Poreklo prezimena, selo Gornja Badanja (Loznica)

Poreklo stanovništva sela Gornja Badanja, grad Loznica – Mačvanski okrug. Iz knjige Vidosave Nikolić-Stojančević „Rađevina i Jadar“ u neobjavljenim rukopisima Cvijićevih saradnika. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan. 

Položaj sela.

Selo Gornja Badanja leži na visokoj ravni sa poviše omanjih kosa blažeg nagiba, jednoga kraka planine Iverak, koji se prostire sa severa ka jugu. Na tom prostoru kuće su podignute na svim stranama, kako na samoj visoravni, tako i na istočnim, zapadnim, južnim i severnim osojcima i prisojcima tih strana, prema položaju samoga zemljišta.

Selo je podeljeno na ma(ha)le-krajeve i postoje četiri male: Dubravac, Krajnjani, Breznica i Koljani. Dubravac, Breznicu i jedan deo Koljana razdvaja potok zvani Ispod Josipovića. Koljani su razdvojeni od Breznika delom Lukića potoka a delom seoskim putem. Krajnjani su razdvojeni od Koljana potokom Ivaci. Kroz Dubravac teče Kovačevića potok a kroz Koljane dva potoka, Koljanski i Tošića potoci.

Male-krajevi su međusobno udaljeni 250 do 500 metara, nemaju zasebnog kmeta ali se prilikom biranja odbornika pazi da svaka mala po mogućnosti dobije odbornika u svom mestu, koji sa seoskim kmetom ili bez njega uz dva ugledna meštanina izviđa potrnce sa stokom, ocenjuje količinu štete i dostavlja ih opštinskom sudu.

Tip sela.

Kuće u mahalama nisu nisu ušorene a nisu sve ni pored druma, ima ponekih pored seoskih puteva. Rastojanje između kuća iznosi, kako-gde, od 20 do 500 metara. Kuće, koje su zbijenije, su od podeljenih zadrugara. Ova pojava je izražena u poslednjih 20-tak godina, zadruge se raspadaju, postaju inikoštine a time i siromaštine.

Kuća su po malama ima i to: U Brezničkoj 17 kuća – koja se zove „Tufegdžića mala“; u Dubravcu 43 kuće – oni se zovu „Josipovića mala“, u Koljanima 35 – „Đermanovća mala“ dok u Krajnjanima ima 15 koća i oni se zovu „Vasića mala“. Svega u selu ima 110 kuća i u svakoj mali ima porodičnih prezimena i to:

U Brezicama:Tufegdžići, Pavlovići, Matići, Markovići i Ilići.

U Dubravcu:Kovačevići, Arsenovići, Josipovići, Jevtići, Nikorići i Ilići – koji se zovu i Grkovići, Đurđevići, Tešići Ilići i Maksimovići.

U Koljanima:Đermanovići, Lukići, Dragojevići, Stanići, Gojići, Jankovići, Sredojevići, Mitrovići, Markovići, Savići, Tošići, Nišovići, koji se zovi i Vasiljevići, Petrovići i Danilovići.

U Krajnjanica:Vasići, Lakići, Tomići i Miloševići.

Stanovnici pojedinim mala slave razne slave – kako koja familija, a preslavu-zavetinu, ovo selo ima zajedničku, Nedelju Svetih Otaca.

Zadruga većih u pojedinim malama ima i to od 15, 20, 25 i 30 članova.

Zemlje.

Zemljište na kome je selo podignuto, na istočnoj strani je više blaguša a mestimice ima i glinuše. Zapadna strana je mahom glinuša mada mestimično ima i crnice. Severna i južna strana imaju glinuše, crnice i blatuše.

Rodnost zemlje je osrednja. Pored rečica Cernica i Stijakovca, a i potoka, bolje rađa kukuruz a po visovima ošenica ječam i zob. Livade su bolje u ravnici no na brdu. Selo ima svoje polje – potes, gde se seje kukuruz, pšenica i zob. U manjoj meri se seje ječam i raž. U potesu ima livada i pašnjaka. Potesa ima tri: Koljanski i Naš potes su na istočnoj strani a potes Badanjski je na zapadnoj strani sela. Sva tri su udaljena od sela, za pola do jedan kilometar. Selo nema zasebnih pašnjaka za stoku, no u potesu se napasa stoka na zemljištu koje nije obrađeno ili nije ostavljeno za livadu. Jednoj porodici od 5-6 članova, da bi mogla umereno živeti, dovoljno je 5 hektara ziratne zemlje u šta spada i jedan sa voćem, zatim da poseduje dva vola, po jedna krava i krmača i 4 grla goveda.

Selo nema svojih šuma ni utrina ali pojedinci imaju svoje zabrane u kojima raste cer, granica, dužnik, bukva i grab. Stanovnici koji nemaju svojih zabrana kupuju drva za ogrev i građu u planinama Iverku, Ceru i Vlašiću a i od pojedinaca, meštana, koji imaju drva za prodaju. Iverak je udaljen od prvih seoskih kuća 3 km, Cer 5-6 i Vlašić 6 km.

Vode.

Selo voda nikada ne plavi, pošto je na visu, no rečica Cernica, koja ističe ispod Cera a koja je na istočnoj strani sela više puta godišnje plavi potes Kolanski i Naš sa znatnim štetama. Isto tako i rečica Stajkovica na zapadnoj strani, koja svojim tokom počinje ispod sela Jugovića, pri velikim pljuskovima plavi potes badanjski sa većim štetama.

Stanovnici ovog sela se služe izvorskom vodom, kojih imaju dovoljno. Bunara u selu ima samo dva, u Pante Tufegdžića– sveštenika i Dimitrija Markovića – zemljoradnika i voda je u njima dobra. Selo bi moglo postojati i bez izvora, jer se može dovoljno naći vode u bunarima u dubini od 10-20 metara.

U selu nema mineralnih, niti bilo kakvih lekovitih voda.

Klima.

U selu Gornjoj Badanji klima je više oštra nego blaga. Selo je sa severa zakloljeno Cerom. Zapadni vetar donosi kišu, severni kišu i sneg, istočni (ustoka-košava) suvo vreme a južni donosi toplo ali i promenljivo vreme, otuda narod kaže „jug nije dug“, što znači da se uskoro menja vreme, u zimsko doba dolazi sneg a leti kiša.

Najhladniji je severni vetar i istočni a najjači je zapadni. Jugoistočni vetar donosi uvek lepo vreme.

Prvi sneg obično pada u novembru i traje, kako-kad, nekada do Trifundana 1. februara a nekada i do Mladenaca – 9. marta, po starom kalendaru. Dosta puta pada sneg i u aprilu, oko Đurđevdana. Ove, 1902. godine sneg je padao 15-17 aprila. Debljina snega je od nekoliko santimetara do jednog metra.

Ime selu i zaseoka.

O selu Gornjoj Badanji priča se da je dobila ime ovako: Pre, dok nije bilo vodenica za meljavu brašna, ljudi su tucali žito u stupama ili ga kuvali kako bi sebi spravljali hranu. Kada je prva vodenica izgrađena da se žito može mleti u brašno, pitali su se ljudi, gde je i u kom mestu napravljena vodenica. I kako voda okreće kamenje, koje mrvi žito i pravi brašno? Oni, koji su videli vodenicu, pričali su da voda prolazi kroz „badanj“, te okreće točak, ovaj okreće kamenje, a kamenje sitni zrno. I to su videli na mestu badanji, te to mesto nazovu Badanj.

Druga priča kaže da su neki konji vukli badanj za vodenicu sa Cera, pa im se polome kola i ostane badanj nedovučen na mesto gde hteli. Ono mesto gde im ostade badanj nazovu Badanja*.

*Postoje Gornja i Donja Badanja.

Pojedine male – krajevi sela Gornje Badanje dobile su imena po mestu ili kakvog slučaja, koji se tu desio:

Dubravac je dobio ime po samome položaju svome, jer je ceo taj kraj jedna lepa dubrava, mesto koje ima dosta visova i dolina.

Breznica je dobila ime po brezovoj šumi, koje je najviše bilo u tom kraju, tako i danas ovde ima dosta brezovog drveća.

Krajnjani su dobili ime jer se kuće u ovoj mali nalazi na kraju sela.

Koljani su po legendi dobili naziv kada je u toj mali zavladao pomor ljudi te je samo ostao jedan čovek. Videvši tragediju oko sebe, on od žlosti zakolje sam sebe te tako mala dobi ovakav naziv. Druga priča kazuje drugačije, da je otac jurio opakog sina u nameri da ga ubije i stigne ga na potoku, koji se danas naziva Koljanka, te ga tu zakolje. I od tada se potok i mala tako nazovu.

Poreklo stanovništva i osnivanje sela.

Pouzdanih izvora po ovom pitanju nema, mahom su tamna i nejasna kazivanja starih ljudi o doseljavanju stanovništva Gornje Badanje

Po kazivanju, najstarije su porodice u Gornjoj Badanji su:

–Kovačevići, slave Đurđic.

–Arsenovići, slave Đurđic.

–Markovići, slave Đurđic.

–Vasići, slave Đurđevdan.

–Gajići, slave Đurđevdan.

–Tufegdžići i Pavlovići su jedna porodica, doseljeni iz Stare Srbije, od Novog Brda. Prvi put su se nastanili u Filipovićima, selu na zapadnoj strani Gornje Badanje. Odatle se presele na vrh sela Donja Badanja a potom dođu na mesto gde su sada, slave Đuric..

–Đermanovići su doseljeni iz Bosne, mesto Zelenja, slave Nikoljdan.

–Ilići, jedna familija što slavi Trifundan, doselila se iz Hercegovine.

–Ilići i Grkovići, doseljeni iz Grčke, (moguće je iz Makedonije), slave Nikoljdan.

–Ilići treći slave Alimpijevdan.

–Lukići su doseljeni iz Krive Reke kod Sokola, slave Nikoljdan.

–Niševići (Vasiljevići) doseljeni su iz Niša, otuda takvo prezime, slave Đurđevdan.

Za ostale porodice nije se moglo ni približno doznati odakle su doseljeni ili su starosedeoci u ovom selu.

Uopšte za Gornju Badanju se priča ja je u početku bilo svega 13 kuća i od tih priraštajem i doseljavanjem u selu je sada, kako je već rečeno, 110 kuća.

U Gornjoj Badanji slave pojedinih porodica su:

Đurđic: Tufegdžići, Matići, Kovačevići, Pavlovići. Markovići, Arsenovići, Jovičići, Đurđevići, Nikolići, Tešići i Maksimovići.

Sv. Jovana (letnji) 7 juna, po starom kalendaru: Josipovići, Tomići i Lakići.

Nikoljdan:Lukići, Đermanovići, Sredojevići, Nikolići, Dragojevići, Danilovići, Petrovići i Ilići-Grkovići.

Đurđevdan:Gajići, Stanići, Jankovići, Markovići, Savići, Tošići, Niševići i Vasići.

Aranđelovdan slave Miloševići.

O slavama svojim stanovnici pričaju: U koji dan se koja porodica ili kuća pokrstila, ona je primila za svoju slavu onoga sveca, koji je toga dana bio. Otuda razne porodice imaju različite slave.

Od sela Gornje Badanje odvojena je jedna mala, kraj zvani Jugovići 1880. godine i obrazovalo selo za sebe, Jugovići. Ono je udaljeno od prvih kuća Gornje Badanje oko 400 metara.

Selo (raselica) Jugovići je u produžetku sela Gornja Badanja sa severne strane, pošav planini Iverku. Kuće su im podignute na zapadnoj strani kraka planine Iverak.

Zanimanje stanovništva.

Stanovnici Gornje Badanje bave se poglavito zemljoradnjom, stočarstvom i voćarstvom. Ima i zanatlija: dunđera, zidara, kačara, kolara i kovača. U selu nema dućana ili naseljenih Cigana-Roma. Postoji osnovna četvororazredna škola podignuta 1891. godine i nalazi se u sredini sela.

U argatovanje meštani ovih sela ne idu osim u slučajevima elementarnih nepogoda kada im grad satre voće i useve. Tada idu u varoš ili druga sela gde takvih slučajeva nije bilo, da zarade kako bi njihove porodice preživele „gladnu godinu“.

Siromašniji meštani idu imućnijim ljudima u nadničenje.

Proizvodi Gornje Badanje su: suve šljive, voće (jabuke, kruške, trešnje i ostalo). Potom dolazi pšenica, zob, ječam, raž i sitna proja.

Od stoke se najviše prodaju svinje, manja rogata marva i goveda i ovce. Od živine se najviše prodaju ćurke i kokoške.

Gornja Badanja ima zajedničko groblje i to: Koljani i Krajnjani sa selom Tekerišom istočno od ovog sela, udaljeno ko 4,5 km, Dubravac ima dva groblja, jedno Arsenovića brdo i Brdo kod suda. Oba su u samoj mali na iskrajku, na zapadnoj strani sela. U Breznici imaju groblje na „Gumnima“, na istočnoj strani sela, udaljeno oko kilometar.

Rudna nalazišta.

U Brezicama na imanju Tufegdžića nađen je 1892. godine kameni ugalj u manjoj količini i od njega nije niko činio nikakva veća iskopavanja.

20. septembra 1902. godine i 7. februara 1903. godine u Gornjoj Badanji,

Panta Tufegdžić, sveštenik.

IZVOR: Vidosava Nikolić Stojančević – Rađevina i Jadar u neobjavljenim rukopisima Cvijićevih saradnika. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan.