Poreklo prezimena, selo Lopatanj (Osečina)

Poreklo stanovništva sela Lopatanj, opština Osečina. Prema knjizi Ljubomira Ljube Pavlovića „Kolubara i Podgorina“, prvo izdanje 1907. godine, najnovije izdanje 2011. godine – edicija „Koreni“ – JP Službeni glasnik Republike Srbije i SANU. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan.

Položaj sela.

Lopatanj leži na obema obalama istoimene rečice, pritoke reke Jadra. Lopatanj je brdsko selo, kuće su po plećima pojedinih visokih i vrlo strmenitih brda, koja se uvlače iz podrinjskog okruga kao nastavak planine Rožnja. Zemljište je od sekundarnih stena, donji deo od vrlo mnogo raspadnutih peščara sa malim samicma kvarca, gornji deo od krečnjaka i vapnovitih glinaca. Južni deo sela prema Dragodolu i Stanijinoj Reci zove se Iva, preko koje prelazi novi put Valjevo-Ljubovija, a iza nje je Karaula, nekada brdo pod šumom, a danas sa njivama i livadama.. Ispod Ive i Karaule pre 100 godina bila je planina Maza, a danas najnaseljeniji, izdeljeni i skoro bezšumni kraj. Iza Maze na zapadnu stranu dizala se opet druga planina Kokorava, koja je opet tako isto naseljena i rastrebljena. Uzvišenja druga po selu su: Venja gde su Jančići, Oskruša oko škole gde su Sandići, Bojčica iznad Bobića, Cerje i Osoje gde su Birani, Ravni Gaj gde su Mirići, Debeli Cer do Vragočanice, Beleška i Jajac u Mazi i Vilovica usred sela, gde su neki Sandići.

Izvora u selu ima dosta. Južni deo sela po jarugama, potocima i padinama pojedinih bregova, iako su krečnjačke prirode, ima dosta izvora, koji su po količini vode znatni, na više mesta nepristupačni, jaki i toliko snažni da grade čitave potoke, dokle severni ima opet više izvora, ali slabije prirode i stalno presušuju. Dokle severni deo kopa i bunare, a i rečnom vodom se služi, dotle južni deo se služi samo izvorskom vodom. Od tekućih voda ovog sela je glavna Lopatanjska Reka, kojoj je glava u Mazi pod brdom Beleškom. Reka postaje od tri potoka: Konjska Jaruge, Jajačke Jaruge i Mažanske Jaruge, od tri jaruge niz koje silaze glavni mažanski izvori i potoci. Reka ima pravac severni i uz put pored mnogih potočića, pod osojem, prima Radijevicu, dosta jaku rečicu, koja dolazi iz Kokorave. Ispod Oskruše i Cerja reka se sastaje sa drugom glavnom rečicom ovog sela Brikosom, koja dolazi sa severo-istoka od Debelog Cera. Od stava ovih dveju rečica, nova reka se zove Lopatanjska Reka do pod Jančića, pa se odatle, tekući na zapad, otpočne zvati Ostružnjaska Reka i pod tim imenom se zove do ušća u Jadar.

Zemlje i šume.

Lopatanjske su zemlje izvan kuća, oko reka i poglavito po stranama pojedinih blažih bregova i brda. Zemlje su posne, peskovite, hladne, teško se daju ziratiti i natirati, te su posve nerodne, dokle su luke oko rekavica i potoka prava blagodet sela. Dokle su brdske zemlje jedva podesne za sejanje strmnih useva i gajenje voća, dotle su luke dobre i za oranicu i za kosanicu. Osobitih livada i pašnjaka ima niz sve rečice ovog sela. Dobre ziratne zemlje su: Letišta, Karaula, Maza, Dobrosavka, Luke, Kovrag, Polje i Sarajlina Voda u Jajcu. No i pored svega selo je oskudno sa zemljom.

Šume je u selu dosta i smatra se kao najlepša šuma u obema oblastima, koja može podneti za sve vrste domaće i tehničke upotrebe. Kako su seoske kuće po plećima pojedinih bregova, šume su pokrile njihove padine i dubodoline. Lepši i veći zabrani po Venji, Oskruši, Mazi, Vilovici i Kokoravi su privatna svojina, a najlepši su Jančića Zabrani, koji zapremaju u prostoru više od 300 hektara. Seoske su zajednice u šumi na Vilovici na sredini sela, u šumi i ispustima zauzimaju poveći prostor i Žuti Rt u Kokoravi do Gunjaka.

Tip sela.

Lopatanj je selo razbijenog tipa. Kuće su po plećima pojedinih brda, poređane u male ili veće grupe. Gde su kuće na rastojanju od 50 do 2000 metara. Svako brdsko naselje čini po jednu malu. Glavne su male: Jančići, Bobići, Sandići, Birčani, Leštarići, Ćosići, Gornji Lopatanj, Mirići i Maza.

U selu je vrlo jako razvijen zadružni život, manje-više svaka druga kuća u selu je zadružna. Najveće zadruge u ovoj oblasti jesu najveće zadruge ovoga sela. Od većih zadruga ovog sela vredno je napomenuti: Jančića i Ilića sa po 37 čeljadi, Radosavljevića, Ćosića, opet Jančića, Radivojevića, sa preko 30 čeljadi, Milovanovića, Živanovića sa preko 20 čeljadi i mnoge druge sa preko 15 ukućana.

Podaci o selu.

Prema popisu od 1818. godine u Lopatnju je bilo 45 domova sa 65 porodica i 156 haračkih lica.

Prema popisu:

-1866. godine – 118 domova i 990 stanovnika.

-1874. godine – 128 domova i 1138 stanovnika.

-1884. godine – 156 domova i 1292 stanovnika.

-1890. godine – 162 doma i 1412 stanovnika.

-1895. godine – 147 domova i 1514 stanovnika.

-1900. godine – 192 doma i 1727 stanovnika.

Godišnji priraštaj stanovništva ovog sela od 1866. godine je 23,38 a procentni 1,78%.

Ime selu.

Za ime selu vezana je ova narodna priča. Priča se da je u ranije doba bio nekakav inokosan čovek od onih porodica, koje su izumrle u ovom selu, pa obavljao vršidbu pšenice. Naoblačilo se, dunuo je jak vetar i počelo je da grmi, pa da bi što pre rastavio žito od pleve, on pozove ženu iz kuće da dođe i pomogne mu. Žena ili nije mogla ili nije imala kad doći odmah, a on onako ljutit sa lopatom u ruci istrči pred nju,gad je prilazila guvnu, udari je lopatom preko glave, od kog udara ona ostane na mestu mrtva. Priča veli da su toga čoveka prozvali Lopatanjcem, a docnije i selo Lopatnjem.

Imena mala su porodična prezimena ili imena pojedinih mesta, tako su male: Jančići, Bobići, Sandići, Ćosići, Mirići dobile imena po prezimenima glavnijih porodica, naseljenih u njima; male: Maze i Gornji Lopatanj dobile su imena po mestu naseljenja.

Sa imenom sela Lopatanj susrećemo se poodavno. Tako nalazimo ga u spisku hajdučkih sela ovog okruga iz 1737. godine sa 7 kuća i 7 i po časova do Valjeva.

Starine u selu.

1. U Jančićima, na brdu Venji, nalazi se neko staro groblje, poznato pod imenom „Grčko Groblje“. U groblju ima dosta stećaka, ali su oni nagnuti, bez napisa i slabe vrednosti.

2. U sredini sela, ispod Gornjeg Lopatnja, u Mirićima, nalazi se drugo staro groblje pod imenom Madžarsko Groblje. Stećci i ploče su sa natpisom i slikama raznih životinja i biljaka, ali su dosta iskvareni.

3. Na Ivi, u Gornjem Loptanju, do Dragodola, nalazi se opet neko staro groblje, za koje narod drži da je groblje nekakvih srpskih naselja po Ivi i okolini. I u ovom groblju ima stećaka, ali bez natpisa i slika, stećci su manji i grublje izrađeni.

4. U Bobićima, u dolini Brikose, nalazi se neki veliki uspravljen stećak, izrađen od belog osladićskog kalcita, koje se zove Dubeni kamen. Narod drži da je ovaj kamen obeležavao neku meru ili granicu još i pre turskog doba.

5. U Gornjem Lopatnju, do Carine, nalazi se jedan plećasti vis na Kokoravi, koji se zove karaula. Nekad je bio pošumljen, a danas su po njemu najbolje livade i ispusti, a na njemu je bila pogranična karaula iz 1730. godine od koje se danas slabo može šta raspoznati.

6. Na Bojčici, do Dragijevice, čiji veći deo pripada Dragijevici, seljaci s vremena na vreme često puta kupe kremenje i uz to nadovezuju priče, da su po Bojčici bili mnogi ratovi iz onog doba, kad su bile puške s kremenom. Narod zna da su takve ratove vodili Turci, ali sa kime, to se ne zna. Kao da će ovi ratovi biti manje ili veće čarke pojedinih turskih odreda sa hajducima i hajdučkim četama.

7. Preko ovog sela išao je odvajkada stari put, koji je spajao Bosnu sa Valjevom i kolubarskom dolinom. Tim starim putem i u početku 19. soleća išlo se neposredno preko Srebrenice za Sarajevo i natrag, tim putem i Karađorđe i Knez Miloš išli su sa vojskama na sokolske Turke, a tim putem kretale su se i sve migracije stanovništva iz naši zapadnih i jugo-zapadnih krajeva. Put je ulazio u selo na Karauli iz Carine, pa je odatle išao na istok niz Ogradu, zapadnu stranu Maze i silazio u Reku, iz Reke se peo uz Letišta na debeli Cer, odakle po vrhu Dragijevicdže, iznad izvora reke Jadra, ulazio u Vragočanicu. Put je stari s kaldrmama, proširenjima i starim radovima, ali danas već nije u upotrebi, pošto su ispresecani ravniji i bolji putevi niz Jadar i na druge strane.

Poreklo stanovništva i osnivanje sela.

Lopatanj je staro selo i vrlo staro naselje, što je dobro očuvano u uspomeni narodnoj. Staro naselje ovog sela bilo je oko Oskruše, visa, na kome je danas seoska škola. Tu su bile najstarije porodice, pa se posle ili deobom ili zbog teskobe ili zbog bolesti iselile u krajeve. Najstarije naselje ovog sela drži se da je bilo oko Popovog Točka, izvora pod Oskrušom, da je bilo zbijeno i posle se rasturilo. U selu ima danas vrlo starih porodica i za njih se zna, da su se po dva do tri puta premeštale na južnu ili severnu stranu, dokle su došle na današnje mesto.

-Mirići, Ćosići, Lukići, Jovići, Bojičići, Vilotići i Damnjanovići: Najstarije porodice u selu, koje se smatraju kao starinci, ali za koje većinom drže da su i doseljene, jesu današnji Mirići. Za Miriće gotovo niko ne sme, pa ni sami oni, da tvrdi da su starosedeoci, već da su doseljeni. Mi ih uvršćujemo u doseljenike i stavljamo njihovo doseljenje u doba pre početka 17. veka, a po svemu biće da su doseljeni iz podrinjskih hercegovačkih krajeva. Njima su rod Ćosići, koji su pre 200 godina bili u 3 kuće i naseljeni na Oskruši, pa se pomerili pod Vilovicu, odatle otišli pod Kokoravu i u Mazu. Njihovi potomci su gore pomenute familije; njih je 22 kuće, koje sa 13 Mirića čine 35 i slave Đurđic.

-Jančići su najstariji doseljenici ovog sela, doseljeni u drugoj polovini 17. stoleća iz okoline Mitrovice u Staroj Srbiji, gde su se i tamo tako zvali. Jančića kuća bila je jaka i zadružna i ranije u okolini Novog Brda u Staroj Srbiji, odakle su se spustili u lapsku ravnicu. Po pričanju doselila su se u ovo selo tri brata, sva tri u zadruzi i od njih su svi današnji Jančići, koji su od starine ovde i nisu se mnogo iseljavali, njih je 15 kuća i slave Jovanjdan.

-Sandići, Popovići, Andrići, Stamenići, Sofronići, Obradovići, i Radivojevići: Posle Jančića kao najstariji ddoseljenici smatraju se Sandići, prozvani po nekakvoj babi Sandi, koja ih je doselila iz istog kraja, odakle su i Jančići. Sandići su od dva babina sina i potomci su im, gore pomenute porodice od kojih su dugo vremena u selo popovali (Popovići), naseljeni prvi put na Oskruši, pa kao najviđeniji odatle potisli sve starije i ostali sami do današnjih dana; njih je 16 kuća, slave Jovanjdan.

-Mažani, Bobići (Živanovići u Jančićima), Milovanovići, Pavlovići, Ilići, Mijailovići, Pantelići, Čkojići (u Bobićima), Đorđići, Marinkovići, Tomići i Daničići (u Mazi). Svi su doseljeni iz okoline Nikšića u Hercegovini, sada Crnoj Gori. Svi su doseljeni po prezimenom Bobići, koje danas imaju poneki odseljenici iz sela, ima ih 37 kuća i slave Đurđic.

-Leštari su se doselili kad i Bobići iz Leštanskog, sela u okrugu užičkom, kamo su se ranije doselili iz Goražda u Hercegovini, nema ih danas mnogo u selu jer su se iselili, neki zamrli, dans ih je svega 4 kuće, slave Đurđic.

-Živanovići su došli u opštoj seobi u početku 18. stoleća iz Budimlja u Starom Vlahu i naselili se u Lopatnju gde su i danas, njih je pod dva prezimena, ima ih 7 kuća i slave Đurđevdan.

-Tadići su se doselili kad’ i Živanovići iz Osata u Bosni, kamo se ranije doselio iz Morače od iste porodice od kojih su i Bražđani u Oglađenovcu, njih je 13 kuća i slave Alimpijevdan.

-Birčani, Vasiljevići, Anđelići, Gavrilovići, Nikolići i Todorovići: U austrijskoj okupaciji doselili su se Birčani iz Birča u Bosni. Birčana je više porodica i srodnih Birčanima u Valjevu i Suvodanju, samo su se malo kasnije doselili. Potomci Birčana su gore navedene familije, njih je 19 kuća i slave Đurđevdan.

-Simanići su se doselili pred Kočinu Krajinu iz susednog sela Gunjaka, njih je 5 kuća i slave Đurđic.

-Andžakovići, predak se doselio, takođe pred Kočinu Krajinu iz susednog sela Vragočanice, doselivši se u Živanoviće u Gornjem Lopatnju došavši ženi u kuću, ima ih 3 kuće i slave Nikoljdan.

-Bojići, predak se doselio u isto doba kao i prethodni iz susednog sela Dragijevice, prešao ženi na imanje, od njega su 7 kuća u Mazi, slave Nikoljdan.

-Brušani su doseljeni posle Kočine Krajine u Mazu iz susednog Dragodola u Azbukovici, dooselilo se nekoliko porodica i naselilo na brdo Brus, njih je 18 kuća i slave Đurđic.

-Markovići, predak se doselio kao sluga iz Rujevca i prizetio u Đorđice u Mazi, od njega je danas 6 kuća i slave Đurđevdan.

-Milinkovići, predak se doselio iz Cvetulje u Rađevini kao sluga u Živanoviće u Gornjem Lopatnju i tamo se oženio i okućio, njih je 5 kuća i slave Jovanjdan.

Pozniji doseljenici:

-Đermančići, čiji se predak prizetio u Bobiće a doselio se iz Carine od istoimene porodice, slave Đurđic.

-Grujići, ded se prizetio u Bojiće u Mazi, doselio se iz Carine, slave Đurđevdan.

-Leštarići su od Arsenovića u Ostružnju, čiji se neki predak doselio u ovo selo i prizetio u Leštare, primio njihovo prezime, zadržžao svoju slavu – Aranđelovdan.

-Protići su iz Azbukovice, ima ih dve porodice i obe su svešteničke, naseljeni na imanju Popovića na Oskruši, slave Jovanjdan.

U Lopatnju je 199 kuća od 18 porodica.

Zanimanje stanovništva.

Lopatanjci se zanimaju zemljoradnjom i voćarstvom. Zemlju rade uveliko i radi nje se spuštaju duboko niz Jadar i gotovo svake godine leti rade po Podrinju oko ušća Jadra i Loznice. Mnogi od njih imaju već svoja kupljena imanja a veći broj radi na tuđem imanju. Voćem su se počeli uveliko baviti od kada je otpočelo sušenje šljiva i zbog toga iole imućniji imaju isuviše velike voćnjake. Stoke drže koliko je od potrebe, ali se niko od seljaka ne zanima gajenjem boljih vrsta bilo kakve stoke.

Lopatanjci se rado odaju izučavanju zanata i trgovini. Zanate rade po selu i izvan njega a trgovinom se bave i po selu i po većim trgovačkim centrima. Radi ovih poslova za vreme najživljeg rada provode izvan sela.

Zbog velike namnoženosti u selu, kao i zbog nedovoljnog prostora i teškog saobraćaja mnoge su se porodice iselile ili iseljavaju u valjevsku Tamnavu, Jadar i okolinu Šapca. Za nekoliko posednjih godina iselilo se iz sela Bobića, Bojića, Đorđića,Đurovića, Marića, Leštarića i drugih – više od 25 kuća.

Pojedinosti o selu.

Lopatanj čini se za Opštinu lopatanjsku u Srezu podgorskom. Sudnica i škola su u selu a crkva u Osečini. Groblje je podeljeno po krajevima, samo istočni deo sela, gde ga je više od polovine, sahranjuje se više Oskruše, na Osoju.

Seoska slava je Spasovdan.

IZVOR: Ljubomir Pavlović, “Kolubara i Podgorina”. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan.