Feljton: Ko su Šumadinci (77)

Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića „Ko su Šumadinci“, koji je prvi put publikovan 2001. godine u dnevnom listu „Glas javnosti“

Novi život u Šumadiji

Na seobe su uticale unutrašnje prilike u Srbiji

Posle Drugog srpskog ustanka osetno jenjava doseljavanje Leskovčana u Lepenicu, koje je svedeno na usamljene slučajeve. Tada u Brzan dolaze Strojkovci – drugo prezime Arnautovići, koji su u svom prezimenu sačuvali spomen na selo Strojkovac u kojem su živeli u starom zavičaju, u opštini Leskovac, odakle su došli 1825. U Jovanovac se naseljavaju Đorđevići (1833), u Korman Radosavljevići (Milovanovići) 3 kuće (1833), u Grošnicu Dinovići (1844), u Gornju Sabantu Milutinovići (1892), koji dolaze iz sela Donji Konjuvac u Jablanici (najverovatnije Konjino kod Lebana), a u Donju Sabantu pristižu Stevanovići (1893).

Na ovakvu oseku u doseljavanju uticale su i unutrašnje prilike u Srbiji.

Dok su u vreme Karađorđa izbeglice iz Leskovca, kao i nevoljnici koji su se sa drugih strana slivali u oslobođenu Srbiju, imale povlastice i bile oslobođene dažbina, posle Drugog srpskog ustanka se manje vodilo računa o njima. To se vidi na primeru Cvetkovića (Stankovića, Arsičića, Vukajlovića) u Botunju. Tako je u tefteru za 1831. godinu Stanko (r. 1809), rodonačelnik Stankovića, upisan kao puki siromah i nadničar u domaćinstvu sa braćom Pavlom (r. 1810) i Arsenijem (r. 1819), od koga su Arsičići.

Posle Lepenice, u pogledu broja naselja u kojima su se nastanili doseljenici iz leskovačkog kraja, dolazi Belica, u kojoj je takođe petnaest sela u kojima su se nastanili Leskovčani, s tom razlikom što je, po vremenu doseljavanja, u njoj mlađi doseljenički sloj.

Sredinom XX veka primetnije skupine porodica leskovačkog porekla u Belici su u selima Ribare, Trnava i Lanište. U Ribaru su Miljkovići, zvani Krompirovići ili Krompiraši, (18 kuća) i Matejići drugi (10). U Trnavi su Mekišanci (20), Nikolići ili Stefanovići (4) i Stankovići (3). U Laništu, tačnije u Donjoj Mali ili Starom Laništu su Pešići (15) i Stankovići (10), a u Siokovcu Brkići (20). U još dva sela su po dva roda doseljenih Leskovčama – u Ostrikovcu su Stanojlovići (8) i Stojadinovići (4), a u Dragocvetu je po pet kuća Topalovića i Velikića (koji imaju rod u Bačini).

U Praćini se deo sela zove Leskovačka mala, u kojoj je devet kuća Radenkovića, doseljenih iz okoline Leskovca. U Kovačevcu su Prokići (10), u Lovcima Tomići (8), u Ribniku Pešići, koji imaju još dva prezimena: Tasići ili Taculići (8), u Mijatovcu Jovanovići, zvani Dušoboljci (4), u Crnči Obradovići (4), u Bukovču Đorđevići (3) i u Gornjem Jovcu Jovići (2).

U Belici su i dva roda doseljena iz Lebana. Oba su naseljena u Bagrdanu – Basarići ili Basarevići (2) i Vlastići (10). Ovih drugih ima i u Selevcu, samo što selevački Vlastići (8) ne navode Lebane, nego uopšteno kažu da su „od Leskovca”, ali i jedni i drugi kao znak zajedničkog porekla imaju istu krsnu slavu (Mitrovdan).

Ako se zna da su preci ovih porodica većinom ili dovedeni od Turaka kao čivčije posle Kočine krajine ili prebegli kao pobunjena sirotinja u vreme Prvog srpskog ustanka, onda je razumljivo što je malo rodova koji u svom pamćenju čuvaju ime sela iz koga su došli. Za sve njih je novi život počet u Šumadiji i odatle počinju svoje rodoslovno stablo.

Koliko je stanovništvo Šumadije nedovoljno proučeno pokazuju primeri istraživanja dvojice vodećih naših etnologa s početka XX veka u Smederevskom Podunavlju i Jasenici. Prvi, Jovan Erdeljanović, vodeći stručnu ekskurziju svojih studenata, zapisivao je usput, obdance, a često i u ciglo nekoliko časova koliko se u kojem selu zadržao, dakle bez pretenzija za ukupnošću podataka, a drugi, Borivoje M. Drobnjaković, jedva da je imao na raspolaganju dan po naselju, pa su, razumljivo, neka naselja i porodice u njima samo ovlašno dodirnute, a neke i izostavljene. To pokazuje i sravnjivanje njihovih zapisa.

Tako, po Drobnjakoviću, porodica doseljenih Leskovčana u Krnjevu – nema, a po Erdeljanoviću je u ovom naselju bilo više od trideset kuća doseljenika iz leskovačkog kraja, koje sačinjavaju Mijatovići (10 kuća), Rakići (10) i Rankovići ili Nedeljkovići (10), a ovoj skupini Erdeljanović, koji je imao najpouzdaniji otkrivalački dar, pridodaje i rod Pešića (8).

U Lozoviku je 45 kuća doseljenih Leskovčana, ali je od njih Drobnjaković zapisao 44, a Erdeljanović 21. Po Drobnjakoviću, doseljenici od Leskovca su Rnjaševići (15) i Pantići (9), a po Erdeljanoviću su Bivoljari (20) i Jordanci (1). Iz ovoga se može zaključiti da je spisak doseljenih leskovačkih porodica u ovom delu Šumadije kudikamo duži no što se stiče utisak na osnovu dosadašnjih istraživanja.

Osim u Krnjevu i Lozoviku, u ovom predelu je još veća skupina Leskovčana u Pudarcima i Ralji. U Pudarcima je nastanjen veliki rod Stevanovića, sa ograncima Radoičića, Glišića i Ilića (ukupno 32 kuće), a u Ralji Đorđevići, drugo prezime Milenkovići (11) i Jovanovići, drugo prezime Petrovići (7).

U Selevcu su Vlastići (8), koji imaju srodnike u Bagrdanu. Po sedam kuća doseljenih Leskovčana je u Lugavčini (Paunovići) i Maloj Plani (Brankovići). U Malom Orašju je šest kuća Mitrovića (druga prezimena Čičići i Ubavkići). U Vrbovcu su četiri kuće Cvetanovića (Tasića), kao i Cvetkovića u Udovicama, koliko i u Vučaku ima Jovanovića, koji su ogranak Ilića u Pridvorici, starinom od Leskovca.

Od tridesetak rodova naseljenih u četrnaest naselja ovog dela Šumadije, samo tri roda znaju tačno mesto u okolini Leskovca iz koga su njihovi preci došli – Stankovci, druga prezimena Jovanovići, Simići i Stevanovići (ukupno 12 kuća), potiču iz sela Razgojne, Krstići (7) u Petrijevu iz Dupljana, a Stankovići (1) u Maloj Krsni iz Oraovice.

 IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 31. maj 2001. godine