Srpski imenoslov

Saradnik portala Poreklo Vojislav Ananić priredio je tekst o knjizi “Srpski imenoslov” Velibora Lazarevića u kojoj su na sveobuhvatan način obrađeni razni vidovi imena 

„Srpski narod, gde god da je živeo ili živi, imenovao je svoje potomstvo, predele, naselja, biljke, životinje, bube, vetrove i zvezde želeći, pre svega, da imenima ulepša život, da rečima postavi duhovne belege kojima će svedočiti o sebi…

Ovaj imenoslov je podeljen na nekoliko oblasti: antroponimi (muška i ženska lična imena i imena od milja, nevestinjska imena od milja, lični, familijarni i porodični nadimci i prezimena /porodična, familijarna, bratstvenička, plemenska/); fotonimi, zoonimi, ojkonimi, hidronimi, aronimi, agronimi, kosmonimi, anemonimi, imena meseci; narodna imena praznika, imena kola (ora) i imena jela i pića.

U dinarskim predelima, koji su poznati kao pripovedački, epski i guslarski, dublje je i bogatije pamćenje imena, prezimena, nadimaka i miloštica predaka (čak i po pet-šest vekova unazad) za razliku od drugih srpskih krajeva gde je to pamćenje kraće i siromašnije. U nekim krajevima imena su se prilježnije zapisivala, a u nekima oskudnije ili nikako.

Narod je imena svojih naselja, bogomolja, brda, planina, dolja, reka i izvora, nakon smrti slavnih ljudi, mahom smišljeno pripisivao njima u zaslugu (na primer, svetom Savi, caru Lazaru, Visokom Stevanu, carici Milici, Milošu Obiliću, Marku Kraljeviću…). Tako se imenima i kasnije domišljenim narodnim etimologijama (legendama i predanjima) produžavalo njihovo posmrtno prisustvo u duhovnom životu naroda.

Ova, može se reći, spomen knjiga, iskazuje lepotu duha žitelja srpskih zavičaja. Ona je trajni svedok vekova, jer ljudi umiru, ali zapisi imena ostaju. Ovakva knjiga ima svrhu pamćenika i zbog toga što mnoga stara srpska imena izumiru a polja novih imenovanja se sužavaju.

Ime, prezime, miloštica i lični ili porodični nadimak, to je čovekova lična karta, državna i narodna. Zvanična i nezvanična. Ime predstavlja i oličava ličnost; prezime – tradiciju, poreklo, korene i pretke; miloštica – ljubav, naklonost i pažnju bližnjih; nadimak – najčešće ružno naličje, žig.

Ime se daje, daruje, nadeva. Imenom se imenuje, zove i proziva.

Lična imena mogu biti krštena (dobijena krštenjem) i nekrštena (dobijena izvan obreda krštenja).

Od primanja hrišćanstva kod Srba je postojao dvojni fond imena, narodnih (od slovenskih osnova) i stranih mahom kalendarskih – hrišćanskih. Savremeni srpski imenoslov temelji se više na tradiciji i nasleđu, no na novostvorenim imenima nastalim pod novim uticajima.

U dinarskom kraju, veli Cvijić, ‘sa oca na sina se predaju imena predaka’. ‘Često imaju stare ‘čitulje’ u kojima je zabeležena njihova genealogija’. I u 20. veku u nekim krajevima su se čuvale i u prazničnim prilikama čitale čitulje sa imenima predaka.

Često je neko ime cenjeno i zbog društvenog položaja njegovog nosioca (vladari, vlastela, naučnici, političari, umetnici…). Narod je nastojao da ime potomku bude lepo, proslavljeno (čestito, pošteno, ugledno, junačko, svetlo, slavno, plemenito), retko (jedinstveno), iz porodične ili nacionalne prošlosti, pa su tako popularna imena: Dušan, Miloš, Nemanja, Milan, Milica, Marko, Lazar, Uroš…

U srpskom narodu čovek i njegov karakter poistovećuju se sa imenom. Tako su rđava i ukaljana imena na zlu glasu (kukavica, izdajnika, zlikovaca, zlotvora, lopova, robijaša) dakle ljudi bez časti, poštenja, junaštva, u državi, narodu, kraju, ne množe se naročito, jer su nepopularna u narodu. Izbegavaju se zbog loših asocijacija. Zbog epiteta prokleta Jerina, kuja Vidosava… Za razliku od njih ime Vuk se i pored lošeg glasa Vuka Brankovića ipak održalo zbog svog magijskog značenja. Tako je ime nadjačalo i nadživelo loš glas svog nosioca.

Za dobru tradiciju imena kao i prezimena bilo je značajno da je što čuvenije po izgledu, zvanju ili nekom dobrom delu njegovih nosilaca. Običaj je u Srba da se u potomstvu ponovi ime nekog pretka. I kumovi i roditelji često su se opredeljivali za imena svojih predaka koji su bili čuveni, dobri domaćini, ratnici, dugovečnici…verujući da će deca noseći njihova imena poprimiti i njihove osobine.

Za vreme ropstva pod Turcima Srbi su čuvali svoja narodna imena slovenskog porekla, ali hrišćanska imena su ih lagano potiskivala. U srpskim oblastima preko Save i Dunava u 18. veku preovladavala su kalendarska imena.

Ista osoba može imati nekoliko različitih vrsta imena od istih osnova: npr. Milan (kumovsko), Mile (od milja roditeljsko-porodično), Milanče (nadimak).

Kod nas je Mitropolit Karlovački Pavle Nenadović izdao 26. 6. 1753. okružnicu o uvođenju i vođenju matica rođenih, venčanih i umrlih.

Kaže se ‘Bog na nebu, kum nav zemlji’. Kumstvo u Srba bilo je svetinja i čuvalo se i negovalo ‘kao oči u glavi’ .

I kod pravoslavnih i kod katolika prvom muškom detetu nadene se dedovo ime, pa bio ded živ ili ne, a prvom ženskom detetu nadene se babino ime. Kum mora da zna imena predaka da bi ih dao njihovom potomku i da pazi da se ime ne ponovi u istom pasu među bratancima, sestričinama i drugim srodnicima u rodu kako ne bi dolazilo do zabuna u svakodnevnom opštenju među rođacima. U nekim krajevima pak izbegava se davanje unučetu dedinog imena ‘dok je ovaj živ zbog verovanja da se dva ista imena u jednoj kući ne trpe’.

Ima i imena koja se retko pojavljuju i za koja se veoma malo zna. Tako, po predanju, sa Kosova kosovka devojka je nosila ime Sanvila. Ili, Bodislava, da bude slavna.

Sudeći prema zbirci u knjizi “Lična imena kod Srba” Milice Grković, Srbi raspolažu sa preko 11.500 različitih imena (7.899 muških i 3.612 ženskih). Od muških imena 4.785 je slovenskog porekla, a 3.114 kalendarskih i uopšte stranih. Od ženskih 2.142 su slovenskog porekla, a 1.470 kalendarskog odnosno stranog. Kao što se vidi kod oba pola preovlađuju slovenska odnosno izvorno srpska imena čiji je koren u srpskom jeziku. Osim toga muška imena su raznovrsnija (imaju više varijanti) a sami tim brojnija za 4.287 imena (2.643 srpska – narodna i 1. 644 kalendarska, odnosno strana)“.

IZVOR: Na osnovu podataka iz knjige SRPSKI IMENOSLOV Velibora Lazarevića, izdavača IP „BOOK“ Zemun i MARSO Novi Beograd, štampa DŠIP „Bakar“ Bor, tiraž 1.000 primeraka, Beograd, 2001. Citati su uzimani od 1 – 81. stranice. Priredio: VOJISLAV ANANIĆ, Senta