Potomstvo kneza Vukana Nemanjića, odnosno kneginje Milice i kneza Lazara

Piše: Saradnik portala Poreklo dr Duško Lopandić

Da li je Gavrilo Princip mogao i pomisliti, onog fatalnog vidovdanskog jutra 1914. godine da je njegova žrtva, nadvojvoda Franjo-Ferdinand u stvari direktni potomak vidovdanskog junaka sa Kosova – kneza Lazara? Da je Princip bolje poznavao rodoslovne tablice, da li bi u tom slučaju istorija čovečanstva mogla biti promenjena?

Kneginja Milica je onaj ženski lik koji povezuje porodicu Nemanjića sa brojnim potomstvom u raznim evropskim familijama. Međutim, za razliku od Dragutinove kćeri Jelisavete i Teodore, kćeri Stefana Dečanskog, o kojima znamo vrlo malo, o ženi kneza Lazara i o njenom životu znamo poprilično. Vladala je mudro Srbijom nakon Kosovske bitke, za vreme maloletstva njenih sinova. Bila je kći kneza Vratka, a kako hroničar Konstantin Filozof navodi, u četvrtom kolenu poticala je od Nemanjinog najstarijeg sina – velikog kneza i dukljanskog kralja Vukana. Umrla je kao velikoshimnica Jefrosina, 1405. godine.

Koliko je poznato, knez Lazar i Milica su imali najmanje pet kćeri i dva sina: Stefana, budućeg despota i kneza Vuka, koji je, kao i otac mu, stradao od turske ruke. Sve Lazareve kćeri su bile udate za susedne vladare ili moćne velikaše: Mara za Vuka Brankovića, gospodara Kosova, Dragana za bugarskog cara Ivana Šišmana, Teodora za mačvanskog i hrvatskog bana Nikolu II Gorjanskog, Jelena za Đurđa Balšića, gospodara Zete, a kasnije za Sandalja Kosaču, gospodara Huma (Hercegovine). Najzad, najmlađa, Olivera, bila je “žrtvovana” nakon Kosovske bitke i poslata u harem turskog sultana Bajazita I, “kako bi bilo spaseno stado hristoimeno”.

Marino i Jelenino potomstvo možemo pratiti u dužem periodu. Životi njihovog potomstva čine istoriju srpskih, pa i južnoslovenskih zemalja u vreme ogorčene i najčešće bezuspešne borbe za odbranu od Turaka.

Knez Lazar i Milica su imali sposobnu i talentovanu decu. Najbolji primer je nezaboravni despot Stefan “Visoki”, graditelj srednjovekovnog Beograda, državnik, darovit pisac. Njegova sestra Jelena Balšić je “jedna od najsimpatičnijih žena srpske istorije”, energična, hrabra, požrtvovana, zahvalna kći, nežna majka, takođe pisac. Imala je jednu unuku, istog imena – Jelenu (kći zetskog gospodara Balše III), udatu za čuvenog hercega od Svetog Save – Stevana Vukčića Kosaču. Stevan Kosača je bio primer srednjovekovnog velikaša – moćan ali osion, prgav, prevrtljiv, večno žedan moći i žena. Potpisivao se kao “Milostiju Božijom mi gospodin Stjepan, herceg od Svetoga Save, gospodar Humski i Primorski, veliki vojvoda Rusaga Bosanskoga, knez Drinski i veće…” Jednoga dana, doveo je kući lepu igračicu Elizabetu, što ponosna zećanka Jelena nije mogla da otrpi. Napustila je muža i otišla sa sinom da živi u Dubrovniku.

Potomstvo Stevana Kosače i Jelene može se pratiti i nakon pada Bosne i Huma pod Turke. Njihova kći Katarina, udova bosanskog kralja Stjepana Tomaša, umrla je 1478. godine u Rimu, nikad ne prežalivši svoje dvoje dece – Sigismunda i Katarinu – koje su Turci kao male zarobili prilikom pada Bosne i odveli u Tursku gde su ih preveli u islam. Katarina se obraćala na sve strane pokušavajući da decu izvuče iz Turske – u jednom momentu je čak planirala da ode lično sultanu. Ali majka je umrla u tuzi, nikad više ne zagrlivši sina i kćerku.

Od dva sina Stevana Vukčića Kosače i Jelene Balšić, Vladislava i Vlatka ostalo je potomstvo koje je živelo u Veneciji sa titulom “vojvoda od Svetog Save”. Može se pratiti u muškoj liniji sve do početka sedamnestog veka.

Evropsko potomstvo despota Brankovića

Mnogo brojnije i poznatije od potomstva Jelene Balšić je bilo potomstvo njene sestre Mare (kćeri kneza Lazara i kneginje Milice) udate za Vuka Brankovića, preko njihova sina, srpskog despota Đurđa. Ovde se nećemo detaljnije zadržavati na rodoslovu i članovima same porodice poslednjih srpskih despota – Brankovića, koja je bila brojna i čije su veze dobro poznate. Uzgred, da pomenem da postoje pretpostavke koje pominje još pisac klasične “Istorije Srba” Jiriček, da je Vuk Branković i po muškoj liniji potomak Vukana Nemanjića. Despot Đurađ je sa svojom ženom Jerinom imao najmanje sedmoro dece i bar deset nama poznatih unuka. Već smo prethodno govorili o potomstvu njegovog sina, despota Lazara Brankovića, koje se utopilo u italijansko plemstvo.

Ukazaćemo samo na neke veze koje su Brankovići uspostavili, naročito nakon pada srpske despotovine, putem kojih su oni postali preci mnogobrojnih evropskih plemićkih porodica.

Pomenućemo samo najpoznatije potomke Brankovića. Tako se, na primer, Marija, unuka despota Đurđa Brankovića (i kći despota Stefana “Slepog”) udala u čuvenu italijansku porodicu Paleolog-Monferato, koja je vodila direktno poreklo od vizantijskih careva – Paleologa. Njen muž se zvao Bonifacije III markiz od Monferata. Sinovi iz ovog braka Giljelmo IX i Đanđorđo Sebastian su bili poslednji legitimni muški članovi porodice Paleolog-Monferato. Markiz Đanđorđo je, doduše, ostavio vanbračno muško potomstvo koje postoji i danas, ali nasleđe Monferata je prešlo na Marijinu unuku Margaretu i njenog muža Federika II Gonzaga, a preko njih na još znamenitiju porodicu vojvoda od Mantove. Vojvode od Mantove su bile čuvene mecene slikara, pisaca i naučnika. Na njihovom dvoru su boravila slavna imena Renesanse, poput slikara Mantenje, pesnika Torkvata Tasa, naučnika Galileja. Ova porodica je bila u bliskom srodstvu sa najvišim vladarskim kućama u Evropi, kao što su: Loren, Never, Habsburg i druge. Po toj liniji, i car Franc I (umro 1765. godine), oženjen austrijskom caricom Marijom Terezijom Habsburg je potomak u 11 kolenu Vuka Brankovića i Mare Lazarević. Po istoj liniji, austrougarski prestolonaslednik Franjo Ferdinand, ubijen 1914. g. u Sarajevu, bio je potomak u 17 kolenu kneza Lazara Hrebeljanovića.

Posebno su brojne veze koje su uspostavljene brakovima pet kćeri poslednjeg despota iz kuće Brankovića, Jovana (umro 1502. godine) i njegove žene Jelene iz kuće Jakšića. Jovan je nosio titulu despota zajedno sa bratom Đorđem, koji se zamonašio kao monah Maksim i postao mitropolit Beograda. Jovan se hrabro borio protiv Turaka, više puta prodirući sa vojskom preko Save i Dunava, u Srbiju i Bosnu. Jovanove kćeri su se poudavale po celoj Centralnoj i istočnoj Evropi, od Poljske i Ukrajine, preko Moldavije do Vlaške i Ugarske.

Bliže našem prostoru, despoti Brankovići se tako mogu računati i među pretke poznatih ugarsko-hrvatskih velikaških porodica Zrinskih (Zrinji) i Frankopana (Frangipani). Naime jedna od kćeri despota Jovana koja se zvala Marija, udala se za grofa Ferdinanda Frankopana. Njihova kći Katarina Frankopan se udala za čuvenog hrvatskog bana i ugarskog junaka Nikolu Zrinjskog (Mikloš, grof Zrinji), koji je herojski poginuo u odbrani Sigeta od Turaka, godine 1561. Iz ovog braka potiče i poslednji Zrinski – ban Petar IV, kome je 1621. godine odrubljena glava zbog pobune protiv Habsburga – ali i čitav niz drugih znamenitih ugarskih porodica, čiji potomci žive i danas. Pomenimo ugarske plemićke porodice Rakoci, Turco, Forgač, Erdedi, Tekeli, Batijanji, Serenji, Jakušič, Banfi, Perenji, fon Rotal i druge.

Druga kći despota Jovana, Jelena (još jedna od brojnih Jelena iz srpske istorije) bila je udata za Petra IV Rareša, gospodara Moldavije (1527-1547). Iz ovog braka, potekao je niz moldavsko-vlaških gospodara iz porodica Lapušnjeanu, Čoban Basaraba, Mohila kao i poljskih velikaša i kneževa Potocki, Jablonovski, Sapieha idr.

Treća kći despota Jovana zvala se Hana (umrla 1578) i bila je udata dva puta u tadašnjoj Poljskoj. Prvi muž joj je bio Fedor, volinski maršal iz čuvene porodice Sangusko sa kojim je, između ostalog, imala i sina Romana Sangusko, koji je bio vojvoda vroclavski i litvanski ratni ataman. Ovaj Roman je u petom kolenu bio predak Stanislava I Leščinskog, kralja Poljske, čija se prelepa kći Marija Leščinska udala za Luja XV od Burbona, kralja Francuske. Po toj liniji, i poslednji francuski kraljevi iz kuće Burbona, bili su potomci Brankovića, odnosno Nemanjića. Kralj Luj XVI čija glava se zakotrljala pariškim pločnikom u vreme Francuske buržoaske revolucije 1793. godine, potomak je u 15. generaciji kneza Lazara Hrebeljanovića, koji je glavu izgubio na Kosovu 1389. godine. Ranije smo videli da su i austrijski carevi iz kuće Habsburg-Loren u nekim linijama vukli poreklo od velikog župana Nemanje. Prema tome, i kralj Luj XVI, i njegova žena Marija Antoaneta (princeza iz kuće Habsburg), koja je takođe stradala pod giljotinom, među svojim precima imali su i vladare iz kuće Nemanjića.

Četvrta kći despota Jovana, po imenu Marija Magdalena,takođe je bila udata za poljsko-litvanske velikaše. Njen prvi muž je bio knez Aleksandar Čartoriski, volinski vojvoda i potomak litvansko-poljskih i ukrajinskih vladara iz kuće Jagelovića. Među njene potomke mogu se navesti kneževi Višnjovjecki, Čartorijski, Sapieha, Šimkovič, i drugi. Najzad, peta kći despota Jovana, po imenu Despina Milica bila je udata za vlaškog vojvodu Nagoja V Basarabu sa kojim je imala petoro dece i potomstvo u Vlaškoj i Trasilvaniji.

PRILOZI:

EVROPSKO POTOMSTVO KNEZA LAZARA I MILICE