Feljton: Ko su Šumadinci (75)

Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića „Ko su Šumadinci“, koji je prvi put publikovan 2001. godine u dnevnom listu „Glas javnosti“

Stižu Crnotravci

I danas ljudi iz okoline Crne Trave važe za vrsne graditelje, vredne i štedljive osobe, mirne naravi. Prilike u Šumadiji, a pogotovu kada je ona oslobađanjem u dva srpska ustanka postala veliko gradilište, uticale su da se umesto dolaska na pečalbu stanovništvo iz okoline Crne Trave opredeljuje za stalno nastanjivanje u ovom privlačnom delu Srbije. Deo stanovništva Crne Trave i okoline, usled buna koje su u ovom predelu izbile zahvaljujući podsticaju zbog uspeha ustanka u Šumadiji i prodoru ustanika ka tim krajevima, bio je prinuđen da se iseli, jer nije smeo da čeka odmazdu Turaka zato što je pristao uz Ustanak. Kako jezgrovito zaključuje Borivoje M. Drobnjaković, u Jasenici su uzrok doseljavanju „teške prilike pod Turcima, teško ekonomsko stanje, a sloboda i ugodniji život u Šumadiji.”

Najviše doseljenih Crnotravaca je u okolini Kragujevca, što je i prirodno, jer je Kragujevac bio ekonomsko i političko središte Srbije u prvoj polovini XIX veka. Kompaktnije skupine doseljenika su se nastanile samo u tri naselja – Crnom Kalu, Batočini i Gradcu, dok su po ostalim naseljima porodice Crnotravaca uglavnom pojedinačno raspršene. Između Kočine krajine i Prvog srpskog ustanka iz Crne Trave u Crni Kao su došli Glavaševići, koji će se vremenom razgranati u veliku skupinu rodova, koji je početkom XX veka brojao 35 kuća – Markovići 13 (u okviru kojih su Milojevići 5, Ilići 3, Markovići 3, Milanovići 2), Stanojevići 7 (od kojih Petrovići 5, Milosavljevići 2), Lazarevići 6 (od kojih Cvetkovići 4, Lazarevići 2), Nikolići 4 (Nikolići 3, Petrovići 1), Panići 3 i Streljići 2. Kao crnotravsku porodicu Jovan Erdeljanović je u Crnom Kalu zapisao i Mladenoviće (2 kuće), koje su ovde naseljene posle zadržavanja u Batočini.

U isto vreme se u selo Batočinu doseljava rod takozvanih Paspaljara (Tasići 6, Petrovići 1, Savići 1, Nikolići 1 i Jevtići 1 kuća), a u varošicu Batočinu Cvetanovići (4 kuće, od kojih jedna Jovanovića). U toku Prvog ustanka uz svoje zemljake u Crnom Kalu će se naseliti i porodice iz Ruplja kod Crne Trave – Milenkovići 3 kuće (od kojih Milovanovići 1, Miljkovići 1, Savići 1), zatim njihovi srodnici Milanovići (4 kuće) i Ćeleševići (drugo prezime Đorđevići, 5 kuća), a uz svoje zemljake u selu Batočini Krstići (4 kuće, od kojih jedna Stankovića) i Ničkovići (2 kuće). Kasnije, posle Drugog srpskog ustanka, pristići će 1823. godine iz starog zavičaja i Đorići (1).

U toku Prvog ustanka se u Gradac doseljavaju iz Crne Trave Ilići ili Vasiljevići (2 kuće), koji imaju i drugo prezime: Mladenovići, sa ograncima Postolovića (1) ili Apostolovića (2), koji imaju i drugo prezime: Dimitrijevići, a u Majnić dolaze Došljakovići (2 kuće). U selo Nikšić se tad naseljavaju Jovići (12), u okviru kojih su Stankovići i Petrovići, koji dolaze iz sela Brod u Vlasini, a iz Vlasotinaca u Lapovo dolaze Jovanovići (9 kuća, slava Sv. Ilija). Po primedbi koju je stavio Toša Radivojević, od ovih Jovanovića je Lazar Jovanović, ministar pravde u Kraljevini Srbiji. Kasniji su doseljenici Jovanovići (Pavlovići) u Donjoj Sabanti (1857) i Jovanovići u Ilićevu (1871), koji nisu rod, i Ilići u Markovcu (1861).

U seobama i premeštanju stanovništva se često ostvarivala uzajamno-povratna veza između dva predela, kad se stanovništvo jednog predela odseli u drugi predeo, pa otuda, u istom ili sledećem naraštaju, usledi povratak u stari zavičaj. Ovakve seobe, koje je Jovan Cvijić nazvao inversnom migracionom strujom, bile su najuočljivije za stanovništvo što je prelazilo na levu obalu Save i Dunava, pa se otuda vraćalo na stara ognjišta ili u njihovu blizinu u starom kraju. Međutim, ovakva, dvostruka, uzajamno-povratna, veza postoji između više naših predela. Mnogo je Timočana koji su dolazili u Šumadiju, pa su se iz nje u većem ili manjem broju vraćali, a u nešto manjem obimu takvo kruženje je primetno i između Nadibra i Šumadije, kao i Šumadije i predela između Debra i Struge u Makedoniji. I danas je u svesti da se okolina Struge, posebno područje Drimkola, naziva „Mala Šumadija”, zbog stanovništva, pretežno iz Pomoravlja, koje je u XVIII veku tamo prisilno odseljeno, ali su danas to područje Šiptari preplavili i u njemu se odavno ne čuje srpska reč.

Dvostruka selidbena veza postoji i između Šumadinaca i Crnotravaca. Kao što su se u znatnijem broju Crnotravci naselili u nekim šumadijskim naseljima (Crni Kao, Batočina, Gradac), tako su se i Šumadinci naselili u samoj Crnoj Travi. Borivoje M. Drobnjaković je otkrio da su „za vreme Turaka” iz Stragara pod Rudnikom, pošto su iz osvete ubila turskog pašu, pobegla tri brata i naselila se u Crnoj Travi. Početkom XX veka od ta tri brata je bilo više od 120 kuća, koje se nalaze u malama Radovinskoj čuki, Veljkovcima i Jovanovcima u Crnoj Travi, nazvanim verovatno po imenima braće-rodonačelnika (Radovin, Veljko, Jovan). Od Crne Trave, i uopšte predela Vlasine, doseljenici su, posle Lepenice, najradije ostajali u Belici i Jasenici, ali pretežno pojedinačno.

Crnotravci u Belici su Paunovići (Jankovići) u Gornjem Štiplju, a iz Vlasotinaca su Dimitrijevići, Antići (Nedeljkovići) i Ilići (Jevremovići) u Sinjem Viru, kao i Stamenkovići (Čavejići) u Beočiću. Doseljenika iz Vlasine u Jasenici ima u dva naselja – Ilići u Baničini i Đorđevići u Vrbici, a takođe u dva naselja i iz Vlasotinaca – Cvetkovići u Bašinu i Aranđelovići u Pridvorici. U tri naselja Šumadijske Kolubare su davno došli iz predela Vlasine Trajkovići u Sokolovi (12 kuća), Jovanovići (Jeremići, Bugarčići, Nedeljkovići) u Barzilovici (14 kuća), dok se Ignjatovićima u Baroševcu zna vreme doseljavanja (1905) i mesto odakle dolaze (Masurovce na Vlasini).

U Smederevskom Podunavlju su doseljenici iz Vlasotinaca Palojci (Paunovići, Nikolići, Stamenkovići), Miloševići i Mladenovići u Kolarima i Stojanovići u Vodnju, dok su Milisavljevići u Malom Orašju došli iz Konopnice kod Vlasotinaca. U varošici Batočini je porodica Krstića (slava Sv. Trifun), koja je tu prešla iz sela Batočine, od tamošnjih Krstića, a u Markovac su sa Vlasine naseljeni Stamenkovići (iz sela Sredor, opština Vlasotinci).

Materijalna kultura, a pogotovu narodno graditeljstvo, nesumnjivo da je obogaćena dolaskom stanovnika sa Vlasine i iz Crne Trave u Šumadiju.

IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 29. maj 2001. godine