Poreklo prezimena, selo Vrebac (Gospić, Lika)

Poreklo stanovništva sela Vrebac, kao zaselaka Zavođe i Pavlovac

Selo Vrebac sa zaseocima Zavođem i Pavlovcem čini jednu prirodnu celinu. Sva tri naselja leže ispod Ličkog sredogorja – planinskog masiva koji zauzima središnji deo ličke visoravni. Centralni deo Sredogorja pripada Vrebačkoj stazi, na kojoj se uzdižu vrhovi Palež (1239 m), Velika i Mala Lisina (1215 i 1143), Ljutik (1091) i Riđan (1006), i više vrhova ispod 1000 metara visine. Neposredno iznad Vrepca, Zavođa i Pavlovca uzdižu se Tunjevačka glavica, Vrščić, Zjelazov, Vučijak, Stražbenica, Mali i Veliki Vrščići, Pavlovačka kosa, Trivunski vrh i Opaljenica. Seosko područje je većim delom ravno i ponegde valovito, sa manjim uzvišenjima, vršeljcima. Vrebac je više u ravnici, dok su zaseoci Zavođe i Pavlovac rasuti oko i između manjih uzvišenja i humova.

Reka Jadova je ponos stanovništva koje oko nje živi. U vrebački atar Jadova dolazi od Mogorića i ulazi u Pavlovac koji čini granicu između ova dva lička sela.

Prema dosadašnjim istraživanjima, moglo se zaključiti da je život na prostoru današnjeg Vrepca tekao od davnina. Najstariji narod o kome se zna da je živeo na području Like i Vrepca bili su Iliri, odnosno njihovo pleme Japodi. Jedno od najpoznatijih njihovih naselja bila je Stražbenica, brdo koje se izdiže iznad Vrepca. Pretpostavlja se da su svoja naselja u Lici gradili od 1000. do 300. godine pre Hrista, tj. do rimskih osvajanja te teritorije. Naselje na Stražbenici bilo je podignuto na osam stepenastih terasa, čiji su tragovi i danas vidljivi.

I za vreme rimske vladavine u Vrepcu je postojalo jedno od većih naselja. Rimljani su mu dali ime Ancus i iz tog perioda je nađeno mnogo predmeta, što se pre svega odnosi na fragmente kamenih urni. Tako je jedan deo rimske urne (kamen sa natpisom) bio ugrađen u temelje kuće Miloša Milekića, a poklopac druge kamene urne nađen ispod Stražbenice u ogradi Bože Bogdanovića. Na pomenutom mestu otkrivena je i jedna nadgrobna ploča. Pripadala je nekom Paulu Priksu, a natpis na njoj je posvećen njemu i njegovoj ženi.

U doturskom dobu nema o Vrepcu sačuvanih pismenih podataka, ali se na osnovu nekih istraživanja došlo do zaključka da se na prostoru današnjeg Pavlovca nalazilo naselje pod imenom Slivnik. Ovo naselje se spominje u 14. veku, a u 16. veku se navode imena plemenitih ljudi koji su u njemu živeli. U Slivniku je bila sagrađena tvrđava. Njeni ostaci i danas se vide na brdašcu Šupljari, u okuci Jadove. Izgleda da je to bila prostrana i jaka tvrđava, sa prečnikom od 14 metara. U blizini Šupljare nalaze se ruševina Spajić-grada. Danas se to mesto zove Kulina. Na njoj se nalaze ruševine crkve Svetog Nikole. Uz nju su otkriveni ljudski kosturi, što ukazuje na postojanje nekropole.

Vrebačko naselje leži na pretežno ravničarskom terenu koji se postepeno uzdiže prema Rudinama i pobrđu Vrebačke steze. Na višim predelima, uz obronke same planine, svoje domove su podigli:

Mandarići

Rakići

Milekići

Krajinovići

Ćuvačići

Bobići

Graovci.

Krajinovići i Ćuvačići su se zaustavili ispod same Stražbenice, staništa drevnih Japoda. Na sredini sela, na uzvišici, stoji Gradina (595), a oko nje su nastanjeni:

Mandarići

Narančići

Novakovići

Dragosavci.

Istočno od Gradine u pravcu Jadove žive:

Bogdanovići

Božići

Kokoti.

Istočno od školske zgrade, koja se nalazi u centru Vrepca, stoje zaseoci Dragosavaca, Sunajka i Popovića. Tu je seosko groblje zvano Čelemije. Prostor južno od Jadove zauzele su kuće Uzelaca i Babića, a zapadnije od njih je vršljak zvani Vlaško brdo, gde se mogu naći kuće Grubića, Crnograka i Ugaraka.

Na putu ka Barletama srešće nas zaseoci u kojima žive:

Mandići

Narančići

Sunajci

Cetine.

A idući levom obalom potoka Tunjevac leži zaseok Visote u kome živi nekoliko porodica Dragosavaca i Mandarića.

Prezimena u Zavođu

Zaselak Zavođe je smešteno jugoistočno od Vrepca. Izgleda da je dobio ime zato što se njegove kuće nalaze iza vode, Jadove. Kuće su mu razbacane po brežuljkastom terenu, u okuci Jadove. Tu se najvše uzdižu Odor (651) i Todorić glavica, oko je su Todorići podigli svoje domove. Zapadnije odatle, prema Jadovi, nalaze se Graovci; oko Markusova vrščića žive Njegomiri, kojih ima i ispod Jerkove glavice. Južnije odavde je Šakićeva glavica sa nekoliko domaćinstava istog imena (Šakić). Na zapadnom delu Zavođa, uz Vrebac, stoje Basićev kuk i Ćurčićevo brdo. Tu žive Novakovići, Uzelci i Ćurčići, a na desnoj strani Jadove, ispod same Pavlovačke kose, steklo se par kuća porodica Miščević.

Prezimena u Pavlovcu

Ispod Pavlovačke kose, jugoistočno od zaseoka Zavođa, sa obe strane Jadove, prostire se Vrebački Pavlovac. Predanje kaže da je na Šupljari sedeo turski beg Pavlović, pa se pretpostavlja da je taj kraj po njemu mogao dobiti svoje ime. Osvanjem Like 1527. godine turska vojska je zaposela utvrđenje na Šupljari, pa je i ono ušlo u spisak turskih gradova iz 1577. koje su zaposeli Turci.

Šupljara, koju narod zove i „Šupljača“, predstavlja najveće uzvišenje u Pavlovcu. Oko nje se razvilo naselje Basarića, Stoisavljevića, Kričkovića, Bursaća i Maljkovića. Tu je i seosko groblje Vrbica. Idući odatle ka severozapadu sreće se Koraćeva glavica (657), uz koju su kuće podigli Koraći. Malo dalje je Tomaševa glavica, gde žive Tomaši. Tu je nekad bila crkva Sv. Nikole i još se mogu videti ostaci objekta koji potiče iz davnih vremena, a Pavlovčani ga zovu Kulina. Kraj puta, u pravcu Zavođa, poređane su kuće Novakovića, Zoroja i Grahovaca.

Tursko naseljavanje Srba

Turci su radi ojačanja ličke pogranične zone u taj prostor doveli svoje podanike vlaške stočare i muslimane iz Bosne. Ove prve naselili su uz samu granicu, a muslimane po gradovima i okolini gde je bilo boljeg zemljišta. Vlaški stočari su u stvari bili Srbi i nazivani su raznim imenima. Naseljavanje je obavljeno za vladavine bosanskog paše Ferhada Sokolovića, koji je 1577. godine revidirao 20 postojećih utvrđenja po Lici i u njih doveo svoje posade. Poznato je da su Turci preuzeli utvrđene gradove u Ostrvici, Barletima, Vrepcu, Pavlovcu, Mogoriću, Metku, Počitelju, Bilaju, Ribniku i drugim mestima Ličkog polja. Prema tome, oni su tada doveli Srbe i u Vrebac.

Nema podataka o životu naseljenih Srba u to doba. Ali, zna se, međutim, da je austrijski general Herberštajn, upadajući u Liku 1684. godine napao Turke u Vrepcu i odveo dosta ljudi i stoke. Među zarobljenima bilo je i Srba. Žestok napad na Vrebac izvršio je godinu dana kasnije i Stojan Janković sa svojim uskocima iz Dalmacije. Porušio je veći deo naselja i odveo u Ravne kotare velik broj Srba i muslimana. Jedan deo tih Srba naselio se po severnoj Dalmaciji, neki su pomrli od gladi, a većina preostalih ponovo se naselila po Lici posle njenog oslobođenja 1689. godine.

Naseljavanje Srba u Ličkom polju i Vrepcu obavio je krajiški aparat između 1689. i 1692. godine, za vreme vladavine cara Leopolda II. Na vrebačko područje naseljeni su Srbi iz predela Otočca i Brinja. Drugi, manji broj došao je iz severne Dalmacije i nekoliko porodica od Grahova i doline Unca.

Prema Stjepanu Pavičiću, sa područja Otočca i Brinja u Vrebac su se doselili:

Bobići

Bogdanovići

Božići

Grubići

Krajnovići

Mandići

Miščevići

Narančići

Rakići

Stoisavljevići

Šakići

Uzelci.

U druga područja došli su :

Cetine

Crnokraci

Dragosavci

Grahovci

Klekovići

Kokoti

Mandarići

Milekići

Novkovići

Njegomiri

Popovići

Sunajci

Todorići

Tomaši

Vukovići

Zelenturovići

Zoroje.

U popisu vrebačke populacije iz 1712. godine stoji da je u Vrepcu živelo 746 ljudi; među njima je bilo 177 koji su bili graničari pod oružjem.

IZVOR: Dušan Uzelac, knjiga „Lika i Srbi medačke opštine“ (str. 179-203)

NAPOMENA: Molimo sve koji znaju nešto više o porodicama iz Vrepca, Zavođa i Pavlovca da ostave komentar ispod ovog teksta. Pre svega, navedite koje su im krsne slave, ali i eventualna saznanja o starijem poreklu.