Feljton: Ko su Šumadinci (53)

Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića „Ko su Šumadinci“, koji je prvi put publikovan 2001. godine u dnevnom listu „Glas javnosti“

Boškovići iz Boškovog zbega

Aranđelovac, osnovan 1859. godine, sastavljen je sve od samih doseljenika

Aleksin sin Ljubomir Isaković, mašinski inženjer (koji nosi ime po dedi, popu Ljubomiru), napisao je knjigu uspomena iz koje se, kao u pravom romanu, odslikava život porodice Isakovića. Na žalost, u ovom trenutku, Isakovići u Donjoj Šatornji su samo o jednom duši – tzv. staračko domaćinstvo (udova Božidarka, r. 1920, majka univerzitetskog profesora Mihaila Isakovića i inž. Petra Isakovića, koji žive u Beogradu). No, zato su u Šatornji brojni Prokići, Gavrilovići, Tomići, Vasići i ostali srodnici Isakovića.

Od ovog roda Isakovića je ugledni akademik i jedan od najvećih savremenih književnika Antonije Isaković, zatim poznati stvaraoci i kulturni radnici sestre Bojana i Svetlana Isaković (unuke popa Jeremije) i mnogi drugi, koji žive u Beogradu, Kragujevcu i inostranstvu. Od Prokića je poznati društveni radnik Pantelija Prokić, sin učitelja Dragutina Prokića, po kome se danas zove jedna ulica u Beogradu. Od Gavrilovića je ambasador Dragić Gavrilović (sada u penziji), a od Tomića je student Živko Tomić (stradao na Kadinjači 1941), po kojem se zove osnovna škola u Donjoj Šatornji i njeno odeljenje u Vinči.

Već godinu dana u Stragarima, u manastiru Voljavči, u kojem je bilo prvo sedište Praviteljstvujuščeg sovjeta, stoji jedna naročita spomen-ploča, posvećena Tanasku Rajiću, Karađorđevom barjaktaru, na kojoj piše: „Na ovom mestu, uza zid temelja, levo od leve pevnice, iguman voljavački Maksim, potonji hadžija Mihailo, poklonik Hristovu grobu u Jerusalimu, sahranio je glavu Karađorđevog barjaktara Tanaska Rajića, koji je junački poginuo u boju na brdu Ljubiću iznad Čačka 1815. godine. Visoko ceneći svetao primer i svesnu žrtvu Tanaska Rajića, prvoustanika iz Stragara, s dozvolom i blagoslovom gospodina doktora Save, episkopa šumadijskog, a uz pomoć dobrotvora Mila Boškovića, privrednika iz Aranđelovca, ovu spomen-ploču podiže na Usekovanje, 11. septembra (29. avgusta) 1995. godine Zadužbinsko društvo ‘Prvi srpski ustanak’ Orašac”.

Prosto neverovatno da do sada nije bilo nikakvog natpisa nad grobom čuvenog junaka iz oba srpska ustanka. Da to za 180 godina nisu učinili ni kaluđeri, ni potomci Rajići, ni vojska, ni država. Kao da na krišom sahranjenog Tanaska Rajića, iza ograde Čačka, na kojoj mu je bila istaknuta glava, još zlurado gledaju davno nestali Turci. Zato je razumljivo što posetioci Voljavče nastoje da doznaju i nešto više o Milu Boškoviću, ispravljaču naše nebrige i propusta. U samom Aranđelovcu, koji je kao varošica osnovan 1859. godine, sastavljenom sve od samih doseljenika, pretežno zanatlija, kako pokazuje popis njegovih žitelja 1863. godine, nije bilo nijednog Boškovića. U predelu Jasenice su četiri roda Boškovića. Ako izuzmemo Boškoviće u Velikoj Plani, čiji je predak Trajko došao kao strugar iz sela Slepče kod Prilepa 1860. godine, svi ostali Boškovići, koji očito nisu rod jer su im slave različite, poreklom su od Sjenice, odakle su pristigli u različito vreme – Boškovići u Vukasovcima su došli 1809. godine, Boškovići u Belosavcima su došli pre Prvog ustanka, a najranije su došli Boškovići u Vrbici – znatno pre Kočine krajine. Od ovih potonjih je Mile Bošković (r. 1941), ekonomista i uspešan privrednik, ali, ništa manje, i predani poštovalac istorije i pomagač vrednih pregnuća.

Zato su, od tri Boška, dvojica – koji su rodonačelnici Boškovića u Belosavcima i Vukasovcima – od potomaka zaboravljeni, ali treći, rodonačelnik Boškovića u Vrbici – nije. O tom Bošku, koji je istorijski vidljiva ličnost, postoji više tragova i zapisa. Od njih je možda najtrajniji zapis koji je postao zemljopisna činjenica. Naime, kao što je Borivoje M. Drobnjaković zapisao, na Bukulji postoji mesto koje se zove Boškov zbeg. Ovo sklonito mesto, na strani spram Jelovika, u koje je narod bežao za vreme Kočine krajine i Prvog ustanka, nazvano je po Bošku, pretku vrbičkih Boškovića, koji ga je odredio i pripravio za zbeg naroda i svoje nejači.

Boško je, po sačuvanom porodičnom predanju, došao od Sjenice, a daljim poreklom je iz Crne Gore. Po raspoloživim podacima, rođen je sredinom XVIII veka, a u Vrbicu je došao najmanje deceniju pre Kočine krajine (1788). Govedarom je nazvan stoga što ga je neki bogati Turčin u Vrbici najmio da za njegov račun dogoni stoku od Sjenice i prodaje u Beogradu. Radeći ovaj posao, vredan i preduzimljiv Boško se dopao Turčinu, koji mu, da bi ga pridobio, dozvoli da se naseli u delu Vrbice koji se naziva Baljkovica, na prostranom zemljištu blage padine od brda Preseke do potoka Jelinca, koje se naziva Lapin. Na ovoj suncu okrenutoj strani je matica roda Boškovića.

Po kazivanju Aranđela Boškovića (r. 1911), izuzetno otresitog čoveka i cenjenog domaćina, kao i drugih kazivača, koje je prikupio književnik Vladeta Kolarević, koji upravo dovršava rodoslov ove familije, Boško se ovde naselio sa braćom Radom, Kostom i Živkom. Mada su razrođeni, i danas se sa Boškovićima svojataju Radovići (zvani Ćisovci), Kostići i Živkovići. Znak njihovog zajedničkog porekla je isto krsno ime (Sv. arh. Mihailo, preslava Letnji Sv. Arhanđel), kao i staro kumstvo (Boškovićima i Kostićima kumuju Terzići, a Radovićima i Živkovićima Miloševići iz istog sela). Sa druge, pak, strane Baljkovice, u Orašcu, naskoro su se naselila i Boškova braća od stričeva – Stojan i Andrija, od kojih potiču tamošnji Stojanovići i Andrići, koji imaju istu slavu kao i Boškovići.

Kao domaćin, Boško se zaimao, pa i unajmljivao ljude za rad i poslugu. Tako se, kako beleži istoričar Milenko M. Vukićević, između 1781-1784. godine, pošto mu je otac Petar Mrkša ubijen od Turaka u Masloševu, kod Boška u Vrbici pojavljuje kao najamnik – glavom mladi Karađorđe, koji je, da bi bio bliže majci i porodici, napustio Fazli-bašu u Palanci, i došao Bošku, gde je nesumnjivo našao utočište i razumevanje za svoje rodoljubive pobude. Naskoro će izbiti i Kočina krajina, kojoj će pristupiti i budući Vožd, a po sebi je jasno zašto tada Boško gradi zbeg u Bukulji. I kasnije, pod Obrenovićima, kad je politički argument bila drenova budža u pomrčini, kao odani karađorđevac biće ubijen Boškov praunuk Spasoje.

Boško je imao tri sina – Kuzmana (r. 1787), Gligorija (r. 1792) i trećeg, koji je bio najstariji, čije je ime zaboravljeno, ali su u popisu 1831. godine upisani njegovi oženjeni sinovi Petar (r. 1802) i Dmitar (r. 1807) u kući sa stricem Gligorijem. Loza tog najstarijeg sina je u trećem kolenu (sa unukom Stanojkom) izumrla po muškoj liniji.

IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 7. maj 2001. godine