Pleme Mrkojevići

Pleme Mrkojevići nalazi se u oblasti između Bara i Ulcinja, u području između primorskih planina Lisinj na severu i Možura na jugu, sa Rumijom u zaleđu i izlazom na more. Plemenska oblast je visoravan sastavljena od kraških polja, sa tri strane okružena visovima, a sa četvrte morem, površine oko 90 km².

 

Mrkovsko polje

Sa: http://mrkojevici.me/geografija.html

 

Pleme se razvilo iz katuna, verovatno srodničkog karaktera, a kasnije je u sastav plemena ušao i jedan broj doseljenika iz drugih krajeva.

 

Ne zna se odakle su preci Mrkojevića došli u župu Prapratnu[1], čiji središnji deo čini upravo oblast kasnijeg plemena Mrkojevića. Početkom 15. stoleća pominju se kao katun Donje Zete, a to može biti bilo gde na području od Prokletija do Jadranskog mora. Prema jednoj varijanti narodnog predanja, oni potiču od piperskih Mrka, međutim, nema nikakvog traga da ova dva plemena imaju međusobne veze i najverovatnije se radi o narodnom dovijanju iz novijeg vremena da se etnonim objasni vezom sa drugim etnonimom. Jasno je da je plemenski naziv patronimik. Ne zna se ko je bio Mrkoje, ali je, najizvesnije je, začetnik ovog roda nosio to ime.

 

Lično ime Mrkoje nije bilo tako retko u srednjem veku, pa ni prezime Mrkojević od njega izvedeno. U bosanskim poveljama iz 14. stoleća, pominju se Mrkoje Šćitovljanin (1345, 1357), zatim njegov sin Grgur Mrkojev (1367) i unuk Radoje Grgurov Mrkojević (1382). U Bosni imamo i srednjevekovnog vlastelina Mrkoja Stjepkovića (1372). Prezime Mrkojević malazimo u Zadru (1630, mletački kapetan Mrkojević), u Šibokovcu u Slavoniji (1702), na Cetinju (iguman Teodosije Mrkojević, sredina 18. stoleća). Ovi Mrkojevići bi mogli biti izdanak upravo plemena Mrkojevića (naročito zadarski kapetan i cetinjski iguman), dok bi prezime u Slavoniji moglo biti nezavisnog porekla. Postoji i selo Mrkojevići u okolini Čajniča (selo je vrlo staro, postojalo je pre turskih osvajanja i najverovatnije nema veze sa primorskim Mrkojevićima).

 

S obzirom na brojnost primorskih Mrkojevića u 15. stoleću, što se vidi iz mletačkih i turskih dokumenata, ne bi bilo neosnovano izvesti zaključak da su oni u Prapratni iz dalje prošlosti nego što bi se moglo zaključiti na osnovu prvih pomena ovog plemena u dokumentima.

 

Područje koje su naseljavali Mrkojevići krajem srednjeg veka, smatralo se jednim selom. Tokom razdoblja turske vlasti, Mrkojevići su zasnovali još neka naselja u svom polju i stranama planina koje okružuju njihovu oblast. Tako, u Opisu Skadarskog sandžaka, Marijan Bolica 1614. godine iza Bara navodi sela Mrkojevići, Mikulići, Gradojevići, Dobra Voda, Gorana, Kunje i (verovatno) Ravnje. Crnogorski popis iz 1879. godine u Mrkovskoj kapetaniji navodi sledeća sela: Kune (Kunje), kao sedište Kapetanije, Mala Gorana, Kriči[2], Grdovići, Dabezići, Ulići, Dobčevići (Dabčevići), Kalimani, Ljeskovac[3], Velje Selo, Ravanj, Pečurice, Dobra Voda, Velji Mikulići, Mali Mikulići. Do vremena kad je Andrija Jovićević prikupljao podatke za svoj rad (naveden u literaturi) 1920/21. godine, delovi (zaseoci) glavnog naselja su se već izdvojili kao zasebne celine, tako da on u Mrkojevićima beleži, pored navedenih i odlomke Mrkovića (koje se više ne javlja pod tim imenom): Velje Selo (kao glavni deo Mrkojevića), Vukići, Grdovići, Dabezići, Komina, Mikulići Veliki i Mali, i Ravni. Goranu navodi kao dva naselja – Velju i Malu. Pelinkovići su u oblast Mrkojevića ušli kasnije, posle 1878. godine, a ranije su bili samostalno selo i bili su pod etničkim uticajem susednih albanskih sela.

 

Naselja koja tradicionalno pripadaju Mrkojevićima danas su u sastavu Opštine Bar, osim pomenutih sela koja su i prilikom crnogorsko-turskog razgraničenja ostala u turskoj granici, kao i Kunja, – ova naselja su danas u sastavu Opštine Ulcinj. Mjesnu zajednicu „Mrkojevići“ danas čini osam sela: Velje Selo, Dabezići, Dobra Voda, Gorana, Grdovići, Kunje, Pelinkovići i Pečurice.

 

Najraniji pomen Mrkojevića je iz mletačkog dokumenta iz 1409. godine, kao katun Donje Zete, koji ima i ratničku družinu najamnika (pominju se sa karakteristikom – “narod žestoke naravi”). Mrkojevići su tu navedeni kao „li Marchoe“, a 40 godina kasnije kao „de Marchois“. I jedan i drugi napis mogu da čitaju kao Markoji, odnosno Markojevići[4]. U defteru za Skadarski sandžak iz 1485. godine, turski popisivači selo beleže kao Merkodlar (što se, po pravilu, tumači kao turski ispis naziva Mrkojevići u albanskoj transkripciji), a 1559. godine, u mletačkom izveštaju zapisano je kao Marcovich[5]. U dva kotorska dokumenta iz 1597. i 1599. godine navode se kao Marcoevich[6]. Bolica 1614. godine, naselje navodi kao Marcoeuich. Danas se selo naziva Mrkovići, no prema ovim podacima o načinu na koji je zapisano u 15. i 16. stoleću, može se zaključiti da je izvorni naziv bio – Mrkojevići. Naziv Mrkovići je iz kasnijeg vremena. Uprošćavanje izvornog naziva je, možda, došlo usled susedstva alobanofonskog stanovništva iz Krajine i ulcinjskog kraja, koji Mrkojeviće zovu Mrkoti ili Mrkoći. Pridevski oblik u govoru samih Mrkojevića je – mrkovski. Danas je vraćen izvorni naziv oblasti, tako da se područje središnjeg dela nekadašnjeg plemena i nahije nalazi u mesnoj zajednici pod nazivom – Mrkojevići.

 

1448. godine, Mrkojevići se pominju kao ratnička družina od 130 boraca, unajmljena od Mletaka za odbranu Bara od pokušaja vojske despota Đurđa Brankovića (na čelu sa vojvodama Altomanom i Stefanom Crnojevićem) da grad preotme. Kao zapovednici mrkojevićkih ratnika navode se Dominik, Nikša, Vasko i Andrija. Dok se imena Andrija i Nikša javljaju i u defteru iz 1485. godine, tamo nema ni jedan Vasko, a naročito je neobično ime Dominik. No, zapovednici i nisu morali (svi) biti i plemenici, već mletački oficiri sa strane.

 

Prema mletačkim podacima, Mrkojevići su u 15. stoleću bili delom pokatoličeni. I sama ratnička družina bila je podeljena u dve kolone, prema veroispovesti. Ostao je imenom zapisan pravoslavni sveštenik pop-Đinak (papa Ginac), kao zapovednik pravoslavne kolone. Za nagradu za učešće u mletačkim redovima, Đinak je privremeno dobio u posed zapustelu katoličku opatiju kod ušća reke Bojane u more, a pominje se u više dokumenata tokom 1440-ih. U defteru iz 1485. godine, trojica domaćina su upisani kao „sin Popov“, bez navođenja ličnog imena popa. Istovremeno, u Mrkojevićima 1485. godine postoje dva upisana popa: Pop (samo tako, bez ličnog imena) sin Petra Dančulova i Pop-Marko. Moguće je da se radi o pravoslavnom i katoličkom svešteniku.

 

1449. godine, Mrkojevići dobijaju od mletačkog senata privilegije kakve su uživali i Paštrovići, kao nagradu za pomoć mletačkom Baru i drugim ratnim uslugama koje su činili Republici. Međutim, Mrkojevići se kasnije okreću protiv Mlečana i pomažu Turcima u njihovim napadima na mletačku teritoriju. Nakon osvajanja Skadra 1479. godine, i Mrkojevići priznaju tursku vlast. Svega tri godine kasnije, izbija pobuna Mrkojevića pri pokušaju Turaka da im naplate dažbine. Istovremeno, Mrkojevići su u neprijateljstvu i s Barom, tada još uvek u mletačkom posedu.

 

Mrkojevići su kao zasebna nahija priključeni Skadarskom sandžaku. U defteru iz 1485. godine, u Nahiji Mrkojevići, u istoimenom selu popisano je 140 kuća. Onomastika Mrkojevića je izrazito slovenska. Pešikan (rad naveden u literaturi) nalazi oko 50 procenata slovenskih imenskih osnova. Ostalo su pretežno hrišćanska kalendarska imena, i jedan broj imena za koje bi se koren mogao naći u vlaškim govorima. Primetno je neznatno prisustvo tipične albanske onomastike, što je neobično ukoliko ovaj katun dolazi iz nekog istočnijeg dela Donje Zete. Otud, moglo bi se zaključiti da Mrkojevići do tog vremena nisu imali značajnijih dodira s albanskom populacijom, što ukazuje da su živeli severnije od slovensko-albanske etničke granice krajem srednjeg veka. S druge strane, postoji veliki broj imena sa tipičnim albanskim imenskim nastavkom -za (i danas postoje neka prezimena u Mrkojevićima koja su nastala od imena sa ovim nastavkom)[7]. Primetna je, takođe, znatna razlika tipa imena koja se 1485. godine sreću kod Mrkojevića i onih kod susednih Crmničana tridesetak godina kasnije (defter iz 1521. godine)[8]. Iako u velikom broju nalazimo slovenska imena među popisanim Mrkojevićima, ona su netipična za okolne slovenske krajeve tog vremena[9]. Najupadljiviji je jako nizak broj imena sa osnovama Vuk- i Rad-, koja preovlađuje ne samo u Crmnici, već u većini pravoslavnih slovenskih sredina zapadnog Balkana krajem srednjeg veka. Velike razlike u imenoslovu ove dve obližnje slovenske oblasti mogu ukazivati na različit pravac doseljenja njihovog stanovništva. I govor Mrkojevića, o kome su pisali mnogi autori, ima takvih osobenosti da se teško može uklopiti u zajednicu sa bilo kojim okolnim govorom. I u defteru za Skadarski sandžak iz 1582. godine, u Mrkojevićima („Nahija Mrko“) preovlađuju imena uobičajena za Srbe toga vremena, a albanskih gotovo da nema.

 

Ozbiljnija turska vlast počinje da se oseća u Mrkojevićima po zauzeću Bara do 1571. godine. Tokom vojne kampanje turske vojske oko osvajanja Bara, Mrkojevići su isprva bili na strani mletačke vojske, ali su se kasnije okrenuli na stranu Turaka. Iz tog vremena imamo zabeleženog mrkovskog glavara Popovića, koji je i sam bio sveštenik („Pop Popović“). Iako su od Turaka dobili barjak kao zasebna nahija i uživali u određenoj meri privilegovan status u odnosu na ostale krajeve, u prvom razdoblju turske vlasti dolazi do iseljavanja velikog broja Mrkojevića na sever u primorske oblasti pod mletačkom vlašću (Dalmacija, Istra): u periodu između 1611. i 1633. godine iselilo se oko 220 porodica.

 

Mrkojevići su danas velikom većinom muslimanske veroispovesti. Inače, nesporno je da su bili pravoslavno pleme. Mletački sindik Žan Batista Đustinijani u svom izveštaju[10] kivan zbog neprijateljskog odnosa Mrkojevića prema mletačkom Baru, kaže „perfidni Mrkojevići, narod jeretički i srpski“, a barski nadbiskup Andrija Zmajević 1673. godine za njih piše da su „popoli del rito serviano“. Islamizacija Mrkojevića otpočela je upravo u razdoblju prve polovine 17. stoleća. Međutim, radilo se o pojedinačnim slučajevima, i ti poturčenjaci nisu ostajali u matičnoj oblasti, već su prelazili u Bar ili Ulcinj. Iz tri izveštaja barskih nadbiskupa moće se pratiti tok islamizacije u Mrkojevićima: Andrija Zmajević 1671. godine navodi da su svi Mrkojevići pravoslavni; Marko Đorga 1696. godine piše da su Mrkojevići tada u većini muslimani, a Vicko Zmajević oko 1710. godine da u Mrkojevićima ima 140 muslimanskih i 30 pravoslavnih kuća. Dakle, radilo se o masovnom prelasku na islam u kratkom razdoblju. No, Mrkojevići su u toj početnoj fazi islam prihvatili tek da ne bi imali problema sa turskom vlašću. Ovo pokazuje i činjenica da je prva džamija u Mrkojevićima podignuta tek 1752. godine[11], kao i činjenice da su je podigli zajedno muslimani i hrišćani, te da su pravoslavne crkve u ovoj oblasti većinom preživele do danas. Islamizacija u Mrkojevićima nikad nije do kraja završena, s obzirom da je i do danas jedan broj izvorno mrkojevićkih rodova, kao i kasnijih doseljenika, ostao u pravoslavnoj veri. Valja, kao primer verske trpeljivosti i svesti o pravoslavnim korenima navesti i Krst Svetog Jovana Vladimira, koji se još od srednjeg veka čuva u Mrkojevićima i koji su podjednako poštovali i branili pripadnici obe veroispovesti u plemenu[12].

 

Androvići sa Krstom Svetog Jovana Vladiira

Sa: http://www.novosti.rs/vesti/planeta.300.html:545888-Androvici-cuvaju-krst-prvog-srpskog-svetitelja

 

Prilikom obilaska južnog crnogorskog Primorja, Jovićević nalazi uglavnom samo urušene ili sasvim uništene pravoslavne hramove na području Mrkojevića. Oni nisu uništeni namerno, sa ciljem da se hrišćansktvo iskoreni iz ovog većinski muslimanskog plemena, već zbog neodržavanja. Nakon što je velika većina Mrkojevića prešla u islam, pravoslavne hramove niko nije održavao. Većina se urušila, neki su razgrađeni za potrebe gradnje drugih objekata, a za jedan hram, posvećen Svetoj Petki, u Kunjama, zna se da je njegova osnova iskorišćena za izgradnju džamije. U to vreme, početkom 20. stoleća, samo je crkva Svetog Nikole u Veljim Mikulićima aktivna, iz razloga što u mestu žive i pravoslavni rodovi. Saborni hram Mrkojevića do prelaska u islam bila je crkva Svetog Ilije u Veljem Selu. Pamti se da je pre njene izgradnje, glavni mrkovski hram (još „pre Kosova“[13]) bio u Komini (Svetih Vrača Kozme i Damjana). Pravoslavne crkve su bile i u Ravnima, Grdovićima, Dabezićima, Dobroj Vodi (saborna crkva svih Dobrovođana, posvećena Svetom Jovanu). Prema narodnom sećanju, najčešće slave u Mrkojevićima bile su Spasovdan, Ilindan, Nikoljdan i Sveta Petka.

 

Mrkojevići su čitava tri stoleća bili pod turskom vlašću. Uživali su određene privilegije i imali svoj barjak. Marijano Bolica 1614. godine za Mrkojeviće beleži da mogu dati 1000 vojnika pod oružjem. Bolica Mrkojeviće navodi kao posebno naselje, a pored njih i još jedan broj naselja koja su kasnije postala sastavni deo ovog plemena. Ne može se izvesti zaključak da li se radi o više naselja istog porekla, ili istog plemena. Moguće je da se radi o pravoslavnom stanovništvu susednom Mrkojevićima, ali ne i Mrkojevićima u plemenskom smislu. Deo tog stanovništva se, verovatno, utopio u Mrkojeviće. Stalnim iseljavaljem stanovništva iz južnog crnogorskog Primorja na mletačko područje, oslobađao se prostor za Mrkojeviće koji su postepeno zaposeli veći deo područja između Bara i Ulcinja. Razlog ovoj ekspanziji Mrkojevića leži u činjenici da su oni, za razliku od ostalih naselja, uživali privilegije i od Mletačke Republike[14] i od strane turskog Bara. Kasnije i činjenica da je veći deo plemena prešao u islam.

 

Bolica, osim Mrkojevića, sa procenjenih 1000 vojnika i Markom Nikovim kao zapovednikom, navodi i sledeća naselja koja se danas smatraju mrkovskim:

 

– Mikulići, zapovednik Luka Matuškov, 60 vojnika,

– Gradojevići (Grdovići), Đuro Markov, 130,

– Dobra Voda, Rade Đurov, 100,

– Gorana, Dumo Lukin, 45.

 

Prema nekim mišljenjima, sela upisana kao Raće (Race) i Kumnji (Cumgni), bi trebalo da budu današnje Ravni i Kunje. Za Kunje je ovaj zaključak veoma verovatan, a za Ravni je teže prihvatiti, barem jezičkim tumačenjem. Kumnji imaju 46 vojnika pod oružjem, pod zavodeništvom Šuka Đurova, a Raće 54 vojnika i zapovednika Đura Stjepčeva.

 

Islamizacija je Mrkojevićima znatno olakšala položaj između dva jaka turska uporišta – Bara i Ulcinja. Međutim, islamizacija je uticala i da opadne borbeni duh ovog nekada ratničkog plemena „žestoke naravi“. Poslednja vojna akcija u kojoj se pominju Mrkojevići je njihovo učešće na crnogorskoj strani u sukobu s Turcima 1717. godine. Mrkojevići su se ozbiljno zamerili turskoj vlasti ovim postupkom, te je konačan prelazak u islam bilo spasonosno rešenje po njih. Crnogorska vojska je oblast Mrkojevića oslobodila u Veljem ratu 1877. godine. Tokom ratnih dejstava, stanovništvo Mrkojevića se sklonilo iz svojih domova u turski Skadar. Nakon što je zaključen mir, početno nepoverenje Mrkojevića prema namerama Crnogoraca, zbog kojeg se nisu odmah vratili u svoje domove, brzo je prevaziđeno zalaganjem knjaza Nikole, te se stanovništvo Mrkojevića vratilo u svoju oblast i prilično brzo uklopilo u crnogorsko društvo. Iz prvog crnogorskog popisa ove oblasti može se videti verski sastav Mrkojevića. Muslimani žive u svim naseljima i čine većinu stanovništva u njima. Rimokatolika ima u Pečuricama, Dobroj Vodi i Malim Mikulićima, a pravoslavnih u Dobroj Vodi, Veljim i Malim Mikulićima.

 

Kretanje broja stanovnika u Mrkojevićima:

 

– 15. stoleće (mletački dokumenti): oko 130 kuća,

– 1485. godine (defter za Skadarski sandžak): 140 kuća,

– 1553. godine (Đustinijanijev izveštaj): oko 1000 ljudi pod oružjem,

– 1614. godine (Boličin izveštaj): oko 1000 ljudi pod oružjem,

– 1696. godine (Đorgin izveštaj): preko 1300 stanovnika[15],

– 1710. godine (Zmajevićev izveštaj): oko 1250 stanovnika u 170 kuća,

– 1883. godine (crnogorski popis): 2253 stanovnika u 415 kuća,

– 1921. godine (Jovićević): 483 kuće.

– 1930. godine (popis u Zetskoj banovini): 2262 stanovnika u 509 domaćinstava,

– 2003. godine (crnogorski popis): oko 3300 stanovnika.

 

Od ovog broja stanovnika po poslednjem navedenom popisu, veliki deo živi u Dobroj Vodi (oko 1000 stanovnika), što je, svakako, posledica razvoja turizma, dok u naseljima koja su nekada bila veoma gusto naseljena, danas živi malo stanovništva (u Veljem Selu, koje je nekada bilo središte Mrkojevića, 2003. godine živelo je tek 271 stanovnika, u Dabezićima 146, u Malim Mikulićima – dvoje, a Veliki Mikulići, izvorno mesto odakle su se Mrkojevići širili, su – zapustelo selo). Zanimljiv je i način izjašnjavanja stanovništva naselja Mjesne zajednice Mrkovići (i okolnih sela, koja tradicionalno ulaze u sastav Mrkojevića) o narodnosti. Iako velikom većinom muslimani po veroispovesti, oko polovine stanovnika Mrkojevića izjasnilo se da su Crnogorci, a tek oko 37% da su Muslimani (kao narodnost). „Ostale“ narodnosti čine 13%, od čega većinu čine Srbi (264) i Albanci (66). Albanci bi mogli biti naseljenici iz susednih albanofonskih krajeva, ili albanizovani pojedinci iz Mrkojevića[16], dok bi se kao Srbi mogli izjašnjavati oni Mrkojevići koji su zadržali pravoslavnu veroispovest, ili doseljenici nakon 1878. godine iz Crne Gore, odnosno doseljenici iz savremenog doba u Dobroj Vodi, koji su se tu nastanili u svojim letnjikovcima, ili radi bavljenja turzimom. Među ostalim narodnostima ima i 9 Hrvata.

 

Dobra Voda

Sa: http://www.montenegroprospects.com/property/investment-project-dobra-voda/

 

Stanovništvo Mrkojevića:

 

Stanovništvo Mrkojevića možemo podeliti na starince ove oblasti i rodove doseljene sa strane. Starinci su sami Mrkojevići, u plemenskom smislu, ali i još neki rodovi koji su od srednjeg veka naseljavali ovu oblast. Mnogo starinačkih rodova se iselilo, deo je izumro. Kod Mrkojevića je predanje o ranijem poreklu dosta slabije nego u većini krajeva Crne Gore, čemu je doprinela islamizacija i (svesna ili nesvesna) težnja da se ranije poreklo, verska i etnička pripadnost – potisnu. Otud je mnogo pojedinosti iz prošlosti, starija prezimena, rodoslovi, znamenite ličnosti i sl, nepovratno zaboravljeno.

 

Od starih znamenitih kuća i rodova, u Mrkojevićima se pamti glavarski rod Miloševića, zatim knez Rađen, koji je živeo u 15. stoleću i bio najznačajna ličnost Mrkojevića svog vremena. Rađen nije zabeležen u onovremenim dokumentima. Prema predanju, nije imao muške dece, te je kneštvo predao zetu Daboviću. Kada su od Turaka primili „barjak“, za zasluge što su im pomogli prilikom osvajanja tvrđave Svač od Mlečana 1571. godine, tadašnji knez Dabović je postao barjaktar, te se ovaj ogranak Dabovića prozove – Barjaktarovićima.

 

Iz kasnijeg vremena (17. stoleće), predanje pominje izvesnog Skora, čoveka neobičnog života, ali rodonačelnika jedne veće grupe mrkovskih bratstava, koji su ranije nosili prezime Skorović, pa su se razrodili na veći broj užih prezimena. Skoro je iz Kunja predigao u Malu Goranu, ali je njegovo potomstvo danas u Kunjama. S druge strane, u Maloj Gorani danas postoji rod sa prezimenom Skura, što bi mogla biti albanizovana verzija imena Skoro ili prezimena Skorović. Zanimljivo je da su Mrkojevići u jednom mletačkom dokumentu iz 1443. godine upisani kao – Scurti.

 

I – Mrkojevići:

 

U stare (prave) Mrkojeviće računaju se sledeća starosedelačka bratstva:

1. Veliko bratstvo „Skorovića“, potomaka Skora iz Kunja. Deli se na tri grane.

Prva grana su „Dabovići“[17] u Veljem Selu. Dalje se granaju na tri grane: Petričeviće, Barjaktaroviće i Božoviće. Od Petričevića su i Seferovići i Nikčići u Dobroj Vodi i Pečuricama. Najverovatnije istog roda je i grupa rodova istog porekla: Radovići, Konovići i Muslići (ranije prezime Raković).

Druga grana Skorovića su „Vučkovići“ u Kunjama, koji se dele na Aliće, Fazličiće, Usenoviće i Barjamoviće.

Treća grana su Šabovići u Mikulićima i Gorani.

Svi Skorovići su islamske veroispovesti.

 

2. „Peročevići“[18] u Mikulićima. Dele se na Peročeviće ili Peroče[19] (muslimani), Androviće[20] (pravoslavni, slave Nikoljdan) i Pekoviće (muslimani). Poseban ogranak ovog bratstva su Nikezići u Baru (pravoslavni, slave Nikoljdan). Iako ih ostali Mrkojevići smatraju starim mrkovskim rodom, kod samih Peročevića postoje i drugačija predanja: prema jednoj verziji, Peročevići su u Mrkojeviće došli iz Mikulića u Riječkoj nahiji (što je, najverovatnije, narodno domišljanje da se objasni toponim Mikulići i uspostavi eventualna rodovska veza s nekim crnogorskim bratstvom), dok Androvići za sebe tvrde da su u Mrkojeviće došli iz Kuča. Ranija slava svih Peročevića bila je Spasovdan. Androvići i Nikezići su uzeli slaviti Nikoljdan onda kad su ostali Peročevići preverili.

Najverovatnije od istog roda kao i Peročevići je i grupa rodova istog porekla, i to: pravoslavni Markičići (Nikoljdan) i njihov islamizirani ogranak Peričići, kao i Perazići (ili Perezići), Ujkaševići i Nilići (svi muslimani), takođe u Mikulićima.

 

3. Od starosedelaca u Mikulićima, takođe najverovatnije mrkovskog porekla, su i Vukići u istoimenom selu (muslimani) i tri srodna roda u Gorani: Andrići, Brajkovići i Duričići (muslimani).

Sam naziv ova dva naselja – Mikulići (Velji i Mali), ukazuje da je tu nekada živelo bratstvo tog prezimena. Verovatno se radi o ogranku Starih Mrkojevića.

 

4. U Dabezićima starosedeoci Mrkojevića su Vulići, Omeralovići, Senalovići i Bojići (znaju da su ranije slavili Svetu Petku, a sada su muslimani). Moguće je da su potomci starog bratstva Dabezića[21], po kojem je selo dobilo naziv. Za Vuliće postoji i predanje da su od starinačkog roda Vulića-Surutki u Crmnici (Dabovići). U Dobroj Vodi živi rod sa prezimenom Dabezić.

 

5. U Dobroj Vodi žive tri grupe rodova, koji su starinci i najverovatnije ogranci plemena Mrkojevića:

Boškovići, Vukovići i Kolari (muslimani); prema jednoj verziji, oni su u Dobru Vodu došli iz Građana u Riječkoj nahiji.

Pravoslavni Pavlovići (Ilindan) i muslimani Đurovići, Ivanovići i Vučkovići.

Kalamperovići, Nikočevići, Lisice, Raškete i njihov ogranak Ivanovići (svi muslimani, ranije slavili Spasovdan).

 

6. U Pečuricama starosedeoci mrkovskog porekla potiču od dva brata, Marka i Iva, koji su se poturčili. Od Marka su: Abazovići i Barjamovići, a od Iva – Ćubići i Bećirovići (svi muslimani).

Naziv sela je najverovatnije bratstvenog porekla, čemu u prilog ide činjenica da u Pelinkovićima, kao i u Pistuli kod Ulcinja i Crmnici, postoji prezime Pečurica[22], te bi se mogao izvesti zaključak da je u prošlosti jedan ogranak Mrkojevića nosio ovo prezime.

 

7. U Ravnima starosedeoci, od plemena Mrkojevića su „Popovići“, koji se dele na Popoviće i Curanoviće (ili – Curani). Od Popovića su i Odžići. Iako su danas muslimani, samo prezime govori da su potomci nekog mrkovskog pravoslavnog sveštenika[23]. Izumrli ravenski starinci su Golubi i Mujovići.

 

8. Ostali rodovi koji se računaju u starosedeoce Mrkojevića: Žuđelovići (ili Žuđeli)[24] u Komini (pamte starije prezime: Ranjeta), Bručevići u Gorani, Karastanji i Arabelovići u Kunjama, Čantići u Veljem Selu, Pekovići i Kalezići[25] u Dabezićima, Salakovići u Dobroj Vodi. Svi muslimani.

 

9. Pored pobrojanih starih bratstvenih imena (Miloševići, Skorovići, Dabovići, Vučkovići, Peročevići, Mikulići, Dabezići, Pečurice, Popovići, itd), valja pomenuti i da je naziv sela Kalimani takođe bratstvenog porekla. Naime, u defteru iz 1485. godine, Kalimane nalazimo upisane u prezimenskom obliku: upisani su trojica domaćina – Bogdan, Stojič i Miloš, sa prezimenom Kaliman, a nezavisno od njih i Petro sin Kalimana. Dakle, moglo bi se zaključiti da je selo Kalimani svoj naziv dobilo po brastvu koje je nekad u njemu živelo.

 

II – Ostali starosedeoci

 

U Grdovićima starosedeoci su najverovatnije potomci srednjevekovne ratničke družine Grdojevića[26], koja se u mletačkom dokumentu iz 1446. godine pominje nezavisno od Mrkojevića. S druge strane, moguće je da su oni međusobno srodni, odnosno istog porekla[27]. „Grdovići“ se dele na sledeće rodove: Brkanovići (ili Brkani), Seferovići, Kadići, Lekovići, Andrići, Nikičići i Mačkići. Svi su muslimani. Za Brkanoviće postoji i verzija da su u Mrkojeviće došli iz Spiča, od tamošnjih starosedelaca Labuna.

 

Pelinkovići su tek nakon 1878. godine pripali oblasti Mrkojevića. Tamošnji starosedeoci najverovatnije nisu istog porekla kao Mrkojevići, a mogli bi biti potomci starog bratstva Pelinkovića po kojem se selo dobilo naziv. Da se radi o rodovskom nazivu sela, govori i činjenica da u Zoganju (Krajina) postoji rod sa prezimenom – Pelinković[28].

U Pelinkovićima starosedeoci su sledeći rodovi: Elezovići (ili Jelezovići), Fazlići, Robčići, Šupkići i Spahići (ili Spahije). Spahići su potomci spahije Stanovića, koji je jedno vreme bio spahija nad svim Mrkojevićima.

 

III – Doseljenici

 

Iz Crne Gore:

Radovići u Ravnima i Pečuricama su od Radovića iz Lješanske nahije (pleme Gradac, hercegovačkog porekla[29]), a prema navodima mrkovskih Radovića – srodni su im Radovići u Sotonićima u Crmnici[30]. Mrkovski Radovići su danas muslimani.

Dapčevići u istoimenom selu (računa se i kao deo Dabezića) su od Dapčevića sa Cetinja. Pretke im je u 18. stoleću proterao crnogorski vladika, te su došli u Mrkojeviće i prešli u islam. Ovi Dapčevići su ogranak cetinjskih Donjekrajaca „Borojevića“[31]. Kod jednog pripadnika bratstva Ivaniševića – Borojevića testiranjem je utvrđena haplogrupa R1a[32].

Sekulići u Mikulićima (slava Mala Gospođa) su od pretka koji je nešto pre Veljeg rata došao iz Komana u Zaljevo kod Bara, na čitluk (zbog nemaštine). Kasnije je prešao na tazbinu kod Markičića u Mikuliće.

Džuveri (ili Džueri) u Pelinkovićima su od pretka koji se doselio iz tada turskog Spuža. On je u Mrkojeviće došao kao musliman.

 

Zagore u Mikulićima su iz Zagore u Crmnici, od doseljenika sa početka 19. stoleća (u Mrkojevićima prešli u islam).

 

Kukalji u Mikulićima su takođe noviji doseljenici, verovatno iz sredine 19. stoleća (u Mrkojevićima prešli u islam). Predak se doselio iz Lipljana, na čitluk. Sudeći po prezimenu, radi se o nekom iseljeniku iz Šekulara, od tamošnjih Kukalja. I sami mrkovcki Kukalji navode ovu vezu. Kod jednog pripadnika bratstva Kukalja iz Šekulara testiranjem je utvrđena haplogrupa J1[33].

 

Đurasovići su od pretka koji se iz Ceklina doselio u Vić kod Bara, a deo njegovih potomaka u Mrkojeviće. Predak Đurasovića je bio od ceklinskih Gornjaka. Ukoliko je ovo predanje tačno, mogao bi se doneti zaključak da su Đurasovići nosioci haplogrupe I2a Z-17855 (dinaric) koja je utvrđena kod trojice bratstvenika ceklinskih Gornjaka (Ražnatović, Jovićević, Đurašković)[34].

 

Iz Bara:

Tomabarevići ili Tombari (ranije i: Tombe) su se doselili u Kunje iz Bara. Muslimani.

 

Iz Krajine:

Marljukići su od pretka (verovatno imenom Mark Luka) koji je došao iz Briske (Krajina) u Mikuliće, kao domazet kod Androvića. Bio je rimokatolik, pa se uz tazbinu pokrstio i uzeo njihovu slavu. Marljukići danas slave Nikoljdan.

 

Iz Šestana:

Peričići i Mujići (muslimani), Marstanovići i Maručići (rimokatolici su, ali slave Petrovdan) u Mikulićima. Potiču od trojice doseljenika iz Šestana, koji su se u Mrkojeviće doselili u razdoblju od 1840. do 1860. godine.

 

Iz Klimenata:

Perazići u Mikulićima, istog su porekla sa Perazićima u Zeti, Crmnici i Paštrovićima. Predak (Peraza ili Pereza) se iz Klimenata doselio u Godinje u Crmnici. Od njegovog potomstva postoje tri ogranka: jedna grana je ostala u Crmnici, druga se iselila u Zetu (Vukovci i Podgorica; podgorički Perazići se danas prezivaju – Bibezić, muslimani su), a treća u Primorje. Od ove primorske grana Perazića, jedni su se naselili u Paštroviće (Reževići), a druga u Mrkojeviće (Mikulići). Ova seoba u Mrkojeviće bi, prema predanju, trebalo da se dogodila u 16. stoleću. Mrkovski Perazići su danas muslimani.

 

Iz Kastrata:

Markezići u Dabezićima i Petovići u Kunjama, međusobno su srodni (muslimani).

 

Iz Možure:

Stanovništvo u Gorani je većinom od podmožurskog stanovništva (sela sa južne strane Možure) koje se vremenom tu doseljavalo. To su rodovi: Kovačevići (ili Kovači), Bilecići (ili Bilece), Dabecići (ili Dabece) i Vučići (svi srodni međusobno), Metanovići (ranije prezime Đurović), Zaimovići, i grupa srodnih rodova: Isakovići, Sulići (ili Sule), Dajaci[35] (ranije prezime Kordić), Nikezići, Bolevići i pominjani Skure. Svi su muslimani. Iz Možure su doselili i Duškići (ili Duške[36]) u Kunjama.

 

Najzanimljiviji doseljenički rod su Ivačkovići (zovu ih i Robeli) u Kunjama. Za njih se kaže da su poreklom iz Rumunije.

 

Barski profesor Osman Grgurević navodi u Mrkojevićima i rod Grgurevića u Veljoj Gorani (islamske veroispovesti). Iako podaci nisu pouzdani, bratsveno predanje navodi da su im preci došli iz Herceg Novog, nakon što su Mlečani preuzeli ovaj grad od Turaka, 1687. godine. Tada je u Bar brodovima prešlo oko dve hiljade žitelja Novog. Grgurevići su verovatno tada već bili islamizirani. U nekim dokumentima nalazi se i oblik Grgurović. Zanimljivo je da Jovićević ne navodi Grgureviće u svom radu o Crnogorskom Primorju i Krajini.

 

 

Iseljeni Mrkojevići:

 

Osim već navođenih iseljenika u Dalmaciju, Istru i druge mletačke oblasti u 17. stoleću, Mrkojevići se nisu u znatnijem broju iseljavali po Crnoj Gori. Činjenice da su imali svoj barjak, privilegije, najpre od Mletačke republike, potom i od Turskog carstva, te da su od kraja 17. stoleća počeli prelaziti na islam, činile su ih prilično zaštićenim u okviru turske države.

 

Mrkojevići su se najviše naseljavali po okolnim oblastima barskog i ulcinjskog područja – Krajina, Šestani, Anamali, i dr. No, postoje neki rodovi u drugim delovima Crne Gore sa predanjem o poreklu iz Mrkojevića.

 

Tako bratstvo Prlja iz Ljubotinja svoje poreklo izvodi od pretka koji se doselio iz Mrkojevića (ranije prezime Barjaktarović) u 16. stoleću. S obzirom da se u jednom kotorskom dokumentu iz 1580. godine pominje Raičko Stjepanov Prlja iz sela Ljubotinj, doseljenje bi moralo biti bar jedno koleno ranije. Kako je rečeno, Mrkojevići su barjak dobili 1571. godine, pa je teško poverovati da je u vreme doseljenja pretka Prlja već bilo zasnovano prezime Barjaktarović, a Prlje njihov ogranak. Međutim, moguće je da je predak Prlja bio od mrkovskog kneževskog bratstva Dabovića, u okviru kojeg je kasnije zasnovan rod sa prezimenom Barjaktarović[37]. Ceklinski „Ulići“ (Đikanovići i Vuksanovići) imaju drugačije predanje: prema njihovoj verziji, predak je iz Pipera od tamošnjeg bratstva Mrka. Odatle je zbog ubistva pobegao u Mrkojeviće. Od njegova tri sina su: od jednog Lajkovići u Zeti, od drugog Prlje u Ljubotinju, a od trećeg Ulići u Ulićima, koji su kasnije ušli u sastav Ceklina. Ovde ponovo vidimo težnju da se povežu slični toponimi i etnonimi (Mrke i Mrkojevići) i iz njih izvede predanje o poreklu.

 

Za Peroče iz Đurmana u Spiču takođe nije pouzdano utvrđeno jesu li spičanski starosedeoci, ili su od mrkovskih Peročevića.

 

U Mainama, u Boki, živeli su Mrkovići, rod koji se istražio. Prema onome što se pamti, oni su bili od barskih Mrkovića (Mrkojevića), od doseljenika iz 15. stoleća.

 

Majići u Zeti (Mojanovići, Mataguži) su, prema jednoj verziji, u Zetu došli iz Boke (Maina), a daljim poreklom su iz Mrkojevića. Osim što je pravac raseljavanja Mrkojevići – Boka – Zeta, sasvim neobičan, možda bi se Majići mogli povezati sa izumrlim mainskim Mrkovićima.

---

 

Izvori (azbučnim redom):

Bolica Marijan – „Opis Skadarskog sandžaka“

Vukmanović Jovan – „Crmnica“

Grgurević Osman – „Geografski položaj Mrkojevića“ (internet članak)

Jireček, Radonić – „Istorija Srba“

Jovićević Andrija – „Crnogorsko Primorje i Krajina“

Kovijanić Risto – „Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima (14-16. vijek)“

Metanović Mahmut – „Istorija Mrkojevića“ (internet članak)

Miljanići Vukota i Akim – „Prezimena u Crnoj Gori“

Pešikan Mitar – „Zetsko – humsko – raška imena na početku turskoga doba“

Popis žrtava rata 1941-1945 (Crna Gora)

“Stanovništvo slovenskog porekla u Albaniji“ – Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa, Cetinje 1990. godine

 

Naslovna slika sa: https://www.dinarskogorje.com/barsko-primorje.html

---

 

Napomene:

[1] Župa Prapratna (Prapratna jupania) se u „Ljetopisu popa Dukljanina“ identifikuje kao oblast između Ulcinja i Bara, upravo u oblasti kasnijih Mrkojevića. Ovde se odgirala velika bitka između vojske dukljanskog kraja Vojislava i vizantijske vojske. Potok koji se pominje u opisu bitke („potok koji teče Prapratnom“) i šuma u koju je zašla Vojislavljeva vojska, su potok koji se uliva u more kod Komine, a šuma je bila na području današnje Gorane (otud i naziv ovog naselja). Kroz župu Prapratnu prolazio je put koji je povezivao Bar i Ulcinj, a u samom središtu župe nalazio se dvor dukljanskog kralja Mihaila. Ne zna se tačno gde se dvor nalazio, ali prema opisu, bio je negde u području Mrkojevića.

[2] Preovladava mišljenje su da se radi o selu Kruče. Kruče su podmožursko selo, sa južne strane Možure, i nikada nije bilo u sastavu Mrkojevića, a i stanovništvo nije mrkovskog već najvećim delom šestanskog porekla. Ono što ide u prilog objašnjenju da se radi o Kručima je verski heterogen sastav popisanih „Kriča“, jer zaista u Kručima postoje i muslimanski i rimokatolički i pravoslavni rodovi. Ostaje, ipak, pitanje zašto popisnik izričito na više mesta navodi „Kriči“, a naročito imajući u vidu nekada veliko pleme Kriča u Potarju.

 

[3] Kalimani, Ljeskovac i Međurječ (ili Međureč) geografski pripadaju Anamalima, ali je stanovništvo mrkovskog porekla i sve do 1880-ih se računalo u Mrkojeviće, pa su Kalimani i Ljeskovac popisani i u okviru Mrkovske kapetanije. Međutim, nakon konačnog razgraničenja, ova sela su ostala u turskoj granici, dok su Pelinkovići ušli u crnogorsku granicu i područje Mrkojevića.

 

[4] Ali bi to moglo biti posledica nemogućnosti beležnika italijanskog porekla da izgovori glasovnu grupu „mrk“, usled čega je ime Mrkoje poistovetio sa imenom izvedenim od – Marko.

 

[5] Ovaj pomen Mrkojevića iz 1559. godine je zanimljiv zbog opisa oružja koje u to vreme Mrkojevići koriste za borbu, – između ostalog i lukove i strele sa vrhovima premazanim biljnim otrovom.

 

[6] Pominju se dvojica žitelja Mrkojevića – Vuko Brajšin (Vuco Braiscin) i jedan Damjan kome je teško rastumačiti prezime (Damiano Zusi), sa odrednicom de Marcoevich kod obojice. Zanimljivo je da se u jednom od dokumenata Vuko Brajšin navodi ne kao „iz Mrkojevića“, već je Marcoevich upotrebljeno u prezimenskom obliku, što ukazuje na rodovsku ili plemensku pripadnost.

[7] I to kako kod imena hrišćanske kalendarske provenijencije (Nikeza, Iveza, Đuroza, itd), tako i kod onih sa slovenskom osnovom, npr: Vrageza, Dabeza, Gruboza, Mladoza, Miloza, Dobroza, Cvetoza.

 

[8] Pored imena Nikola u raznim oblicima, među najčešćim imenima su ona sa osnovom od starog slovenskog imena Daba: Dabo, Dabeza, Daboza. Neki od njih su, sigurno, rodonačelnici velikih mrkovskih bratstava – Dabovića i Dabezića.

[9] Npr. Branoza, Bela, Vjakola, Živanko, Dubko, Dajič, Pavlič, itd.

 

[10] „Putopis po Istri, Dalmaciji i Mletačkoj Albaniji“, 1553. godine.

 

[11] Neki izvori navode 1749. godinu.

 

[12] Danas Krst čuva bratstvo Androvića.

 

[13] Ovaj detalj iz narodnog pamćenja ukazuje na prisustvo Mrkojevića u ovom kraju još u 14. stoleću, a možda i ranije.

 

[14] Bolica navodi da Mrkojevići od Republike uživaju privilegije koje imaju i Paštrovići, kao i da njihovi glavari primaju platu od Republike.

 

[15] Primetan je jako veliki pad broja stanovnika između Boličinog i Đorginog izveštaja. Ako pleme početkom 17. stoleća može dati 1000 vojnika, ono mora imati barem 3-4 hiljade stanovnika, dok krajem istog stoleća, stanovnika je oko 1300. Tokom 17. stoleća bilo je razdoblje stalnog iseljavanja kako iz Mrkojevića, tako i iz susednih oblasti.

 

[16] O ovoj pojavi pisao je Jovićević – albanizaciji dece iz mešovitih brakova preko majki Albanki.

[17] Navedeno je već da u defteru iz 1485. godine imamo više popisanih imenom Dabo, od kojih bi neki mogao biti rodonačelnik Dabovića.

 

[18] Jedan pripadnik šireg bratstva Peročevića je testiran, no nažalost, njegov rezultat nije javan, te ne mogu detaljnije da pišem o njemu. Utvrđena je haplogrupa koja nije uobičajena na području iz kojeg je testirani, a ni na Balkanu uopšte. Radi se o haplogrupi L2 (L-595), koja je do sad utvrđena samo u zapadnoj Evropi (Irska, Španija, Sardinija), kao i u Estoniji. Verovatno se radi o starom evropskom stanovništvu koje je bilo u Evropi još u neolitu. O ovoj haplogrupi na:

https://en.wikipedia.org/wiki/Haplogroup_L-M20

 

[19] U delu literature može se naći i oblik: Peročović.

 

[20] Iz deftera iz 1485. godine vidimo da je Andrija često ime među Mrkojevićima, pa među njima možda možemo naći rodonačelnika Androvića. Isto se može reći i za Markičiće (Markica, Marko). Nikeza je takođe ime koje je bilo zastupljeno među Mrkojevićima, no barski Nikezići – Peročevići su ovo ime poneli kasnije, u vreme kad su drugi ogranci Peročevića počeli prelaziti u islam.

 

[21] Kako je već rečeno, Dabeza je jedno od najčešćih imena među Mrkojevićima 1485. godine, pa je među njima možda i rodonačelnik ovog bratstva.

 

[22] Crmnički Pečurice (Trnovo, pleme Dupilo) po predanju potiču iz Skadra. Međutim, kako je poznata veza Mrkojevića sa Skadrom tokom mletačkog i turskog doba, a radi se o neobičnom i retkom prezimenu, verovatno ovo predanje samo potvrđuje njihovo poreklo iz Mrkojevića.

 

[23] Kako je već navedeno, ovo prezime postoji u Mrkojevićima u drugoj polovini 16. stoleća (pomen popa Popovića 1571. godine).

 

[24] Žuđel je, inače, u Primorju naziv za Jevreje. U Crmnici postoji jedno naselje (kod Virpazara) sa nazivom – Žuđeli. S obzirom da Crmnica i Mrkojevići nisu daleko, nije isključeno da mrkovski Žuđeli imaju neke veze s ovim crmničkim naseljem, a možda i nekim starim iščezlim rodom u Crmnici.

 

[25] Dvojicu Mrkojevića imenom Kaleza nalazimo i u defteru iz 1485. godine.

 

[26] U nekim izvorima može se naći i oblik – Gradojevići.

 

[27] Upadljiv je imenski oblik rodonačelnika ovih plemena, sa specifičnim nastavkom -oje. Mrkoje i Grdoje bi mogli biti braća od koje su se razvila dva roda. Valja pomenuti i izvesnog Mrkšu, čiji je sin Mladen popisan u Mrkojevićima 1485. godine. On svakako, nije rodonačelnik Mrkojevića, ali njegovo ime sa osnovom mrk- ukazuje da je ovakvih imena bilo među stanovništvom Prapratne.

 

[28] Jovićević u svom radu ne navodi Pelinkoviće u istoimenom selu, a u vreme Drugog svetskog rata tamo ih ima.

 

[29] Pogledati u članku o Lješanskoj nahiji na: https://www.poreklo.rs/2017/08/21/ljesanska-nahija/

 

[30] S druge strane, sotonićki Radovići imaju drugačiju priču o svom poreklu. Oni navode da su u Crmnicu doseljeni iz Njeguša u 18. stoleću, a starinom su iz Hercegovine. Pogledati u članku o Crmnici na: https://www.poreklo.rs/2015/11/06/plemena-i-poreklo-bratstava-crmnice/

 

[31] O njima videti u članku o Cetinju na: https://www.poreklo.rs/2015/11/20/pleme-cetinje-poreklo-stanovnistva/

 

[32] Videti na: http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=391.msg14875#msg14875

 

[33]https://dnk.poreklo.rs/tabela-pojedinacne-grupe/?grp-filter=J1

 

[34]https://dnk.poreklo.rs/tabela-pojedinacne-grupe/?grp-filter=I2%20DN

 

[35] Jednima: Dajak.

 

[36] Jednina: Duško.

 

[37] O Prljama više se može videti u članku o Ljubotinju, na: https://www.poreklo.rs/2016/02/06/bratstva-plemena-ljubotinj/