Poreklo prezimena Ivetić

PIŠE: Saradnik portala Poreklo Ognjen Ivetić

Svi današnji nosioci prezimena Ivetić među Srbima potiču sa prostora Crne Gore, Severne Dalmacije ili Bosanske Krajine. U šest zasebnih tema se govori o najranijem pomenu prezimena, o Ivetićima Severne Dalmacije, Livanjskog polja, Glamočkog polja, Kozare i Crne Gore kao i o Ivetićima katolicima.

Posebna tema je rezervisana za pretpostavke o daljem poreklu plemena koja potiču iz usmenih predanja i legendi. U tekstu se nalazi spisak svih poznatih izvorišnih naselja u kojima su živeli Ivetići do HH veka, zajedno sa pričom o dva poznata pripadnika bratstva iz vremena Drugog svetskog rata.

I

Prvi poznati pomen jednog pretka bratstva Ivetić je iz jula 1692. Godine u dokumentu koji se čuva u Državnom arhivu u Zadru (Božidar Simić i Filip Škiljan “Srbi u Cetinjskoj krajini”, str. 447) U njemu se spominje Stanko Ivetić prebeg iz Turske u Meletačku republiku sa 14 članova porodice. Stanko je bio vojnik banderije harambaše Nikole Šarca tokom Morejskog rata, a njemu i njegovoj familiji Mletačka republika dodeljuje posede u selu Marevci, danas zaselku Civljana. 

U drugom dokumentu iz Arhive Venecije iz juna 1692. godine prelazak stanovništva na područje Vrlike se povezuje sa naseljem Dobra kod Duvna (Marka Jačova, “Seobe Srba u Dalmaciju i Boku Kotorsku kroz vekove” str. 98) u slučaju da su ova dva dokumenta povezana to bi ukazivalo na polaznu tačku pretka svih Ivetića Severne Dalmacije i Bosanske krajine.

II

Ivetići Livanjskog polja: prva iseljavanja Ivetića iz Civljana su zabeleženi 48 godina nakon dolaska u Severnu Dalmaciju, zna se da je Ivica Ivetić 1740. godine iselio u Tursku – Bosnu. (Državni arhiv u Zadru, fond broj 1, Generalni providuri za Dalmaciju i Albaniju 1597.-1797., Francesko Diedo 1760.-1762, knjiga 2, str. 22). Prva iseljavanja se vezuju za objavu pomilovanja pobunjenika u Turskoj 1735. godine, Turska je nakon ratova bila prazna a turskim begovima iz porodice Firdusa u Livanjskom polju je bilo u interesu da privuku kmetove na opustošena imanja. Najkraći put prema Turskoj teritoriji iz Civljana je vodio preko planine Dinare i sela Uništa na selo Gornje Peulje u Bosanskograhovskom polju i dalje prema Livanjskom polju. Rodovi Ivetića u Livanjskom polju su postali značajno brojniji od onih u Civljanima, pa su neke porodice pored Svetog Stefana počele da slave i Svetog Jovana. Razlozi za preseljenja su bili prenasenjenost Dalmacije, nemogućnost prehranjivanja porodice, epidemije kuge, kuluk i vojna obaveza. Svi rodovi Ivetića u Livanjskom polju tvrde da su došli iz Civljana (Mario Petrić, “Porijeklo stanovništva, Livanjsko polje”, Glasnik Zemaljskog muzeja, Etnologija, sv. 16, Sarajevo 1961.)

III

Ivetići Glamočkog polja su brojni, a među njima postoji uvreženo mišljenje da su starosedeoci u tim krajevima. Nažalost, pisana literatura i istorijski izvori ne govore u prilog ovoj teoriji. Postoje dva izvora koja opisuju stanovništvo u Glamočkom polju: “Kupreško, Vukovsko, Ravno i Glamočko polje” od Borivoja Ž. Milojevića iz 1923. godine i “Glamoč naselja i stanovništvo” od Dušana M. Nikića iz 1989. godine. Starije istraživanja od Borivoja Milojevića iz 1923. godine očito ukazuju da je stanovništvo Glamočkog polja relativno mlado i da su retki rodovi koji su tu dvesta i više godina. Najverovatniji put migracije Ivetića je bio od sela Bastasi u Livanjskom polju, preko planine Staretine, do prvog sela Halapić u Glamočkom polju. Nikić u svom delu “Glamoč naselja i stanovništvo” navodi teoriju da su porodice Ivetića na ovim prostorima prisutne još od ranog srednjeg veka (VII vek) i da potiču od plemena Dalmata. Pošto se u knjizi nigde ne navode konkretni dokazi za ovu tvrdnju, a znamo iz starijih izvora tokove migracije, ovo je slobodna interpretacija Dušana Nikića pa samim tim pripada domenu mita.

IV

Ivetiće Kozare, Perućice i Mrkonjić Grada. Ivetići Kozare postoje i danas u selu Gornji Podgradci opština Gradiška, oni slave Svetog Nikolu. U knjizi “Tragom bratstva Ivetić” od Miloša Ivetića se navodi da su se ovde naselili oko 1860. godine ali se ne navodi izvor ove tvrdnje. Najraniji pomen prezimena Ivetić na području Posavlja je iz 1725. godine i govori o Mišku Ivetiću slavonskom graničaru u Slavonskoj Gradišci tada Vojnoj Krajini (Glasnik Zemaljskog muzeja u BiH iz 1907. godine, Gustav Bodenstein, Povjest naselja u Posavini godine 1718. – 1739., str. 164) Ovaj popis prikazuje pravoslavne i katoličke stanovnike Posavlja koji su naselili to područje nakon Požarevačkog mira 1719. godine.

Kao i mnoge porodice pravoslavnih Srba i Ivetići iz Gornjih Podgradaca su stradali tokom Drugog svetskog rata od ustaškog režima. Ono što je najstravičnije jeste postojanje koncentracionih logora za srpsku decu na teritoriji Nezavisne Države Hrvatske. Đuro Ivetić iz Gornjih Podgradaca u knjizi “Ranjeno djetinjstvo, kroz ustaški pakao Stare Gradiške” opisuje svoju i sudbinu ostale srpske dece u koncetnracionim logorima NDH.

Prema knjizi “O stanovništvu i govoru Jajaca i okoline” od Milivoja Pavlovića iz 1927. godine (str. 100), na prostoru Perućice su u prošlosti živeli katolici ali da su tokom devetnaestog veka iščezli migracijama, kao dokaz se navode katoličke crkvene knjige. Pravoslavno stanovništvo je prema Pavloviću ovo mesto i okolinu naselilo iz Dalamacije. Iako ne možemo sa sigurnošću tvrditi koje je poreklo Ivetića Perućice, svakako možemo sa velikom verovatnoćom tvrditi da na ovom području nisu mogli biti pre XIX veka kako se i tvrdi u knjizi Milivoja Pavlovića. Ovoj grupi Ivetića verovatno pripadaju i oni u Mrkonjić Gradu.

V

Ivetići Crne Gore se spominju u delu “Boka” popa Save Nikićevića iz 1900. godine. Pop Savo je istraživao narodna predanja i poreklo porodica Grblja i Sutorine i zabeležio na strani 392. je da se u selu Prijeradi u Grblju nalazi 6 kuća Ivetića, dok na strani 118. pop Savo navodi da je bratstvo Ivetić u Grblje došlo iz Stare Crne Gore između XV i XVII veka. Prema navodima Save Nikićevića sva bratstva u selu Prijeradi slave Svetog Đorđa prema mesnoj crkvi koja je posvećena istom svecu. Delo “Boka” je najstariji pomen porekla Ivetića u današnjoj Crnoj Gori i sve ostale knjige ga referenciraju. 

U ovom delu nema nikakvog pomena o Ivetićima iz sela Žvinje u Sutorini iako mahom svi savremeni izvori povezuju i ove Ivetiće sa pisanjem popa Save što je netačno jer ih on ne pominje. Ivetići Sutorine slave Svetog Stefana i jedina indikacija o kontinuitetu njihovog življenja na ovim prostorima se može naslutiti iz Turskog popisa iz 1701. godine. (“Popis sela i zemalja sandžaka Krka, Klis i Hercegovina, oslobođenih od Mletačke republike 1701. godine“, Fazileta Hafizović, strana 386) gde se navodi da su podanici iz Žvinja ostali isti nakon Morejskog rata. Žvinje se nalazi u samoj blizini mora a njeni stanovnici su vršili službu u carskoj solani. Herceg Novi i okolina je posle Morejskog rata pripala Mletačkoj republici dok je samo uzani prostor Sutorine ostao u Turskoj. Ovim popisom bi mogli zaključiti da isto stanovništvo u Žvinju živi u kontinuitetu od pre 1701. godine.

VI

Ivetići katolici i danas žive u Hrvatskoj a prvi pomeni su iz XV veka u Šibeniku gde je postojala plemićka porodica sa prezimenom Ivetić. (Marko Ježina, Šibenik u kulturi XV vijeka, Magazin sjeverne Dalmacije, 1935, str. 71) Poznato je da se prezime Ivetić spominje u Šibeniku i posle velike epidemije kuge 1649. godine (Šupik, Šibenski liber, str. 177-180). Nakon provale Turaka prema Jadranskom primorju Ivetića ima i u Lukoranu na ostrvu Ugljan gde su došli iz okoline Zadra (Maričić, Ostrva, str. 566-568) kao i u Tučepima na Makarskom primorju (Tučepska spomenica, Milan Šetka, 1968, str. 22). U Istri u selu Tinjan postoji zaselak Ivetić nastao tokom XVII veka posle naseljavanja stanovništva iz okoline Zadra. Ivetića katolika ima i u Slavoniji, gde se spominju u selu Cerić kod Nuštara 1735. godine. (Ive Mažuran, Stanovništvo i vlastelinstva u Slavoniji 1736. godine i njihova ekonomska podloga, 1993, str. 260-261)

VII

Teorije o daljem poreklu bratstva Ivetić: čitajući dostupnu literaturu može se doći do zaključka da postoje četri pretpostavke o daljem poreklu bratstva Ivetić:

1. Da pripadaju grupi gerzovačkih rodova koji slave Svetog Stefana. Smatra se da je ova grupa rodova naselila okolinu Gerzova tokom turske opsade i zauzimanja Jajca 1527. godine u kojoj su navodno učestvovali. Za dalje poreklo ove grupe postoji više legendi:

• U “Dabro-Bosanskom Istočniku” iz 1888. stra. 61, spominje se da su krajiški rodovi koji slave Svetog Stefana poreklom od nestalog hercegovačkog plemena Ozgorastovića.
• Milan Karanović u knjizi “Pounje u Bosanskoj Krajini” iz 1925. godine  na strani 348. spominje legendu da je jedan kaluđer iz Visokih Dečana prolazio kroz Gerzovo kupeći milostinju za manastir, kako su mu se ti krajevi dopali on je uputio svoje saplemenike da se tu i nasele. U Karanovićeno doba ovi rodovi su živeli u selima Medno i Pecka, prema njemu ostalo je predanje da je starešina ovih rodova u tursko vreme imao pravo nositi sablju, ćurak i dolamu što bi ukazivalo da su imali neku vrstu autonomije.
• Isti autor u knjizi “Dinarska plemena Nemanjićkog porijekla” iz 1937, kaže da su gerzovački svetostefanjaši iz okoline Skadra od potomaka Mrnjavčevića, što bi ih dovelo u vezu sa brđanskim plemenom Kučima.

4. Činjenica da i danas postoje Ivetići u okolini Herceg Novog bi nas moglo navesti na zaključak o hercegovačkom poreklu. U okolini Herceg Novog postoji veoma jak kult Svetog Stefana još iz vremena vladavine Kosača.
5. Zapisi popa Save Nikićevića je u delu “Boka” iz 1900. povezuju Ivetiće Grblja koji slave Svetog Đorđa sa Starom Crnom Gorom. Ovo ih dovodi u vezu sa plemenom Ozrinića i Katunskom nahijom .
6. Legenda o Iveti Dobrijeviću je poznata po pričama predaka Ivetića u Livanjskom polju i spominje se u knjizi Miloša Ivetića “Tragom bratstva Ivetić”. Postojanje ove legende dovodi u vezu Ivetiće i Dobrijeviće. Poznato je da se i drugi krajiški rodovi koji slave Svetog Stefana pozivaju na poreklo od Dobrijevića stoga se smatra da je bratstvo Dobrijević verovatno bilo vlastela ili predvodnik plemana tokom srednjeg veka. Ova legenda ukoliko je autentična jedino može da ukazuje da i Ivetići pripadaju velikoj grupi krajiških rodova koji slave Svetog Stefana, a znajući poreklo Dobrijevića to bi ih dovelo u vezu sa gradom Klobukom u Istočnoj Hercegovini i Dobrijevićima Gorevucima.

VIII

Spisak svih naselja odakle dolaze preci Ivetića:

• Crna Gora

1. Žvinje (opština Herceg Novi, Sutorina, slave Svetog Stefana, poreklo nepoznato)
2. Prijeradi (opština Kotor, Grbalj, slave Svetog Đorđa, došli iz Stare Crne Gore)

• Hrvatska

1. Civljane (Marevci) (opština Civljane, Severna Dalmacija, slave Svetog Stefana, doselili poreklo nepoznato)

• Bosna i Hercegovina

1. Gornje Peulje (opština Bosansko Grahovo, Bosanskograhovsko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Civljana)
2. Bastasi (opština Bosansko Grahovo, Livanjsko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Civljana)
3. Nuglašica (opština Bosansko Grahovo, Livanjsko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Civljana)
4. Crni Lug (opština Bosansko Grahovo, Livanjsko polje, slave Svetog Stefana i Svetog Jovana, doselili iz Civljana)
5. Jaruga (opština Bosansko Grahovo, Livanjsko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Civljana – Jojića Glavice)
6. Pržine (opština Bosansko Grahovo, Livanjsko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Civljana)
7. Gornji Kazanci (opština Bosansko Grahovo, Livanjsko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Civljana)
8. Sajković (opština Livno, Livanjsko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Civljana)
9. Gubin (opština Livno, Livanjsko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Civljana)
10. Provo (opština Livno, Livanjsko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Civljana)
11. Bojmute (opština Livno, Livanjsko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Bastasa)
12. Petrovo Vrelo (opština Glamoč, Glamočko polje, slave Svetog Stefana, mlađi doseljenici poreklo nepoznato)
13. Halapići (opština Glamoč, Glamočko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Bastasa)
14. Rudići (opština Glamoč, Glamočko polje, slave Svetog Stefana, doselili iz Bastasa)
15. Glavica (opština Glamoč, Glamočko polje, slave Svetog Stefana, mlađi doseljenici poreklo nepoznato)
16. Glamoč (opština Glamoč, Glamočko polje, slave Svetog Stefana, mlađi doseljenici poreklo nepoznato)
17. Gornji Podgradci (opština Gradiška, Kozara, slave Svetog Nikolu, doseljenici poreklo nepoznato)
18. Perućice (opština Jezero, doseljenici iz Dalmacije)
19. Mrkonjić Grad (opština Mrkonjić Grad, doseljenici poreklo nepoznato)

IX

Kao poznate pripadnike bratstva iz vremena Drugog svetskog rata možemo spomenuti dvojicu Ivetića iz dva antifašistička pokreta na suprotnim stranama.

Vojislav (Ilije) Ivetić (Priluka, kod Livna, 31. avgust 1920 — Besarići, na Žumberku, 30. januar 1943)

Učesnik Narodnooslobodilačke borbe, partizanski operativni oficir i narodni heroj Jugoslavije.

Po završetku srednje škole, 1939. godine upisao je Vojnu akademiju. Kao vojni pitomac odveden je u zarobljeništvo u Nemačku, odakle beži u jesen 1941., i od tada je i učesnik Narodnooslobodilačke borbe. Početkom rata Vojislav je bio na čelu ustaničke čete iz sela Gornji Kazanaci i predvodio ju je u prvim borbama protiv ustaša. Nešto kasnije je postavljen za političkog komesara Druge čete partizanskog bataljona „Starac Vujadin“ a od novembra 1942. je na dužnost operativnog oficira Trinaeste udarne brigade.

Dolaskom brigade na Žumberek posebno se istakao u borbama protiv ustaša na Krašiću. Poginuo je za vreme italijanske ofanzive na Žumberek, januara 1943. godine kao odstupnica Trinaeste brigade. Prema svedočenju skočio je na tenk otvorio poklopac i pucao u posadu, tada je i bio pokošen mitraljeskim rafalom iz drugog tenka. (Zbornik narodnih heroja Jugoslavije, Beograd, 1957)

Đuro (Marka) Ivetić  (Prijeradi, Grbalj, 1910  – Majevac, kod Doboja, 1945)

Komandant Bokokotorskog korpusa Jugoslovenske vojske u otadžbini.

Nakon Aprilskog rata kapetan I klase Đuro Ivetić, se stavlja pod komandu Draže Mihailovića u Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini i postaje komandant Bokokotorske brigade. Istakao se u borbama za Kotor, nakon kapitulacije Italije 1943. godine, kada je njegova jedinica, 14. septembra, sa brda Trojice iznad Kotora krenula u napad na grad. Nakon žestokih uličnih borbi sa Nemcima bili su prinuđeni na povlačenje ali sa velikom količinom zaplenjenog naoružanja. Ovim operacijama stvaraju se uslovi za formiranje Bokokotorskog korpusa Jugoslovenske vojske u otadžbini čiji komandant postaje Đuro Ivetić. Posle borbi za Kotor Nemci su saznali da je napadom komandovao kapetan Đuro Ivetić, pa su njegovu glavu ucenili na 100.000 maraka. (Nebojša Rašo, Ratna zbivanja u Herceg-Novom (1941-1949), tr. 215-218.)

Đuro se pred kraj rata 6. decembra 1944. godine našao u “velikom zbegu” pokraj Podgorice u Farmacima, kada je put Slovenije krenula kolona između 15 i 20.000 ljudi, sastavljena od ostataka Jugoslovenske vojske u otadžbini, sveštenika Mitropolije crnogorsko-primorske i velikog broja civila i intelektualaca. Kolona je pod komandom Pavla Đurišića nakon raskola sa Dražom Mihailovićem, u dolini Bosne, nastavila povlačenje prema Posavini. Tokom povlačenja u selu Majevac kod Doboja 1945. godine poginuo je i Đuro Ivetić. (Savo Gregović, “Pucaj, rat je završen” Budva, 2009) Poznato je da je da su u noći između 7. i 8. marta 1945. godine partizanske snage pogubile sve ranjenike i tifusare bolnice “velikog zbega” koja je u to vreme bila smeštena u Majevcu kod Doboja. Delimična ekshumacija ovih žrtava je urađena 2010. godine u blizini osnovne škole u Majevcu kada je nađeno 28 žrtava.