Feljton: Ko su Šumadinci (20)

Portal Poreklo objavljuje feljton Miodraga Nedeljkovića „Ko su Šumadinci“, koji je prvi put publikovan 2001. godine u dnevnom listu „Glas javnosti“

Zapustelost naselja

Ratovi Turske i Austrije ostavili su pustoš u Srbiji

U Šumadiji je, kako su etnolozi već ustanovili, sve sam doseljenik. I naše savremeno društvo, po sklopu svog stanovništva, vrlo je nalik istorijskoj kompoziciji stanovništva Šumadije. Savremene demografske i statističke činjenice to najbolje potvrđuju. Po popisu stanovništva naše zemlje 1981. godine, dve trećine ljudi ne žive u mestima svog rođenja. To je najuočljivija posledica migracije stanovništva posle Drugog svetskog rata. U ovom trenutku, pak, imajući u vidu posledice rata 1991-1995, broj stanovnika koji žive van mesta svog rođenja je kudikamo veći.

Da bi se bolje razumele istorijske prilike i naseljavanje Šumadije, treba poći od geopolitičkog i vojnog preloma koji se zbio u XVII veku. Posle opsade Beča (1583), kada je turska moć u zenitu, nastaje niz ratova između Turske i Austrije, koji u našim zemljama ostavljaju pustoš i dotad neviđeni pomor u našem stanovništvu. Stanje ne ublažuju ni mirovi sklopljeni između ove dve imperije (Žitvatoroški mir 1606, Vašvarski mir 1665, Karlovački mir 1699. godine), pogotovu što se u međuvremenu odigrala i Velika seoba pod Čarnojevićem 1690. godine.

Ni početak XVIII veka nije bio ništa bolji. Posle novog rata, sklopljen je 1718. godine Požarevački mir. Po ovom miru, mnogi delovi Šumadije pružaju sliku prave pustoši, a ponajviše Kragujevački distrikt. Očajan i prestrašen, narod se selio, potucajući se od nemila do nedraga, bez cilja i nade, a podruku s tim su išle glad i boleštine. Nekada prenaseljena, kao u vreme Despotovine, o čemu svedoče stara groblja, crkvišta i manastirine, Šumadija je poluprazna.

Po austrijskom popisu 1718. godine, koji su obavili pukovnik Najperg i inžinjerijski kapetan Epšelvic, vidi se da su mnoga mesta zapustela. Da bi se stekla slika o tadašnjoj Šumadiji, dovoljna su dva podatka: u Valjevskom distriktu, koji ima 126 naselja, nijedno mesto nije pusto, a u Šabačkom distriktu, koji ima 78 naselja, samo su četiri mesta pusta. U Kragujevačkom distriktu, međutim, koji ima 202 naselja, samo je 37 naselja nastanjeno, dok ih je 165 pusto. A u onih 37 naseljenih ukupno je 149 kuća (porodica).

Najveće mesto u 1718. godini je Šatornja (pri čemu su zajedno upisane Gornja i Donja Šatornja), u kojoj je 10 kuća. Iza Šatornje su dva sela sa po osam kuća – Saranovo i Vojkovci (čemu je naruku išao i položaj ovog sela, sklonjenog u pobrđu Rudnika). Po šest kuća je u Topoli, Goroviču, Grošnici i Stublu, a po pet kuća u Borču, Žabaru, Kniću, Ljuljacima, Masloševu, Resniku i Grabovcu. Po četiri kuće imaju Bečevica, Vlakča, Goločelo, Grbice, Klenovac, Donja i Gornja Lužnica (upisane ujedno) i Čestin; po tri kuće imaju Bokčinovići (današnje selo Petropolje), Desimirovac, Drača, Lozna, Petrovac i Runjani; po dve kuće imaju Belo Polje, Vraćevšnica, Divostin, Dubrava, Lipovac, Ravanica, Ratari i Trčinac (danas kraj u selu Čumiću), dok je po jedna kuća u Lipnici i Sibnici.

U ovoj godini su bez žitelja Kragujevac, u Paraćinu su samo jedna kuća i dve vodenice, a najveće je naselje Lanište kod Jagodine koje ima 18 kuća. Slična su prilike i u tadašnjem Rudničkom distriktu, u kojem je najveće naselje Blaznava, koja tada ima 18 kuća, zatim Jarmenovci (17 kuća) i Ba (10 kuća), dok je u ostalim naseljenim mestima manje od po deset kuća. No, poput Kragujevačkog distrikta, i u Rudničkom distriktu je mnogo pustih naselja. Od 94 naselja – 56 je pusto.

Neke od porodica koje su to vreme živele u ovom delu Šumadije se mogu pouzdano odrediti. Tako su, početkom XVIII veka, u Lužnicama preci današnjih Đurđevića, Živanovića, Karića, Madžarevića, Mikića i Stevanovića, u Petrovcu Antonijevića, Brajkovića, Mijailovića i Čolovića. U Resniku su preci Vilipovića, Nestorovića (Komnenovića) i Pavlovića (Manasića), a u Čumiću (upisanom 1718. kao Trčinac) preci Božića, Milivojevića, Milovančevića, Predojevića i Filipovića.

 IZVOR: Mile Nedeljković, “Ko su Šumadinci”, Glas javnosti 30. mart 2001. godine