Poreklo stanovništva sela Žitište (koje se nekad zvalo Begej Sveti Đurađ), prema istraživanju Jovana Erdeljanovića “Srbi u Banatu”
Ovdašnja crkva slavi Sv. Đurđa. Ne zna se tačno zašto je posvećena tome svecu. Neki misle po tome što se familija Đurđevih, koja slavi Đurđevdan, naselila na mestu Ravni breg, na kome je bilo njihovo prvo naselje, pa su sa njega otišli na Staro selo, tako da je ovo selo izmenjalo tri mesta, a današnje je četvrto. Po drugom tvrđenju, na Ravnom bregu su samo ostaci nekog naselja iz ranijih vremena, a preci Đurđevih su živeli na Starom selu kratko vreme i posle prešli ovamo, oko današnjeg krsta na Vašarištu i zatim se selo raširilo ka sdadašnjem Begeju. A po tvrđenju samih Đurđevih, njihovi preci su došli u selo kad je ono bilo oko današnjeg Vašarišta.
Dakle, niti je moglo po Đurševima biti nazvano selo, niti dat svetac crkvi. A po svemu se može smatrati da je negdašnja (mađarska ili srpska) crkva Sv. Đurđa bila na onom mestu – humci – u Starom selu gde i sad nalaze cigle sa malterom i kosti, jamačno od negdašnjeg groblja kod te crkve. Vrlo je verovatno da je i na Ravnom bregu bilo seoce kad i na Starom selu.
Stanovnici Starog sela su bili Đuđini, Kovačevi, Mijatovi (”prvi su oni udarili kolac”), dakle samo mali broj familija i kuća. Mijatovi, Gacini i Pekini bili su ”jedan koren” od tri brata (Mija, Gaca i Peka), svi slave ”Vartolomiju”. Sa Đurđevima su bili kumovi, pa se posle ženidmob oprijateljili, a ”kumstvo manuli”.
Starina običaja, osobito božićnih, i srodnost sa običajima Srednjeg Banata govorili bi o starom banatskom poreklu bar osnovnog srpskog stanovništva u Svetom Đurđu.
STARI RODOVI POZNATOG POREKLA:
– BEČEJCI; predak došao iz Bečeja (izbegao od vojske), od Boškovih u Bečeju, sa četiri sina; zvao se ”Longina” i ovde dobio naziv ”Bečejac”; odavde su se odselili u Čentu, Sakule, Botoš.
– Baba Kata i baba Grana, dve jetrve, tukle su ”inžinjera” što je hteo da tu kopa Begej – da im ne kvari kuće i da mi se deca ne dave. I ”inžinjer” je kompao na današnjem mestu. Od baba-Kate su KATIĆI, a od baba-Grane GRANIĆI. A one su bile od familije ĐURĐEVIH, koja je došla iz Parca, od mesta Sv. Đurđa, u vreme kad su počeli ovde ”graditi selo”, ”meriti sokake” (ovo je sasvim pouzdano predanje od samih Đurđevih).
– HRISTIFOROVIĆI (Ristići): Bilo ih je petorica braće: Mrkša, od koga su Mrkšići u Itebeju, Jakša, od koga su Jakšići kojih sad nema (ušao im jedan Mijatov u kuću), Rista i još dvojica. Ovi su pobegli iz Nadlaka zapadno od Arada u Rumuniji, od Turaka, i Rista se sakrio u vodenicu kod Banloka zapadno od Dete u Rumuniji, i spasao se. Ristini sin Jovan došao je ovamo iz Banloka, kao sveštenik – Jovan Ristić. Sin mu je Spiridon, a njegovi sinovi su: Dionisija, Aleksa i Toša. Jovan je ovde bio prvi sveštenik i kod njega je bio ”inžinjer” koji je ovde premeravao i delio narodu zemlju jer nije bilo još ni spahije. Od Alekse je Svetozar, star čovek, sa pet sinova: najstariji je Aleksa (šesto koleno po redu).
– TUCIĆEVI: zvali su se Jakšići i imali su plemstvo od starine, a prebegli su iz Mola u Bačkoj i zbog toga bekstva promenili prezime. Posle su tražili svoje pravo imanje i plemstvo. Dobegli su kad ovde još nije bilo selo, tj. kad je naselje još bilo razbacano, neuređeno, bez današnjih ulica.
ISELJENE FAMILIJE:
Zna se da su ovde bili i odavde otiči u Čentu – MOMIROVI.
IZVOR: Jovan Erdeljanović – ”SRBI U BANATU”; priredio saradnik portala Poreklo Aleksandar Marinković
1. novembar 2016. u 11:20
vojislav ananić
ŽITIŠTE
Zoltan Čemere
1319 Zenthgyurgh, 1723 St.Czurcz, 1853 Szent-György, 1873 Bega- Szentgyörgy, 1922 Begej Sveti Đurađ, 1943 St. Georgen, 1947 Žitište
Opština Žitište pripada Srednjobanatskom upravnom okrugu, nalazi se severoistočno od grada Zrenjanina, na srednjem toku Novog Begeja. Pored samog naselja, koje je administrativni centar, ovoj opštini pripadaju i naseljena mesta Čestereg, Torda, Ravni Topolovac, Višnjićevo, Begejci (Torak), Banatsko Karađorđevo, Novi Itebej, Srpski Itebej i Međa. Opština se prostire na 525 kvadratna km, a prema poslednjem popisu (2002), imala je 20.399 stanovnika, srpske, mađarske i rumunske nacionalnosti.
Najraniji pisani tragovi o naselju Žitištu potiču još iz srednjeg veka. U priobalju reke Begeja, negdašnje žile-kucavice srednjeg Banata, tragom izvora, već u XIII-XIV veku nailazimo na grupu zemljoradničkih naselja, koja u to vreme pripadaju Kovinskoj županiji; jedno od njih je i naselje Sent Đerđ (u prevodu: Sveti Đurađ), kako se u to vreme nazivalo današnje Žitište. Srednjovekovno naselje Sent Đerđ nalazilo se 2 kilometra severno od današnjeg Žitišta, na starom toku Begeja, u potesu zvanom Staro selo. S desnestrane puta Žitište – Banatski Dvor, na samo 200 metara od ovdašnje crpne stanice, nalazi se površina pod retkom šumom. U njivama oko šume posvuda se nalazi srednjovekovni keramički materijal, a na samoj ivici šumice nalazi se površina s građevinskim šutom (usitnjene cigle i krečni malter) i ljudskim kostima. Ovo su, po svemu sudeći, tragovi negdašnje crkve srednjovekovnog Svetog Đurđa, koja je bila okružena grobljem. U blizini ovog objekta, nakon oranja, prikupljeno je nekoliko čankastih novčića ugarskog kralja Stefana IV i jedan oštećen bronzani krst. Ovaj lokalitet spominje i Jovan Erdeljanović u svojoj knjizi Srbi u Banatu, navodeći da su ljudi u potesu Staro Selo raskopali jednu humku i odmah na dva ašova dubine našli mnogo cigala, zatim jedan kamen, a po humci i mnogo kostiju.
Prvi pisani podatak o mestu Sent Đerđ potiče iz 1319. godine, kada ga je ugarski kralj Karlo Anžujski dodelio iladijskom kapetanu Tamašu Kartaliju i njegovom bratu Eteli. Ova porodica je kasnije, po središtu vlastelinstva, ponela naziv Itebejski. Naselje je, međutim, opustošeno 1452. godine, kada je porodica Himfi napala mesto i rasterala ovdašnje stanovništvo. U turskom razdoblju mesto Sveti Đurđe nalazilo se u posedu Mehmed-paše Sokolovića; kasnije je opustelo, pa se na Mersijevoj mapi Banata iz 1723. godine navodi kao pustara Szent Czurz. Jedno vreme je ova pustara pripadala gradu Bečkereku.
Godine 1724. na mestu nekadašnjeg naselja, na obali starog Begeja, naseljeni su Srbi i Rumuni. Nakon ukidanja Potisko-pomoriške vojne granice 1751. Godine broj ovdašnjih srpskih porodica se uvećao; međutim, nakon formiranja Privilegovanoga kikindskog distrikta 1774. godine, deo srpskog stanovništva se iselio iz mesta, pomerajući se na sever, prema teritoriji distrikta.
Tada su u mestu naseljeni Rumuni sa prostora Aradske županije; međutim, isto tada je i samo naselje premešteno sa starog Begeja na trasu novog Begeja, koji je upravo tih godina bio prokopan. Ubrzo je počela rasprodaja komorske zemlje od strane austrijskih vlasti, pa je 1781. godine naselje dospelo u posed vlastelinske porodice Kiš, što je nagnalo ovdašnje Rumune da se odsele u Pančevo. U kasnijim popisima stanovništva rumunski se živalj više i ne pominje. Na njihovo mesto je iz susedne Bačke doseljeno nemačko stanovništvo. ( popisu naselja Torontalske županije iz 1787. godine naselje Sentđerđ je ubeleženo sa 1.230 stanovnika i 160 kuća. Do godine 1850. Broj stanovnika se udvostručio, dostigavši brojku od 2.569 žitelja (1.486 Nemaca, 1.073 Srbina, 8 Jevreja itd). Prema privremenom katastru Torontalske županije iz 1865. godine naselju Sentđerđ je pripadalo 7.778 jutara zemljišta, od čega je 4.733 jutra pod oranicama, i 133 jutra pod vinogradima. Mesto je imalo dva veleposednika i 406 maloposednika.
U prvoj polovini XIX veka u mestu su podignute dve crkve: rimokatolička je sazidana 1815, dok je pravoslavna završena 1839. godine. Naselje je tokom proteklih 100-150 godina u više navrata menjalo naziv: do 1873. godine zvalo se Szent-György, da bi od te godine ponelo naziv Bega-Szent-György. Posle stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, naselje se zvanično naziva Begej Sveti Đurađ (1922); nakon Drugoga svetskog rata dobija svoj današnji naziv Žitište (1947).
U tim posleratnim godinama, na mesto proteranoga nemačkog življa, naseljeni su srpski kolonisti iz Bosanske Krajine. Prema popisu iz 2002. godine, u sedištu opštine, samom Žitištu, ima 3.242 stanovnika, pretežno Srba, dok u ostalim područnim naseljima obitava nacionalno mešovito, srpsko, mađarsko i rumunsko stanovništvo.
Lepo je i danas u centru Žitišta videti pravoslavnu crkvu iz 1839. godine, takođe, takozvani Deda-Jockin park, zatim Rokijev spomenik, kao i šetalište na obali Novog Begeja, na ulazu u mesto iz pravca Banatskog Dvora. Nažalost, rimokatolička crkva je, odlukom komunističkih vlasti iz vremena neposredno posle Drugoga svetskog rata, porušena.
Mesto se može dičiti vajarom svetskog glasa koji je ovde rođen. Ištvan Sentđerđi (1881-1938) započeo je karijeru u Cirihu kao kamenorezac, ali po nagovoru okoline upisao se na Umetničku akademiju u Brislu (razred van der Stepena), gde će ostvariti svoja prva dela priznata kao uspela. Kasnije profesor na kademiji likovnih umetnosti u Budimpešti, poznat je kao savršeni portretista, a njegovi radovi se nalaze u muzejima Budimpešte, Rima itd.
IZVOR: HRONOLOGIJA GRADOVA
Anina, Bokša, Buzjaš, Veliki Semikluš, Gataja, Deta, Žombolj, Nova Moldava, Oravica, Ocelu Rošu, Rekaš, Fadžet, Herkulska Banja, Čakovo – Rumunija i Alibunar, Bela Crkva, Žitište, Kovačica, Kovin, Nova Crnja, Novi Bečej, Novi Kneževac, Sečanj, Čoka – Srbija
Koordinator projekta: BARNA BODO
Temišvar, 2009.
Priredio: Vojislav Ananić
16. januar 2020. u 04:00
Vojislav Ananić
ŽITIŠTE
https://www.novosti.rs/vesti/naslovna/reportaze/aktuelno.293.html:841691-Price-iz-Vojvodine-Srce-iste-u-Zitiste