17. oktobra 1912. – Srbija je objavila rat Otomanskoj imperiji, a 18. oktobra pridružila se i Grčka, čime je počeo Prvi balkanski rat. Za nepunih mesec dana oslobođen je gotovo ceo Balkan, a rat završen primirjem 3. decembra. Mirovni ugovor, kojim se Turska odrekla gotovo svih svojih poseda u Evropi, potpisan je u Londonu 13. maja 1913. godine.
Početkom 20. veka nesnosno stanje srpskoga življa u Staroj Srbiji i Makedoniji sve se većma pogoršavalo. Mešanje evropskih sila u turske stvari (reorganizacija uprave u evropskoj Turskoj, međunarodna žandarmerija) ostalo je bez rezultata, Mladoturski pokret ne samo što nije raskrstio sa feudalnim imperijalističkim idejama, već je bio nosilac još opasnijeg, čisto nacionalnog turskog, režima. Anarhija, koja je vodila istrebljenju hrišćanskog življa u Turskoj, naterala je balkanske države, da se stave u zaštitu svojih sunarodnika. Sem toga, Srbija je, da bi dobila ekonomsku nezavisnost i oslobodila se nesnosnog položaja, u koji je stavljena na Berlinskom Kongresu, morala tražiti izlazak na more.
Interesi balkanskih kraljevina bili su opšti i zajednički. Ali su srpsko-bugarske diferencije dugo ometale sporazum. Međutim, osnovni uslov za uspešan rad protiv Turske bio je prethodan sporazum, na prvom mestu Srbije i Bugarske, pa po tom Grčke i Crne Gore. Rusija i Francuska bile su neposredno zainteresovane za stvaranje balkanskog saveza, koji bi bio uperen protiv trojnog saveza, odnosno Austro-Ugarske. Otuda je sa znanjem i potporom Rusije sklopljen između Srbije i Bugarske sporazum za akciju protiv Turske 29/2 1912, a na osnovu toga sporazuma potpisan je ugovor o savezu za rat protiv Turske. Između Srbije i Bugarske potpisana je 19/6 1912. vojna konvencija, koja je sadržala vojničke, kao što je ugovor od 29/2 sadržao političke uslove saveza. Oba sporazuma predviđena su za vreme od 8 godina, Ovaj savez poslužio je za osnovu akcije Srbije, Bugarske, Grčke i Crne Gore protiv zajedničkog neprijatelja, Turske. U maju 1912. sklopila je Bugarska politički savez i vojnu konvenciju sa Grčkom, a pristupanje i Crne Gore savezu bilo je tada već svršen fakat. U toku leta 1912. savezne kraljevine izvršile su pripreme za rat.
Savezne balkanske države predale su 6/8 1912. u Carigradu kolektivnu notu sa zahtevanjem zavođenja nove administrativne, autonomne, podele u Evropskoj Turskoj u duhu § 23 Berlinskog Ugovora o miru, i to na četiri oblasti: Makedoniju, Staru Srbiju, Epir i Arbaniju, pod zaštitom velikih sila i sa autonomijom (parlamenta, milicija, guverner-hrišćanin). Porta je kategorički odbila predlog balkanskih kraljevina i, pod izgovorom držanja manevara, 10/9 naredila je delimičnu mobilizaciju svoje vojske u Evropskoj Turskoj – koncentraciju četiri korpusa oko Jedrena. Iako zamorena ratom sa Italijom u Tripolisu (od 1911) i unutrašnjim nemirima (u Arbaniji, Arabiji i Kurdistanu), finansijski iznurena, tek što je u avgustu 1912. otpustila iz Evropske Turske oko 120.000 isluženih vojnika Anadolaca, Turska je naredila mobilizaciju, verujući da se Srbija i Bugarska ne mogu sporazumeti, i da će sa svojim sredstvima u Evropskoj Turskoj izaći na kraj sa saveznicima. Na to su 17/9 saveznici objavili opštu mobilizaciju. onda je i Turska 18/9 naredila opštu mobilizaciju. Evropske sile su intervencijom 25/9 u Beogradu, Sofiji, Atini i na Cetinju i 27/9 u Carigradu zadocnile da otklone sudar. Austro-Ugarska je držala, da će Turska tući saveznike, te je izjavila, da će biti neutralna, pod uslovom, da se rat na Balkanu lokalizuje, misleći da time zaustavi intervenciju Rusije u korist saveznica.
Za to vreme izbili su i pogranični sukobi, koji su dali povod za objavu rata. Na srpskoj granici bili su se od 2/10 krvavi bojevi na Merdarima i kod Vasiljevačkih karaula, 4/10 uveče srpski poslanik u Carigradu predao je deklaraciju srpske vlade, koja je bila isto što i objava rata. Istoga dana i Bugarska je objavila rat Turskoj, a 6/10 i Grčka. Crna Gora objavila je rat Turskoj još 25/9, i otpočela je neprijateljstva.
Turska je onda, nalazeći da su zahtevi balkanskih kraljevina u noti od 6/9 neprijemljivi, takođe objavila saveznicima rat. Pod pritiskom ovih zapleta na Balkanu, Turska je 5/10 zaključila sa Italijom mir u Lozani, po kome je Italija dobila Tripolis, ali je u Libiji, i pored toga, produžila mali rat.
IZVOR: Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka, Stanoje Stanojević, 1928
Komentari (0)