Na današnji dan: Seča knezova 1804. godine

15. januara 1804. – Počela je seča srpskih knezova i viđenijih ljudi u Beogradskom pašaluku, posle žalbe knezova turskom sultanu Selimu III zbog zuluma dahija.

Uz pomoć jednog trgovca iz Zemuna Dahije su saznale imena knezova koji su potpisali žalbu i za samo tri sedmice pogubili su oko 150 viđenijih ljudi u Srbiji, uključujući Aleksu Nenadovića, Iliju Birčanina, Hadži-Ruvima, Marka Čarapića, Janka Gagića i Hadži-Đeru, pogubljenog šest dana pred početak seče knezova. Dahije su time pokušale da uguše otpor i spreče oslobodilački pokret Srba, ali je seča samo podstakla srpske prvake da ubrzaju dizanje Prvog srpskog ustanka kao i izbor Karađorđa u Orašcu mesec dana kasnije za ustaničkog vožda (vođu).

Pozadina

Nakon povratka janjičara u Smederevski sandžak, njihove vođe dahije su ubile Hadži Mustafa-pašu i preuzele vlast. Njih četvorica: Aganlija, Alija Kučuk, Jusuf Mula i Mehmed Fočić-aga su podelila pašaluk na četiri dela i zavela diktaturu. Dahije su ukinule povlastice koje je sultan Selim III dao Srbima 1793. i 1794. godine, sami ubirali poreze i druge dažbine, sudili i presuđivali po svojoj volji.

Stanje u pašaluku stvoreno janjičarskim terorom je uticalo je ujedinjenje svih srpskih društvenih snaga (seljačke mase, starešinski i trgovački sloj) da se dignu na ustanak. U Zemunu se okupio veliki broj Mustafa-pašinih prijatelja, Srba i Turaka, među kojima je najaktivniji bio Petar Ičko, a na turskoj strani najviše se isticao nekadašnji pašin blagajnik Hasan-beg, na čijoj je strani bio i priličan broj spahija, koji su bili ugroženi od dahija. Oni su već u leto 1802. godine pokušali da organizuju neki veći pokret u pašaluku, ali su zbog prerane akcije oko Požarevca i ispod Avale, pretrpeli neuspeh. Nakon ovog poraza, pritisak koji su dahije vršile na spahije bio je sve veći. Pobunjenici su već tada uputili pismo Carigradu u kojem traže pomoć sultana Selima III.

Početkom 1803. godine sastalo se 12 knezova valjevske nahije, među kojima su se naročito isticali Aleksa Nenadović i Ilija Birčanin. Na ovom sastanku odlučeno ja da se za 8 meseci podigne ustanak. Neke starešine iz Šumadije su se takođe sastale i donele sličnu odluku. Krajem iste godine Aleksa Nenadović je uputio jedno pismo austrijskom komandantu u Zemunu majoru Mitezeru, u kojem je konstatovano da su Srbi posvađali dahije i da će najverovatnije doći do oružanog sukoba između njih.

Sasvim slučajno ovo pismo je palo u ruke dahijama, koji su tek tada uvideli kakve je situacija u Beogradskom pašaluku. Bojeći se i austrijske intervencije u mogućem ustanku, dahije su organizovale pogubljenja starešina, 4. februara 1804. godine, u kojoj je pobijena većina istaknutijih Srba trgovaca, knezova, sveštenika, naročito onih koji su se istakli u borbi protiv janjičara i u Kočinoj krajini.

Narodna epika je bila vrlo razvijena u doba Prvog srpskog ustanka i propratila je sve značajnije događaje iz ustaničkih borbi. Filip Višnjić u svojoj pesmi Početak bune protiv dahija.

On beleži ovaj događaj stihovima:

„Poći ćemo iz našega grada
Kroz našije sedamn’est nahija,
Isjeć’ ćemo sve Srpske knezove,
Sve knezove, Srpske poglavice,;
I kmetove, što su za potrebe,
I popove Srpske učitelje,
Samo ludu đecu ostaviti,
Ludu đecu od sedam godina,
Pak će ona prava biti raja,
I dobro će Turke poslužiti.“

Oni koje su Turci ubili tokom seče knezova su:

Knezovi: obor-knez Ilija Birčanin iz Suvodanja, obor-knez Aleksa Nenadović iz Brankovine, knez Stevan Andreić Palalija iz Begaljice, knez Stojan (ili Stefan?) Mihajlović iz Zeoka, knez Teofan iz Orašja (Smederevska nahija), knez Petar (resavski knez) iz Crkvenca, knez Marko Čarapić iz Belog Potoka, itd.

Hajduci: kmet Janko Gagić (buljukbaša) iz Boleča, buljukbaša Buljubaša Mate iz Lipovca (Kragujevačka nahija), itd.

Sveštena lica: iguman Hadži-Đera iz manastira Moravica, arhimandrit Hadži-Ruvim iz manastira Bogovađa, itd.

Ostali (nejasno): Rajica iz Zabrđa (iz nahije požarevačke), Gavrilo Buđevac i drugi.

Ujedno su i Mula Jusuf u gročanskoj nahiji, Kučuk Alija u Pomoravlju, a Mehmed-aga Fočić u zapadnoj Srbiji vršili pokolje. Pobijeno je više od stotinu viđenijih Srba.

Oni koji su Dahije hteli ubiti tokom seče knezova ali su se na vreme sklonili od potere, su:

Knezovi: knez Grbović iz Mratišića (kod Valjeva), /obor-knez Stanko iz Ljutica (knez Tamnavski), knez Laza Martinović iz Bogatića (knez Mačvanski), knez Mihajlo Ružičić iz Metkovića (knez Pocerski), knez Jovan kneza iz Krsnice, knez Jovan iz Landova, itd.

Trgovci: Đorđe Petrović Karađorđe iz Topole.

Sveštena lica: protopop Marko iz Ostružnice, protopop Nikola, iz Ritopeka, itd.

ostali: Vaso Čarapić iz Belog Potoka, /Hadži-Melentije, Stevo Jakovljev iz Lijevča, Đorđije Guzonja i njegov brat Arsenije iz Železnika, itd.

Posledice

Ovaj čin nije smirio Srbe, već ih je samo još više razljutio. Na Saboru u Orašcu 14. februara 1804. donesena je odluka da se podigne buna na dahije. Za vođu bune je izabran Đorđe Petrović – Karađorđe.

Dahije je u noći između 5. i 6. avgusta na ostrvu Ada Kale na Dunavu pogubio Milenko Stojković.

Pogubljenje knezova Alekse i Ilije dokumentovao je prota Mateja Nenadović u čuvenim Memoarima (“odvedeni su oko 80 fati niže ćuprije na poljicu do Kolubare”), a opevao slepi guslar Filip Višnjić u pesmi Početak bune protiv dahija.

IZVOR: Vikipedija