Feljton: Ko su Šumadinci (64)

Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića „Ko su Šumadinci“, koji je prvi put publikovan 2001. godine u dnevnom listu „Glas javnosti“

Zapažanje Jovana Cvijića

U spomen tužnih seoba spadaju i groblja doseljenih Sjeničana

Istu odliku u govoru je zapazio i Jovan Erdeljanović u Bukorovcu, čime su se odlikovali rodovi Dvisci, Mizdrakovići, Vukajlovići i Karovići, doseljeni od Sjenice. U spomen tužnih seoba spadaju i groblja doseljenih Sjeničana. Zlosrećne 1809. godine u Donju Šatornju su iz Suvodola, dokle je Karađorđe dospeo u vojnom pohodu, došli Pavlovići i Talovići, koji su se kasnije razgranali – Pavlovići u Dukiće, Marinkoviće, Markoviće, Radonjiće i Mihajloviće, a Talovići u Mitroviće i Nedeljkoviće. Deo sela u kojem su nastanjeni nazvan je Arnautski kraj, po našoj staroj ružnoj navici da svoje sunarodnike diramo po susedima od kojih su pobegli. Groblje ovih doseljenika je nastalo u kraju zvanom Brestovi, tada nenastanjenom, a vremenom je tu nastala varošica, tako da je danas groblje bezmalo u sred nje.

Po doseljenicima od Sjenice (Arnautluka, kako je to područje nazivano, jer su Arnauti posle Velike seobe Srba doprli do sjeničkog predela) ovo groblje se i danas naziva Arnautsko groblje. Početkom ovog veka o ovom šatoračkom groblju, koje je danas izmenilo lik, Erdeljanović je zapisao: „Arnautsko groblje, u tom selu, je doseljeničko (Sjeničana), sa obilnim vrstama kamenih spomenika i sa četiri velika drvena krsta, bogato izrezana.” Lepota ovog groblja je, takođe, svojevrsni izraz uspomene na zavičaj, koji je znamenje, uporište i središte naše srednjovekovne kulture.

Veliki naš antropogeograf Jovan Cvijić je zapazio „da se ista imena pružaju kao povorke… a naročito iz sjeničkog i novopazarskog kraja do u nisku Šumadiju; te povorke imena označavaju pravce migracija i predele gde su se naselili Sjeničani i Novopazarci.”

Odista ne može biti slučajnost da se u dva naša predela, u okolini Sjenice i u središnoj Šumadiji, nailazi na ista imena naselja, jer sve to, nesumnjivo, govori o istorijskim i demografskim vezama koje su postojale i postoje između ova dva srpska predela.

Da toponomastička podudarnost nije slučajna, potvrđuju nam i nazivi pojedinih mesta u nekim naseljima Lepenice – Sjeničko polje u Dobrači i Ramaći, ili prezime Sjeničani u Đuriselu. Istu pojavu zapažamo i u susednim šumadijskim predelima, Jasenici i Gruži.

U geografskom pogledu, kao predeona celina, oblast Lepenice je u središnoj Šumadiji i obuhvata sliv reka Lepenice i Rače, levih pritoka Velike Morave, tako da se pruža istočno od planine Rudnik (1132 m), ili tzv. visoke Šumadije, pa pobrđem od Ramaćskih visova (813 m), Krša (571) i Glavice (477 m), prelazi, kako reke teku, u Pomoravlje i tzv. nisku Šumadiju. U etnografskom smislu je Lepenica zasebna područna celina, koja sa oblastima Jasenice i Gruže sačinjava istorijsko područje Kragujevačkog okružja (Kragujevačke nahije u turskim ili Kragujevačkog distrikta u austrijskim okupacionim podelama i svedočanstvima).

U ovom razmatranju se ova oblast uzima u istorijskim etnografskim granicama, budući da je ona danas razdeljena na pet opština (Kragujevac, Batočina, Lapovo, Rača, Velika Plana). Ovako uzeta, klasična oblast Lepenice ima devedeset naselja, od kojih je u više od polovine – tačnije u pedeset i dva naselja – naseljeno stanovništvo poreklom od Sjenice. Lepenička naselja u koja su se od Velike seobe (1690. godine) do posle Javorskog rata (1876. godine) naseljavali žitelji Sjenice i okoline su Adžine Livade, Beloševac, Botunje, Veliki Šenj, Goločelo, Grošnica, Desimirovac, Divostin, Dobrača, Donje Grbice, Dragobraća, Drača, Drenovac, Đuriselo, Jabučje, Jovanovac, Korićani, Korman, Kutlovo, Lužnice, Majnić, Mala Vrbica, Mala Pčelica, Mali Šenj, Maršić, Mironić, Novi Milanovac, Pajazitovo, Poskurice, Prekopeča, Ramaća, Resnik, Rogojevac, Stanovo, Trešnjevak, Cvetojevac, Čumić i Šljivovac (danas opština Kragujevac), Bare, Bošnjane, Viševac, Donje Jarušice, Đurđevo, Pinosava, Popović, Rača (opština Rača), Batočina, Brzan, Kijevo, Gornja Batočina (opština Batočina), Lapovo (opština Lapovo) i Rakinac (opština Velika Plana).

Početkom XX veka, prema ispitivanju Toše Radivojevića, svaka peta porodica nastanjena u Lepenici vodi poreklo iz Stare Srbije i tzv. Novopazarskog sandžaka, u čemu je vrlo veliki udeo stanovništva sa Sjeničko-pešterske visorovani. U istorijskom pogledu je upravo ovo stanovništvo dalo pečat razvoju Šumadije i Srbije, odigravši presudnu ulogu u njenoj etničkoj istoriji.

Donosimo, na osnovu izučavanja Todora Radivojevića, pregled po istorijskim etapama doseljavanja stanovništva iz okoline Sjenice u Lepenicu, prema stanju početkom dvadesetog veka. Uočljivo i nedvosmisleno prisustvo stanovništva koje potiče iz okoline Sjenice može se pratiti od Velike seobe pod Čarnojevićem 1690. godine do druge velike seobe 1736. godine. Ove dve seobe su neposredno povezane sa dva austro-turska rata (1683-1699. i 1716-1718), koja su privremeno završena sa dva mira – Karlovačkim (1699) i Požarevačkim (1718).

U ovom vremenu je iz okoline Sjenice i iz Krajinovića naseljeno stanovništvo u pet lepeničkih naselja.

A) Sjenica

Viševac: Stojakovići, 51 (Radovanovići 8, Ilići 6, Stevanovići 6, Damnjanovići 4, Markovići 4, Adamovići 3, Jovanovići 3, Milanovići 3, Andrejevići 3, Arsenijevići 2, Lazarevići 2, Srećkovići 2, Stanojevići 2, Jakovljevići 1, Milovanovići 1, Pavlovići 1, Radojevići 1). Grošnica: Boškovići, 13 (Boškovići 8, Ilići 5). Njihovi su ogranci Vuksanovići, 9 (Tolići 4, Ilići 3, Milići 2), Lončarevići, 5 (Vukovići 4, Miladinović 1), i Jakovljevići, 2 – drugo ime Radovanovići (Radići), u istom selu. Lužnice: Đurđevići, 8, Živanovići, 10, Madžarevići, 6, Mikići, 6 (Mikići 5, Blažići 1). Rakinac: Radojkovići, 10 (Radojkovići 7, Glišići 2, Antonijevići 1).

B) Krajinovići

Ramaća: Matejići, veliki rod, 1911. godine imao 117 kuća, od kojih Matejića u užem smilu 47 (Paunovići 17, Mićakovići 9, Baćići/Stevanovići 5, Gušići/Milutinovići 4, Maksimovići 4, Rakovići 3, Filipovići 3, Božurčevići 2), a u okviru njih ogranci Mulića (Stevanovića) 9 i Joksimovića (Marinandića) 7, zatim Perišića 17, Đokića 16, Mijajlovića 15 i Gavrilovića 6.

IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 18. maj 2001. godine