Žitište i okolna sela

11. jun 2012.

komentara: 23

Zavičaj - sela i gradovi

Opština Žitište:

Banatski Dvor (obuhvata i ukinuto naselje Banatski Dušanovac), Banatsko Višnjićevo, Banatsko Karađorđevo (do 1950. Karađorđevo), Žitište (do 1947. godine Begej Sveti Đurađ), Međa, Novi Itebej, Ravni Topolovac (do 1947. godine Katarina, 1947-1948. godine Topolovac), Srpski Itebej, Torak (do 2001. godine zvanični naziv je bio Begejci; naselje nastalo od Velikog i Malog Toraka) 1947. godine), Torda (do 1947. godine Vujićevo), Hetin i Čestereg.

Naredni članak:
Prethodni članak:

Komentari (23)

Odgovorite

23 komentara

  1. 25. januar 2020. u 08:47

    Vojislav Ananić

    BANATSKO VIŠNJIĆEVO

    Novo naselje Banatsko Višnjićevo nastalo je na veleposjedu Ladislava Lelbaha površine 1.359 k.j. u njemačkoj političkoj opštini Ernestahaza (od 1922. godine Banatski Despotovac), 12 km udaljenoj od kolonije, na 2 km od njemačkog naselja Štefanfeld (od 1922. godine Šupljaja), a 7 km udaljeno od željezničke stanice u rumunsko- njemačkom naselju Sarči tako da je saobraćajna izolovanost u procesu kolonizacije 1920–1941. godine negativno uticala na razvitak ove kolonije. U jesen 1920. godine počela su pojedinačna doseljavanja kolonista, a najveći dio kolonista doseljen je u periodu 1921–1924. godine. Naseljenici su bili srpski ratni veterani – dobrovoljci iz Bosne i Like, i manjim dijelom Korduna i Crne Gore, i srpski optanti iz varošice Batanja u Pomorišju, u Mađarskoj. Optanti iz Mađarske iskoristili su pravo čl. 61–66. Trijanonskog mirovnog ugovora između Kraljevine SHS i Mađarske, potpisanog 4. juna 1920. godine, pravo da izaberu državu u kojoj će živjeti (pravo opcije) i manja grupa optanata doselila se 1924. godine u Banatsko Višnjićevo. U novom naselju doselilo se 115 porodica dobrovoljaca, 4 porodice kolonista i 24 porodice optanata, odnosno ukupno 143 porodice. Banatsko Višnjićevo prema popisu iz 1931. godine brojalo je 687 stanovnika, a 1939. godine 821, što znači da je prosječna kolonistička porodica brojala 6 članova.

    KOLONIJA BOSANSKIH KRAJIŠNIKA, LIČANA I CRNOGORACA

    Sa prostora Bosne u novo naselje doselile su se 54 porodice iz 17 sela i to najviše iz okoline Bosanske Krupe (35 porodica), Cazina (14 porodica), Bosanskog Petrovca (4 porodice). Iz sela Glinice kod Cazina doseljeno je 12 porodica i iz Perne kod Bosanske Krupe 11 porodica. Iz 19 sela u Lici doseljene su u Banatsko Višnjićevo 53 porodice i to iz okoline Gračaca (37 porodica), Ogulina (9 porodica), Brinja (4 porodice). Iz sela Velike Popine, kod Gračaca, došlo je 9 porodica, po 7 porodica iz Rastičeva i Štikade, kod Gračaca, 6 porodica iz Jezera, kod Ogulina. Ukupno u novo naselje naseljene su porodice iz 44 sela. Različite zavičajne zajednice u periodu 1920–1941. godine prožimale su se otvarajući proces formiranja nove lokalne zajednice. U koloniji su postojale dvije agrarne zajednice: dobrovoljačka i optantska. Optanti iz Mađarske živjeli su u posebnom dijelu sela u Batanjskoj ulici. U dobrovoljačkoj agrarnoj zajednici, u njenom rukovodstvu, pored kolonista iz Like i Bosne ( Mile Bajić, Rade Stević, Petar Poznić, Pajo Stojisavljević, Vaso Gleđa, Petar Rajlić), bili su i dobrovoljci iz Crne Gore, iz okoline Nikšića, Bajo Stanković i Blagoje Marković. Kolonija je pripadala opštini Banatski Despotovac, a predstavnik opštinske vlasti u selu, knez, bio je Nikola Vukas iz Jezera, kod Ogulina. Kolonisti pristigli iz različitih krajeva homogenizovali su se u jednu cjelinu uslijed teških uslova života i zbog potrebe da zajedničkim djelovanjem izgrade ustanove u novom naselju bez kojih bi život bio nemoguć. Godine 1923. geometri iz Županijskog agrarnog ureda u Velikom Bečkereku Rade Višnjić i Zdravko Grafenauer isparcelisali su 149 placeva za kuću, dva placa za školu i po jedan plac za opštinsku zgradu, crkvu i parohijski stan. Premjeravanje zemljišta u koloniji (definitiva) izvršio je 1932. godine geometar Slavko Martinić koji je 6. februara 1933. godine u pismu prijatelju geometru Zdravku Grafenaueru naveo: „ ne mogu svuda da konstatiram tko je dobrovoljac, optant, kolonista, pošto imade mnogo sličnih imena i prezimena, te ne mogu ustanoviti koji kućni plac odgovara parceli.” Godine 1924. počela je da stiže građa za gradnju kuća u koloniji. Pajo Stojisavljević 28. septembra 1924. godine izvijestio je Savez agrarnih zajednica za Banat u Velikom Bečkereku: „Dobivenu građu smo izdijelili pošto ista nije mogla da stoji u jednu gomilu. Očekivali smo vašeg činovnika da dođe i podijeli, ali ga dočekati mogli nijesmo. Građu koju smo dobili za 50 kuća izdijelili smo uz potpis obveznice koliko koga sljeduje. Molim da nas izvijestite za crijep oćemo li da dobijemo, kao i bezkamatni zajam za dizanje kuća.” Proces gradnje kuća nastavljen je i kasnije i kolonija je građena godinama. Ivan Mojić, nadzornik Saveza agrarnih zajednica za Banat 18. novembra 1930. godine izvijestio je nadležne kako su građene kuće u selu: „Ima nekih porodica koje su primile građu 1929. godine i iste podigle kuće, pošto je građa bila kratka mogli su podići kuće od jedne sobe i nešto kujne. U toj sobi živi porodica od deset duša…” Kolonisti u Banatskom Višnjićevu, kao i u drugim kolonističkim naseljima „nalazili su se u teškoj materijalnoj situaciji. Ivan Mojić u pomenutom izvještaju od 18. novembra 1930. godine naveo je : „Tako isto našao sam u koloniji porodice koji u svojim ambarima nemaju više od dvije–tri korpe kukuruza za ishranu tako da će porodice preko zime gladovati. Starješina porodice, dobrovoljac, ne može da dobije nigdje posao, te tako pašće on i njegova porodica na teret kolonije. Mnogi su htjeli otići u Francusku, ali ih vlasti u tome sprečavaju i nisu izdale putne isprave.”

    PROLJEĆE BEZ BRAŠNA

    Situacija je posebno bila teška u periodu ranog proljeća kada je porodica ostajala bez brašna. Prva agrarna zajednica 18. aprila 1939. godine obratila se za kredit Savezu agrarnih zajednica za Banat sa sljedećim obrazloženjem: „Kako je najgore vrijeme i imamo članove koji moraju uzimati brašno za hleb te učtivo molimo naslov da nam izađe u susret i odobri kredit 30.000– 40.000 dinara. Novac je potreban radi davanja članovima kojima je nužno da izdrže do vršidbe. ” Socijalna pozicija kolonista pogoršavala se uslijed hronične besparice u koloniji, pa su kolonisti morali da se zadužuju kod trgovaca u Šupljaji. „Siromašak plaća kamatarima i zelenašima uračunavši metar pšenice 80–100 dinara, a kukuruza 50–60 dinara” žalila se Prva agrarna zajednica Savezu agrarnih zajednica za Banat, „cijelo selo se žali na kolonizaciju”, zapisao je istom prilikom Ivan Mojić. „Njihova kolonija nema ni pedlja pašnjaka, tako da cijele godine marvu drže u štalama. ” Prvi cilj naseljenika u nevelikom naselju bila je izgradnja škole . Škola je izgrađena 1927. godine. „Prije tri godine smo iz naših sirotinjskih prihoda izgradili ovu školu u koju smo uložili 100.000 dinara, a koja ima 130 učenika i 2 učiteljske snage”, pisala je Srpska pravoslavna crkvena opština iz Banatskog Višnjićeva Ministarstvu prosvjete 13. novembra 1930. godine. „Opština Banatski Despotovac platila je školu” 12. decembra 1930. godine tvrdio je upravitelj škole u tom selu Jozef Bršnarski. Prvi učitelj u selu bio je Nenko Antić koji se u koloniji zadržao devet godina, a do 1941. godine u naselju je radilo osam učitelja. Nenko Antić je od 28. decembra 1928. godine vodio i analfabetski tečaj u selu u kojem je opismenio sedam odraslih osoba („pet ženskih i dva muška”). Uz školsku zgradu temeljno obilježje novog prostornog i duhovnog identiteta mladog naselja trebala je da bude i crkva. Samo naselje, udaljeno od starih srpskih naselja, bilo je van brige parohijskog sveštenstva. Za sahranu umrlih dovođen je sveštenik iz Jaše Tomića ili Neuzine, a tom prilikom bi se krstila i djeca kolonista. Za privremeni hram u novom naselju preuređena je jedna stara spahijska zgrada, koju je Vaso Gleđa do tada koristio kao kafanu; izabran je i crkveni odbor na čelu sa Markom Pantelićem, kolonistom iz Gračaca, a sveštenici u selu do 1941. godine bili su Simeon Grbić i Gedeon Jovanović. Srpska pravoslavna crkvena opština po svom osnivanju krenula je u gradnju pravoslavnog hrama u naselju, ali do 1941. godine hram nije izgrađen, već je korišćena privremena bogomolja. Do godine 1938. za gradnju hrama u selu prikupljeno je 150.000 dinara, a 8. oktobra 1938. godine Milivoj Bukvić, kolonista iz Vodoteča, kod Brinja, predsjednik crkvenog odbora u naselju, uputio je dopis prosvjetnom odjeljenju Dunavske banovine u kojem je naveo da se „ova mala kolonija očajno bori sa teškoćama oko podizanja hrama”.

    SVAKA ULICA IMA BUNAR

    Sva udruženja u selu (Agrarne zajednice, Savez ratnih dobrovoljaca, Sokolsko društvo, Vatrogasno društvo, Crkvena opština) vodila su brigu o potrebama mladog naselja. Tako je organizacija koja je okupljala dobrovoljce iz naselja tražila 24. februara 1930. godine od Poljoprivrednog odjeljenja Dunavske banovine 500 komada sadnica lipe, bagrema i duda. Prva agrarna zajednica izvijestila je oktobra 1930. godine Savez agrarnih zajednica za Banat da su u selu iskopana dva arteška bunara, a do 1941. godine u selu su izgrađena još četiri arteška bunara, u svakoj ulici po jedan, što je omogućilo dobro snabdijevanje kolonije. Da bi kontrolisali omladinu koja se „u slobodno vrijeme šeta po ulicama, rogljevima i tjeskobnim i čađavim kafanama” 17. juna 1938. godine Mile Đekić, iz Štikade, kod Gračaca, starješina Sokolskog društva i Nikola Vukas, knez u naselju i predsjednik vatrogasnog društva, tražili su 15.000 dinara za gradnju Narodnog doma u koloniji od Prosvjetnog odjeljenja Dunavske banovine. U novom naselju na ulicama su iskopani kanali za slivanje i dovod vode, izgrađeni trotoari od cigle („flasteri”), posađene sadnice. Mala kolonije dobila je svoje poljočuvare, opštinskog pandura i poštara. Prvi pandur bio je Đukan Grbić, kolonista, iz Kolata, kod Bosanskog Petrovca. Poštar u selu bio je Vlada Pejić, optant iz Batanje, a poljočuvari Petar Grbić, i Stevan Ivković, iz Katinovca, kod Topuskog. Sve informacije značajnije za stanovnike sela opštinski pandur obnarodovao je putem doboša, kao na primjer informaciju od 9. marta 1937. godine o sazivu skupštine Prve agrarne zajednice. Tako je nevelika kolonija bivala uređivana u svim segmentima materijalnog života. Stanovnici novog naselja imali su svoja mjesta okupljanja oko kojih je njegovan javni i društveni život. To su bili vatrogasno i sokolsko društvo, pozorišna družina, fudbalski tim; prostor okupljanja stanovništva naselja bila su prela u kućama, mobe, krsne slave, škola, arteški bunari, kafane. U drugoj polovini 30- tih godina 20. vijeka u koloniji je stasala generacija kojoj je Banatsko Višnjićevo bilo prostor odrastanja i koji su prostor kolonije osjećali kao svoj prevashodni zavičaj. Ova generacija omladine završila je školu u Banatskom Višnjićevu; po završetku škole najmanje 27 omladinaca otišlo je na učenje zanata, uglavnom u obližnje njemačko selo Šupljaju, nekolicina mladića iz kolonije završila je srednju školu, a Mirko Gleđa, sin Danila Gleđe studirao je Tehnički fakultet u Beogradu. Danilo Gleđa, kolonista iz Štikade, kod Gračaca, 27. aprila 1939. godine tražio je od Prve agrarne zajednice kredit od 10.000 dinara za potrebe studiranja svog sina Mirka koji je u tom trenutku studirao na šestom semestru Tehničkog fakulteta u Beogradu.

    Izvor: SRPSKO KOLO, decembar 2019.
    „Kolonistička naselja (1920 – 1941)“
    Piše: dr Milan Micić

    Odgovori
1 2 3