz Bara[31]. Šestorica imaju kalendarska imena, pa je teško reći koje su veroispovesti i narodnosti bili. Jedan je nesumnjivo Albanac (alfier Bizza), a jedan musliman (Usain Jusufov).
Među mletačkim mornarima iz „Mletačke Albanije“ nisu bili samo Bokelji, Crnogorci i Albanci. Pomenuto je da je tu bilo i nekolicina italijanskih vojnika, ali u ovoj šarolikoj družini nalazimo i trojicu Hercegovaca i dvojicu Bosanaca. Hercegovci su u četi kapetana Boža Baranina, po jedan iz Trebinja, Popova i Neretve[32]. Za dvojicu Bosanaca, imenjaka, Andriju Jovanova i Andriju Markova, ne navodi se ništa preciznije, već samo da su „da Bosna“.
Konačno, šarenilo ovih mletačkih mornaričkih četa upotpunjuje i prisustvo sve tri veroispovesti koje se javljaju na ovom području. Osim većinom pravoslavnih Primoraca, Bokelja i Crnogoraca (među kojima, po svemu sudeći, ima i jedan manji broj rimokatolika), Albanci su bezmalo svi rimokatolici. No, među mornarima nalazimo i 17-oricu sa imenima koja nedvosmisleno ukazuju pripadnost islamskoj veroispovesti. Prema mestu iz kojeg su, za desetoricu se može zaključiti da se radi o islamiziranim Albancima, a za sedmoricu (pominjani su neki među Mrkojevićima) da su poturčeni Crnogorci.
Za kraj, svima koje zanima ovo doba i analiza imena ove zanimljive mletačke „legije stranaca“ preporučujem iščitavanje ovog kratkog članka Gligora Stanojevića.
Naslovna slika sa: https://enacademic.com/dic.nsf/enwiki/409887
[1] „Jedan platni spisak mornara i oficira mletačkih naoružanih barki iz 1626. godine“, Istorijski zapisi, 1967, knj. XXIV, sv. 2, Titograd, 1967, str. 363-373.
[2] Naziv datira još od kraja 14. veka, a korišćen je sve do propasti Mletačke Republike krajem 18. veka, označujući različito područje jugoistočnog Jadrana, nad kojima je Republika imala kontrolu.
[3] Primera radi: Zano da Ressevich, otac Nico.
[4] Prenz Suma, očevo ime Nica.
[5] Nicolo d’Antivari, Zuane.
[6] Vuco da Marcovichi
[7] da Marcovich, da Marcoevich
[8] Allo Curt
[9] Delli Murat Ebraim
[10] Ebrain Memo
[11] da Barcelli, da Barzelii
[12] četni zastavnik, barjaktar
[13] da Montenegro
[14] Stiepaz da Cetinna, očevo ime Radonizza
[15] Vuco da Gliubotin, otac Gianco
[16] da Viopavlich
[17] da Zetta
[18] da Podgorizza
[19] da Zuppa
[20] da Garblia
[21] da Machina, da Mahina
[22] da Pobori
[23] da Budua
[24] da Pastrovich, Pastrovichi
[25] da Ressevich
[26] da Chiudi
[27] da Subza
[28] da Castelnovo
[29] Mirko Vukov, Mitar Perov, Ćetko Perov, Ivo Antonijev, Jovan Pavlov, Ivan Nikolin, Mihailo Nikolin, Jovan Perov, Mihailo Stanišin.
[30] da Risano
[31] d’Antivari
[32] Nico da Trebigne (otac Ivan), Michal da Popovo (Ivan), Zuane da Narenta (Nico).
Komentari (0)