6. februara 1899. – U zatvoru u Požaravcu umro Vasa Pelagić, učitelj, publicista, revolucionar i narodni lekar.
Vaso Pelagić je rođen 1833. u selu Gornji Žabar (današnje Pelagićevo, između Gradačca i Brčkog, Republika Srpska). Pohađao je nižu gimnaziju, a 1857. godine je postao đak bogoslovije u Beogradu. 1860. godine je postao učitelj srpske osnovne škole u Brčkom, gde je osnovao srpsku čitaonicu, jednu od prvih u Bosni. Odatle preko Beograda je krenuo u Rusiju. Na Moskovskom univerzitetu je slušao predavanja iz političke medicine i istorije medicine.
Posle dve godine boravka u Rusiji, vratio se u Banjaluku i postao je upravnik Srpsko pravoslavne bogoslovije, koja je bila i prva srednja škola u Bosni. Za školske potrebe i radi širenja prosvete u narodu štampao je 1867. godine u Beogradu “Rukovođu za srpsko-bosanske, hercegovačke, starosrbijanske i makedonske učitelje”. Primio je čin arhimandrita bi zaštitio Bogosloviju u Banjoj Luci od reakcionarnih elemenata sve tri vere, kojima se nije dopadao njegov slobodouman školski program.
1869. godine biva prognan u Malu Aziju (tačnije u Kjutjaju), pod optužbom da kritikuje turski režim u Bosni. Iz progonstva se spasao 1871. godine uz pomoć Rusije i preko Carigrada je došao u Srbiju. Učestvuje u radu Ujedinjene omladije srpske i predsedava njenoj skupštini u Vršcu. Odatle odlazi na Cetinje i učestvuje u pokretu Družine za oslobođenje srpstva. Dolazi u sukob sa knjazom Nikolom i 1872. godine odlazi u Novi Sad.
1873. godine boravi u Gracu, Pragu, Trstu i Cirihu; tada se odriče verske službe.
1875. godine učestvuje u bosanskom ustanku i piše Program ustaških prava i druge memorandume za bosanske ustanike. Tokom osamdesetih godina je boravio u Srbiji, ali, zbog širenja socijalističkih ideja biva proteran nekoliko puta u Rumuniju i Bugarsku.
1888. godine sarađuje u socijalističkom listu Srpski zanatlija.
1892. godine učestvuje na skupštini Zanatlijskog udruženja u Vranju i nastoji da se osnuje Socijalistička partija Srbije. Izdaje niz brošura i knjiga o socijalizmu i sarađuje u listovima Zanatlijski savez i Socijal-demokrat kojima je bio i jedan od osnivača. Članke objavljuje i u bugarskoj socijalističkoj štampi, a radovi se prevode i na bugarski. Zbog svog slobodnog stava bio je trn u oku režimu u Srbiji. Javno je raščinjen, zatvaran u ludnicu i poslije osuđivan na zatvor. Svoj život je okončao u požarevačkom kaznenom zatvoru 25. januara (po starom kalendaru) 1899. godine.
Svojim idejama koje je objavio u svojim knjigama, brošurama i novinskim člancima (mada pisanim sa određenom dozom naivnosti), je puno uticao na radničke i seljačke mase na prostorima Srbije, Hrvatske, BiH, Crne Gore i Bugarske.
Sem “Istorije Bosansko-hercegovačke bune” i “Stvarnog narodnog učitelja” (dela koja su doživela mnoga izdanja), napisao je dela iz domena socijalizma: Odgovor na četiri društvena pitanja, Socijalizam i osnovni preporođaj društva, Spas Srbije i srpstva, Blagodatnik, Nauka i radni narod…
Zalagao se za reformu školstva i te ideje je izlagao u djelima: Nova nauka o javnoj nastavi, Preobražaj škole i nastave…
IZVOR: Vikipedija
Komentari (0)