Spič – povest, naselja i poreklo stanovništva

[divide]Spič je oblast uz obalu južnog Jadrana, od Čanja na severozapadu do poluostrva Ratac[1] na jugoistoku. Naselja se razmeštena u brdima nadomak obale. U zaleđini Spiča je Sozina, kao i naselja Zubci i Tuđemili, priobalna granica Spiča kod Čanja (Kufin) je sa područjem Paštrovića, a na severoistoku se planinom graniči sa Crmnicom. Spičanska opština postojala je do 1956. godine, kada je izvršeno ukrupnjavanje područja jedinica lokalne samouprave, te je od tada oblast Spiča do danas u sastavu Opštine Bar.

 

 

Položaj Spiča (sa Google maps)

 

 

Na području Spiča od davnine postoje naselja: Mišići, Đurmani, Đenđinovići, Zgrade, Zagrađe, Brca, Zankovići, Papani, Miljevci i Šušanj. Sutomore[2] je varošica zasnovana 1882. godine (prva kuća u Spičanskom polju, gde se kasnije razvilo Sutomore, podignuta je 1851. godine), a Čanj[3] je moderno turističko naselje zasnovano u 20. stoleću, na mestu nekadašnje luke, koja je korišćena za pristan brodova još početkom 17. stoleća[4] (u 18. stoleću je otvorena i zvanična trgovačka luka sa skladištima, uz dozvolu turskih vlasti).

 

Cutomore, sa: http://jasninaputovanja.me

 

Naziv Spič: Nakićenović u svom radu „Boka“ navodi da naziv Spič (Spizza) dolazi zbog oblika špice kojeg je područje Spiča. Ovo tumačenje ne zvuči baš uverljivo. Borislav Stojović[5] naziv Spič izvodi iz latinske reči hospitum / hospicium – gostoprimstvo, u smislu svratišta, kraj tako nazvan po Manastiru Bogorodice Ratačke, koji je služio upravo kao pribežište raznih putnika, nevoljnika, sirotinje, ali i stanovništva okolnih sela u slučaju nekog neprijateljskog napada, s obzirom da je manastir imao zidine poput nekog manjeg utvrđenja. Ima mišljenja da Spič nosi ime po mletačkoj plemićkoj kući Marković – Spica (Conti Marcovich di Spizza)[6].

 

Najraniji pomen Spičana u mletačkim dokumentima[7] je iz 1327. godine, kada se pominje Obrad sin Očinin iz Šušnja (Obrado filius Ocigne de Susiano). 1334. godine, isti čovek je zapisan kao Obrad Očinić Šušnjanin (Obrat Ocinich Isusciannich), a pominje se i njegov brat Đuroje. Nije poznato imaju li ovi spičanski Očinići veze s cetinjskim koji se prvi put pominju sredinom 15. stoleća kao već formirano bratstvo i prezime. U mletačkom dokumentu iz 1547. godine pominje se izvesni Đorđe Ilijin Putujević iz Spiča, mornar na mletačkoj ratnoj galiji.

 

Starinačko stanovništvo Spiča bilo je blisko Paštrovićima, i sa susednom Crmnicom, koja je u zaleđu Paštrovića i Spiča, činili su jednu etničku celinu, što se vidi i po poreklu starih rodova i njihovom bivstvovanju po celom navedenom području. Događaji od početka 15. stoleća, usled turskog osvajačkog napredovanja, kao i prisustva Mletačke Republike u ovim krajevima i stalnog ratovanja tokom 15. i 16. stoleća, ovu će sliku izmeniti utoliko što se staro stanovništvo pomera prema severu (kao i preko Jadrana u Italiju), dok se na njegovo mesto doseljavaju rodovi iz srednjevekovne Zete i drugih krajeva. Doseljavanje iz Zete počinje posle 1479. godine, kada su Turci zauzeli Skadar, a mletačke vlasti počele da dele zapustelu zemlju u Primorju gorštacima koji su bili voljni da se dosele. Naporedo s tim ide i proces pokatoličavanja i islamizacije stanovništva, te uspostavljanja mletačko – turske granice u sred ovog područja, a kasnije i crnogorske na trećoj strani. Sve ovo uzrokovaće međusobno udaljavanje življa na ovom nevelikom geografskom području.

 

Područje Spiča u pretursko vreme, dosezalo je do Lastve (Petrovac na moru), što se može utvrditi na osnovu poseda koji je kralj Milutin poveljom iz 1306/7. godine darovao ratačkom manastiru. Do odvajanja Spiča od Paštrovića došlo je 1426. godine, kada su Mlečani ovo područje predali na upravu vlastima u Baru. Buljarica je postala granično područje (u dokumentu iz 1442. godine ovaj kraj se naziva Spiz Pastrovichorum), ali su tokom narednih oko dvesto godina, Paštrovići pomerali granicu, tako da se ona ustalila na Kufinu iznad Čanjske uvale[8]. Spičani nisu imali sreće ni sa susednim Crmničanima, koji su im preoteli najveći deo planine na Sozini. Zbog ovakvih stvari, odnosi inače tri bliska plemena su bili gotovo neprekidno zategnuti, a dolazilo je i do graničnih čarki, plenidbi i otimačina, nasilja, pa i do ozbiljnih krvoprolića. Spič je pod tursku vlast pao 1571. godine, kada su Mlečani bez borbe predali Turcima spičansku tvrđavu, poznatiju kao Nehaj. Knežina Spič je tada priznala vlast turskog Bara. Iako su zadržali izvestan stepen samouprave[9], nešto nalik bokeljskim opštinama pod Mlecima, Spičanima je Bar bio zla maćeha. Razlog ovome je što jedino u ovom delu barskog područja nije došlo do islamizacije (za razliku od Krajine, Zubaca, Tuđemila, pa konačno i Mrkojevića, koji su dugo odelevali islamizaciji), u čemu su se Spičani pokazali najtvrđi u ovoj oblasti. Međutim, ovde je došlo do drugog procesa – pokatoličavanja pravoslavnog stanovništva od strane misionara rimske crkve. Ono je naročito bilo jako u vreme mletačke vlasti u 15. i 16. stoleću[10]. Odnosi pravoslavnih i rimokatolika u Spiču su, u zavisnosti od okolnosti, bili promenljivi. Ukoliko bi Spičani morali braniti svoju planinu od nasrtaja Crmničana, onda bi u tome bili složni. Međutim, dešavalo se da usled političkih okolnosti u okruženju, prevagne pripadnost veri i veze sa pravoslavnom Crnom Gorom, odnosno katoličkom Mletačkom Republikom. Tako, 11. avgusta 1769. godine, došlo je do pravog malog „građanskog rata“ u Spiču, koji je uzrokovalo iskrcavanje ruske vojne misije kneza Dolorukova u Čanjskoj uvali. Crnogorci koji su se tu spustili da dočekaju Dolgorukova i preuzmu vojni materijal, sukobili su se sa spičanskim katolicima podbunjenim od Mletaka. Onda su pravoslavni Spičani pritekli u pomoć Crnogorcima i borili se protiv svojih suseda (pa i rođaka), kojima je, opet, u pomoć pritekla jedinica barskih Turaka. U ovom okršaju, koji se završio uspešno po Crnogorce, najviše su stradali Spičani, jer je većina kuća tada izgorela od podmetnutih požara… Kada je nestalo spoljnog uzroka (Turaka, Mlečana), odnosi između Spičana obe veroispovesti su se normalizovali.

 

U vreme mletačke vlasti, Spič, Šušanj i Sozina činili su tri zasebne knežine. Turci ih objedinjuju u jedan barjak – Spič, što je možda bilo bliže stvarnom stanju, s obzirom na veze stanovništva ove tri oblasti.

 

Marijano Bolica u svom opisu Skadarskog sandžaka 1614. godine beleži 60 kuća u Spiču, iz kojih se može regrutovati 150 vojnika (sa starešinom Đurom Markovim). Zatim su navedena i dva naselja koja se tradicionalno smatraju spičanskim: Sozina (Sosin) sa 40 kuća i 80 vojnika, pod komadom Duma Likija (? Dumo Lichi)[11], i Šušanj (Suissa) sa 40 kuća i 87 vojnika pod komandom Pera Vitića.

 

Spič je oslobođen od turske vlasti 1877. godine, kada ga je oslobodila crnogorska vojska. Međutim, odredbama Berlinskog mirovnog ugovora, Spič je pripojen Austro-ugarskoj, u čijem sastavu je ostao do kraja Prvog svetskog rata, kao i veći deo crnogorskog Primorja. U to vreme Crnogorci su se masovno doseljavali u novooslobođena područja u Primorju, poglavito u Bar, ali se jedan broj njih doselio i u novozasnovanu varošicu Sutomore. U pregledu rodova Spiča neću navoditi ove moderne doseljenike, već rodove koji se tradicionalno smatraju Spičanima – starosedeoce i bratstva doseljavana od 15. do 18. stoleća.

 

U vreme kada je Nakićenović pisao svoju knjigu o Boki (objavljena 1913. godine), u oblasti Spiča živelo je 1515 stanovnika. Prema popisu iz 2003. godine, u naseljima koja tradicionalno pripadaju Spiču živelo je oko 6000 stanovnika[12].

 

Na području Spiča postoji nekoliko znamenitih građevina. Možda najstarija od njih je Manastir Bogorodice Ratačke (Santa Maria de Rotezo), na poluostrvu Ratac, zasnovan najverovatnije u 9. stoleću. Prvi pisani pomen manastira je iz 1247. godine. U manastiru (samostanu) su živeli rimokatolički redovnici benediktanskog reda. Povelju ovom manastiru izdao je i srbski kralj Milutin 1306/7. godine, kojom je potvrdio i proširio posede koje je manastiru darovala njegova majka kraljica Jelena. S obzirom da je bio opasan čvrstim zidinama i na zgodnom mestu za odbranu, služio je i kao pribežište okolnog stanovništva u slučaju nekog napada. Postojao je do 1532. godine, kada su ga poslednja dvojica redovnika napustili zbog nemaštine i turske opasnosti, a 1571. godine Turci su ga opustošili i razorili, i tako u ruševinama ratački manastir stoji do danas.

 

Ostaci ratačkog manastira, sa: http://mne-mpa.org

 

 

Crkva Svete Tekle (u narodu: Ćekla) u Papanima potiče s kraja 13. ili početka 14. stoleća. Kao i još nekoliko starih spičanskih crkava (Sveti Dimitrije u Nehaju, Sveta Petka u Spičanskom polju, Sveta Petka u Gornjem Šušanju) vezuje se za vreme vladavine kralja Milutina. Bila je saborna crkva svih Spičana. Oko crkve je glavno spičansko groblje za obe veroispovesti. Od 17. stoleća, u ovu izvorno pravoslavnu crkvu, dodat je i oltar za rimokatoličke službe, i tako ova crkva i do danas služi za potrebe bogosluženja obe veroispovesti.

 

Crkva Svete Tekle, sa: http://barinfo.me

 

 

Tvrđava Spič, poznatija kao Nehaj[13] (ili Haj-Nehaj), nalazi se na steni između Sozine i mora, izgrađena na veoma nepristupačnom terenu zbog potreba odbrane. Pretpostavlja se da je izgrađena krajem 15. stoleća, a najstariji pomen tvrđave je iz 1542. godine. U samom gradu bilo je više objekata uključujući i kuće za stanovanje, kao i crkva posvećena Svetom Dimitriju (crkva je na ovom mestu stajala pre izgradnje utvrđenja, od početka 14. stoleća, te se pretpostavlja da je tvrđava zapravo nastala podizanjem zidina oko već postojećeg naselja sa crkvom)[14]. Grad je bio dobro utvrđen i prostran, te je u slučaju nekog napada mogao da primi praktično sve stanovništvo okolnih sela. Grad je od sredine 16. stoleća počeo da ostaje kako bez stanovništva, tako i sa sve manjom vojnom posadom, te su ga Mlečani bez borbe predali Turcima 1571. godine.

 

Postoji još nekoliko manjih utvrđenja u Spiču: Tabija na Golom brdu – prema nekim verzijama, ova kula je Haj, a glavno utvrđenje Spič – Nehaj, zatim Boškovića kula kod Crnog rta, i još nekoliko manjih fortifikacija. Ovo ukazuje na saobraćajni značaj koji je Spič imao u povesti, te je i nazivan „Vrata Kotora“.

 

 

Poreklo stanovništva:

 

Mišići:

 

Selo je postojalo pre 15. stoleća. Ima crkvu Svetog Stefana Dečanskog. Naziv potiče od starosedelačkog bratstva Mišića, koje se iselilo krajem srednjeg veka. Na njihovo mesto dolaze tri brata, izbegli ispred Turaka, po predanju – iz Niša, krajem 15. stoleća. Od njih je sve današnje stanovništvo Mišića: od Novaka – Novakovići, od Staniše – Stanišići i od Đura – Đuraševići. Ogranak Đuraševića su Zeci[15] u Crmnici (Sozina). Slave Svetog Stefana Dečanskog (odnosno: Mratindan). Od njih je rod Betan u Paštrovićima (Kanjoši), a Novakovića ima iseljenih u Vraku kod Skadra.

 

Đurmani:

 

Selo je postojalo u 15. stoleću. U selu je pet crkava: Svetog Jovana, Svetog Đorđa, Svete Trojice, Svetog Ilije i Nerukotvorenog Obraza Gospoda Isusa Hrista. Naziv potiče od starosedelačkog bratstva Đurmana (ili Đurmanovića) koje se iselilo krajem srednjeg veka. U spisku žumberačkih uskoka iz 1551. godine, nalazimo jednog Duku Đurmanovića[16]. Starosedelački rodovi u Đurmanima su: Mirkovići i Peroči[17]. Moguće je da su oni potomci Đurmana.

U 15. stoleću u selo dolaze Popovići. Njihov predak je, posle Kosovske bitke iz Stare Srbije dobegao u Zetu, a kasnije u 15. stoleću, on ili njegovi potomci, prelaze u Spič. Bili su sveštenički rod, pa otud i prezime. Njihov ogranak su Radani. Popovića ima iseljenih u Boku – Mojdež[18] i Krtole (selo Radovići), kao i rimokatoličke veroispovesti u Zadru i okolini[19].

Niklani su takođe doseljeni u 15. stoleću iz Zete. Valja reći da u paštrovskom plemenu Ljubiša postoji bratstvo Niklanovića. Moguću vezu spičkih Niklana i paštrovskih Niklanovića, osim samog imena, možemo naći u podatku da u prvoj polovini 15. stoleća nalazimo u Zeti rod Blizikuća, što je starije ime plemena Ljubiša.

Đurišići su doseljeni iz Stare Crne Gore, ne znaju kad.

Bašići su potomci jednog domazeta kod Popovića, doseljenog iz Stare Crne Gore u 17. stoleću.

Ukmanovići su potomci jednog domazeta iz Crmnice, kod Niklana. Domazet je došao u Đurmane iz Gluhog Dola u Crmnici, od tamošnjih Ukmanovića, koji su ogranak Vukmirovića Donjaka iz Ceklina[20].

Svi rodovi u Đurmanima slave Usekovanje glave Svetog Jovana, osim Peroča koji slave Mitrovdan.

 

Đenđinovići:

 

Naziv ovog naselja ukazuje na albansko poreklo roda po kojem je nazvano. Verovatno je stariji naziv bio Đinđinovići, odnosno potomci rodonačelnika kome je ime bilo Đin Đinov.

Starosedeci u selu su Đenđinovići i Zgradići (premda ima mišljenja da su Zgradići starinom iz Crmnice).

Od doseljenika iz Crne Gore iz 16. stoleća su: Škopelje, Jelići, Marovići i Kakari[21].

Svi slave Mitrovdan, čak i onaj deo ovih rodova koji je pokatoličen.

Od Marovića navodno potiču grbaljski (u Lješevićima) i tivatski Marovići.

 

Zagrađe:

 

U Zagrađu nema starinačkog stanovništva. Ranije su tu živeli Peroči, istog roda s onima u Đurmanima. Iz Crne Gore su u 16. stoleću doseljeni preci današnjnih rodova Babića, Kurtovića i Ilića. Katolici su, ali slave Mitrovdan.

 

Brca:

 

Naziv sela nije sasvim razjašnjen. Ili potiče od brvana po drvenom mostu nad vrelom ispod sela (Brvca) ili po položaju sela na brdašcu (Brdca). S obzirom da se meštani nazivaju Brvčanima, Stojović[22] prednost daje varijanti – Brvca. U selu ima ostataka srednjevekovne fortifikacije, a prema nekim mišljenjima, tu je bio vlastelinski dvor.

Brvčani imaju crkvu Svetog Andrije.

U Brci od starinačkog stanovništva žive Vitići iz Šušanja. Ranije su tu živeli rodovi Madžari i Talići. Od spičanskih Talića su Talići u Dubrovniku.

Iz Crmnice su u 16. stoleću doseljeni Lukšići, Iličkovići i Vuksanovići. Katolici su, ali slave Nikoljdan.

U Gornjem Brčelu u Crmnici ima bratstvo Iličkovića (i njihov ogranak Subotići), koji potiču od pretka koji se doselio iz severne Albanije u 16. stoleću, a po predanju starinom su iz Hvosna (istog porekla su i Rolovići i Nikaljevići). Prema drugoj verziji, Iličkovići su od paštrovskog plemena Davidovića. Slave Ilindan. S obzirom na vreme doseljenja u Spič, prihvatljivije zvuči druga verzija predanja.

Lukšića danas više nema u Crmnici (poslednji se iselili 1934. godine u Bar). Živeli su u Boljevićima i srodni su tamošnjim Jovalekićima[23]. Prema predanju, oni su u Crmnicu doseljeni upravo iz Spiča oko 1760. godine, a starinom su iz Budve i, po predanju, potiču od kotorske vlastelinske kuće Kuvelica[24]. Slave Ivanjdan. Teško je razjasniti iz ovih oprečnih predanja o poreklu Lukšića koja je istinita verzija o njihovom poreklu. Moguće je da su Lukšići duže u Spiču, doseljeni iz Budve ili Paštrovića (recimo, u 16. stoleću, kako njihovo predanje govori), te se deo Lukšića (sa Jovalekićima) polovinom 18. stoleća iselio u Crmnicu. U prilog ovome ide i podatak da se u blizini kuća Lukšića u Boljevićima nalazi lokalitet Naj-grad, koji su oni tako nazvali u uspomenu na Nehaj-grad. Moguće je da su se Lukšići iz Spiča ispred Turaka iselili u Sozinu, a kasnije spustili nazad u Spič. 1717. godine, kao jedan od spičanskih prvaka pominje se Niko Lukšić.

U Crmnici postoje dva roda Vuksanovića: jedni (u Trnovu, pleme Dupilo) su starinom od Kuča, a ranije prezime (sve do 20. stoleća) bilo im je Kučine, a drugi su rod šireg bratstva Vuletića u Gluhom Dolu, koji su poreklom od Vasojevića. I jedni i drugi slave Aranđelovdan. S obzirom da je prezime dupioskih Vuksanovića iz novijeg doba, moglo bi se pre zaključiti da spičanski Vuksanovići potiču od gluhodoljskih. Međutim, daleko izvesnija verzija je da su Vuksanovići u Brci spičanski starosedeoci. Naime, postoje indicije da su Vuksanovići izbegli iz Spiča nakon pada njihove knežine pod tursku vlast 1571. godine, na Sozinu, odakle su se vratili u Brcu negde u 17. stoleću[25]. Već 1717/18. godine, Luka Vuksanović je barjaktar spičanski.

 

Zankovići:

 

U selu Zankovići živi istoimeno starinačko bratstvo, kao i Obradovići. Zankovići se računaju u stare Paštroviće. Njihov ogranak su Brkani, koji su ranije živeli na Sozini. U Mrkojevićima (selo Grdovići, Bar) postoji bratstvo Brkana ili Brkanovića za koje se kaže da potiče od starog bratstva Labuna iz Spiča, kojih danas više nema (barem ne pod tim imenom).

Doseljenici u Zankovićima su Obradovići, tu doseljeni iz Dalmacije. 1764. godine pominje se Marko Obradović (Marco Vbradovich), pomorac.

Zankovići, Brkani i Obradovići su katolici, ali slave Nikoljdan, a neki i Mitrovdan.

 

Papani:

 

Selo je zasnovano krajem 15. stoleća. U Papanima je poznata stara crkva Svete Tekle, na zajedničkom groblju svih Spičana obe veroispovesti, kao i crkva posvećena Svetom Jovanu.

Starinačkih rodova u Papanima nema.

Doseljenici su:

Papani (Nikoljdan), po kojima je selo ponelo naziv, doseljeni krajem 15. stoleća iz Crmnice.

Škutići (Nikoljdan), doseljeni krajem 15. stoleća iz Zete.

Vukazići i Kovači, zajedničkim imenom „Brežani“ (Usekovanje glave Svetog Jovana), doseljeni iz mesta Brežan u Zeti u 16. stoleću. Neki ogranci se zovu i Kavažende i Đurovići. Od njih su iseljeni Brežani u Budvi, od Vukazića su Spičanovići u Crmnici (Gluhi Do) i od njih dalje iseljeni u Zeti (Balabani), a od Kovača – Šoljage u Paštrovićima (Buljarica, Kaludrac; slave Đurđevdan).

Brnjade (Nikoljdan) su doseljeni u 19. stoleću iz Dalmacije (Split).

 

Miljevci:

 

Naziv sela ukazuje da je tu nekada živelo bratstvo sa prezimenom Miljevci. Starinci u Miljevcima su Cari[26] (katolici). Danas u Miljevcima žive i Hrvatini[27]. Prema Nakićenoviću, oni potiču od jednog doseljenika iz Trsta oko 1880. godine. Međutim, Hrvatini (ranije Hrvatići) se pominju u Spiču još u 17. stoleću. I oni su, kao i neki drugi spičanski rodovi, nakon 1571. godine izbegli od Turaka na Sozinu, gde su duže vreme boravili (u selu Mukodo, gde ih je bilo oko 30 kuća), a kasnije se spuštaju nazad u primorje. 1680. godine, zabeležen je Nikola Hrvatić (Nicolo Harvatich da Spizza), katolički đakon u Barskoj nadbiskupiji.

 

Šušanj:

 

Stari naziv Sušanj. U gentivu, prema narodnom izgovoru u Spiču, naziv ovog sela glasi – Šušanja (a ne – Šušnja, kako bi se očekivalo), isto tako i u lokativu – u Šušanju.

Šušanj se deli na Gornji i Donji Šušanj. U gornjem Šušanju je stara crkva Svete Petke.

Starosedeoci Šušanja su: U Šušanju Gornjem – Peranovići[28], Paladini[29], Pavovići, Vitići[30], Glavanovići, Perići, Matkovići, Šaltići, a u Šušanju Donjem – Perajkovići, Baukovići, Carevići[31], Gromanići[32], kao i Talići istog roda s onima iz Brca. Neki od pripadnika ovih rodova su se među prvima naselili u novozasnovano Sutomore od 1850-ih na dalje, a neki u Bar posle 1878. godine. Ovih rodova ima i pravoslavnih i katolika, a neki (u Baru) i islamske veroispovesti (npr. Perići).

 

Osim do sada pomenutih iseljenih rodova, Spičana ima iseljenih u druge okolne krajeve, koji ne pamte od kojeg su roda. Najčešći slučaj je da su to potomci iseljenih spičanskih starosedelaca. Tako u Krajini (selo Širine, Ulcinj) ima rod sa prezimenom Spič, koji su sasvim albanizovani. U Baru postoji rod Špičanin, od doseljenog Spičanina. U Baru i Kotoru postoji rod Spѝča od doseljenika iz Spiča.

 

U Paštrovićima, u plemenu Dabkovići, ima rod Balića, koji sebe smatraju srodnima sa ostalim bratstvima, međutim, postoji pretpostavka da oni nisu Dabkovići, već pribraćeni potomci doseljenika iz Spiča, od bratstva Đenaša, ili Đonaša[33].

 

U paštrovskom Kanjošu, zaseoku Buljarice, žive tri roda poreklom iz Spiča: pomenuti Betani (Mratindan), Papani (Nikoljdan) i Odžići (Mala Gospođa, koji po predanju potiču iz Hercegovine, odakle su se doselili u Spič).

 

Takođe, verovatno je paštrovsko pleme Mitrovića u svoju današnju oblast došlo iz Spiča u 15. stoleću, što možda potvrđuje i njihova slava Mitrovdan, koja je najzastupljenija među Spičanima.

 

U Spiču su jedno vreme boravili Sute, veliko bratstvo doseljeno iz Zete nakon turskog osvojenja. Sute su se naselili na Sozini (po tome su imali i nadimak – Sozine) koja je tada pripadala Paštrovićima, a u 16. stoleću su se spustili u Spič, da bi se nakon pada Spiča pod tursku vlast iselili u južnu Italiju[34]. Na Sozini danas postoji vrh Vrsute, što ukazuje na prisustvo Suta – Vrh Suta, poviše Suta.

 

 

[divide]

Izvori (azbučnim redom):

 

Božić Ivan – „Nemirno Pomorje 15. veka“ (1979)

Vukmanović Jovan – „Paštrovići“ (1960)

Vukmanović Jovan – „Crmnica“ (1988)

Kovijanić Risto – „Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima (14-16. vijek)“ (1963)

Marković Savo – „Sozina do početka 18. vijeka“ (2010)

Marković Savo – „Stanovništvo srednjevjekovnog Bara“ (2011)

Miljanići Aćim i Vukota – „Prezimena u Crnoj Gori“ (2002)

Nakićenović Sava – „Boka“ (1913)

Stojović Borislav – „Toponimi u barskoj opštini“ (2011)

 

Naslovna slika: Haj-Nehaj, sa: http://jasninaputovanja.me

 

[divide]

Napomene:

[1] Čuje se još i Rtac i Rotac.

 

[2] Naziv ovog naselja dolazi od izobličenog Santa Maria – Suta Maria – Suta Mare – Sutomore. Naravno, zbog Bogorodičinog manastira na Ratcu.

 

[3] Prema Stojoviću, naziv Čanj potiče od „starog plemena Čani“.

 

[4] O mogućnostima pristajanja ratnih brodova u Čanjsku uvalu pisao je i Marijano Bolica u svom „Opisu Skadarskog sandžaka“, 1614. godine.

 

[5] Rad naveden u literaturi.

 

[6] Biće pre da Markovići ovaj dodatak di Spizza (od Spiča), nose po kraju odakle su, a ne obrnuto. Markovići potiču sa budvansko-barskog područja. Pomorski oficir Stjepan Marković dobio je plemićku titulu zbog njegovih ratnih zasluga u pomorskoj bici protiv turske flote Hajrudin-paše Barbarose kod Majorke i Alžira 1541. godine. Između ostalog, Stjepan je dobio i posed u Spiču, kao i tvrđavu Spič (castello di Spizza). Tvrđavom nisu dugo vladali s obzirom da je ona pala u ruke Turaka svega 30 godina kasnije. A ovaj plemićki rod se sasvim iselio iz Spiča u Istru 1612. godine.

 

[7] Kotorski arhiv

 

[8] Kufin je uzvišenje između iznad Čanjske uvale. Naziv potiče od italijanske reči confino, što znači – granica.

 

[9] Spič je imao i svoj „barjak“, bele boje, na kojem su bili simboli krsta (u gornjem desnom uglu), polumeseca (u gornjem levom uglu) i ruke sa sabljom (po sredini), a po ivicama ispisana imena sela koja čine spičansku knežinu. Spičani su ovaj barjak poklonili austrijskom namesniku Dalmacije 1904. godine i barjak se danas verovatno nalazi u nekom bečkom muzeju ili riznici. Spič je imao narodnu vojsku, a zborno mesto Spičana bilo je mesto Starac.

 

[10] Broj katolika je počeo opadati sa uspostavljanjem turske vlasti, međutim, u 17. stoleću počinje jaka akcija rimske crkve na ponovnom širenju svoje vere. Tako, Donat Jelić (Donato Jelich), Spičanin, po rođenju je kršten od pravoslavnog sveštenika, jer katoličkog tada (početak 17. stoleća) u Spiču nije bilo. Kasnije se pokatoličio i postao franjevac. Prema njegovim podacima, u vreme pada Spiča pod tursku vlast, tu je bilo 120 katoličkih kuća, a 60 godina kasnije (1631. godine), svega 40. Razlog ovome je kako iseljavanje stanovništva zbog turske vlasti, tako i odsustvo rimokatoličkog sveštenstva, zbog čega je stanovništvo počelo da se vraća u svoju izvornu pravoslavnu veru. Barski nadbiskup Giorgio Bianchi, koji je 1637. godine obilazio spičansko područje, u Sozini (tada još uvek spičanskoj) nalazi 20 katoličkih i svega dve pravoslavne kuće.

[11] Možda Lukšić?

 

[12] Zanimljiv je način izjašnjavanja Spičana o etničkoj pripadnosti na popisu iz 2003. godine: Oko 46% se izjasnilo kao Crnogorci, a nešto malo manje, 43% kao Srbi, uz 11% ostalih.

 

[13] Zanimljivo je da postoji tvrđava Nehaj (ili Nehaj-grad) i u Dalmaciji, kod Senja, podignuta 1588. godine pod zapovedništvom krajiškog kapetana Ivana Lenkovića, a služila je senjskim uskocima.

 

[14] Crkva je zapustela kada i tvrđava. Sredinom 19. stoleća, Turci su je pretvorili u barutanu, a kasnije su je u iste svrhe koristili i Austrijanci. Nakon jedne eksplozije baruta, crkva je skoro sasvim razrušena.

 

[15] Jednina: Zec

 

[16] Vladislav Skarić u radu „Srbi Bele Krajine“ navodi da ovo prezime nije mogao povezati ni sa jednim drugim toponimom, osim sa spičanskim Đurmanima. Zanimljivo je da u tom spisku uskoka iz 1551. godine postoji niz prezimena koja su mogu naći u Boki i Primorju i širem području današnje Crne Gore, poput: Bogdašić, Vignjević, Vranješ, Vuksanović, Đurašević, Lalatović, Mikulić, Oliverović, Tudor, Herak / Heraković. Tome treba dodati i žumberačke toponime koji imaju svoje parnjake u Crnoj Gori: Balabani, Dančulovići, Kokoti, Pilatovci, Sekulići.

 

[17] U Mrkojevićima, kod Bara, postoji veliko bratstvo Peročovića, kao i manji rod Peroči. I jedni i drugi su islamizirani u 18. stoleću. Možda imaju neke veze s đurmanskim Peročima. S obzirom na brojnost Peročovića, nije isključena mogućnost da je neki od mrkojevićkih Peroča prešao u Spič, možda upravo da bi izbegao islamizaciju.

 

[18] Za njih doseljnici iz Hercegovine smatraju da su starinci, jer su bili u Mojdežu pre mletačkog zauzeća Herceg Novog 1687. godine.

 

[19] Iz jednog mletačkog dokumenta iz 1733. godine vidimo opis tog vremena i razloga seobe tri kuće Spičana. Po jedna porodica Popovića, Škopelja i Zankovića je prebegla iz Spiča na mletačku teritoriju zbog nasilja barskog glavara Sulejman-age Omerbašića i Skadranina Sulejmana Čauševića, „uterivača poreza“. Iz zapisa vidimo jednu bitnu pojedinost, a to je da su sve tri kuće bile rimokatoličke vere, čak i Popovići, što je stanje u Spiču i do danas, da u okviru istog bratstva ima pripadnika obe hrišćenske crkve. Na kraju su ova trojica sa svojim ženama i 10-oro dece dobili dozvolu da se nasele u Arbanasima kod Zadra sa jednom grupom izbeglih Arbanasa iz skadarskog kraja.

 

[20] https://www.poreklo.rs/2016/03/10/bratstva-plemena-ceklin/

 

[21] Ovo zanimljivo prezime podseća na staro pleme Kakarića u Gornjoj Zeti, koje se pominje tokom 15. stoleća.

 

[22] Rad naveden u literaturi.

 

[23] Potiču od braće Luk(š)e i Leke, a po Jovi Lekinom dolazi prezime Jovalekić.

 

[24] Ili Kuveličić. Kotorski vlastelin Marin Kuvelica pominje se 1482. godine. Pre će biti da su oni Budvani ili Paštrovići koji su bili zaposleni na Kuveličinom imanju. Ili je podudarnost prezimena slučajna: „Kuvelica ž pokr. prezrela smokva. — Smokava je bilo za svakim stolom [na pijaci]… Bile su tamo svježe, skoro ubrane „kuvelice“, koje pri dnu puste po jednu kapljicu meda, a boje su žutozelene.“ („Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika“)

 

[25] Savo Marković, u radu „Sozina do početka 18. vijeka“.

[26] Jednina: Car.

 

[27] Jednina: Hrvatin

[28] Peranovića više nema u Spiču. Vremenom su se svi iselili iz Šušanja. 1611. godine pominje se Luka Peranović koji se iz Šušanja iselio u Istru sa ženom i tri sina (Luca de Puran de Susani). 1746. godine neki spičanski Peranovići su se doselili u Dalmaciju i naseljni su u Arbanase kod Zadra, pa ih zato deo literature smatra Albancima. 1749. godine, u mletačkom dokumentu se spominje Nikola Peranović iz „Sušnja“.

[29] Javlja se i Paladinić i Paladinović. Prezime verovatno potiče od titule palatina, lat. Palatinus, što može označavati visokog dvorskog službenika (u slučaju spičanskih Paladina, verovatno – visokog mletačkog činovnika) ili činovnika pri katoličkoj crkvi. Paladin može značiti i – vitez.

 

[30] Vitići su od Starih Paštrovića, sa Kufina (Bijela Smokva), vlasteoskog roda.

 

[31] Verovatno istog roda s Carima iz Miljevaca.

[32] Ovo prezime se javlja i u oblicima Gromanja i Gromanjić.

 

[33] Prema jednoj verziji, po ovom bratstvu dolazi i naziv sela Đenaši u Paštrovskoj planini više Svetog Stefana. Međutim, prema drugoj verziji, naziv Đenaši je stariji, dok su Balići kasniji doseljenici.

 

[34] U jednom mletačkom dokumentu iz 1579. godine, pominju se Spičani i Šestani koji su se iselili u grad Barleta u Apuliji.