Znameniti Gružani: Radič Postupović

Radič Postupović je prva  istorijski poznata ličnost sa prostora današnje Gruže.

Ovaj značajni autentični istorijski lik  je opevan  u narodnim pesmama i kao Oblačić Radosav ili Oblak Rade.

Radič je najverovatnije rođen u gružanskoj Kamenici a pojedini autori kao mesto njegovog rođenja navode Donju Crnuću. Kao mesto njegovog rođena, u jednoj hrisovulji se pominje selo Krasovac, današnji Krasojevci. Ima i onih istoričara koji pogrešno  smatraju da je mesto njegovog rođenja selo Grabovica blizu Aleksandrovca.

Radič  je imao  dvore u Belući. Beluća je bilo ime današnje Crnuće, ime je promenila posle Kosovskog boja jer je tada zavijena u crno. Sve muške glave sposobne za rat su otišle iz Beluće na Kosovski boj i niko se nije vratio, svi su izginuli.

Iako je imao dvore u Belući, Radiču Postupoviću je glavna vojna i politička rezidencija bila u gradu Borču. Iz dostupnih istorijskih izvora nije poznato ime ni jednog vlastelina koji je gospodario gradom Borčem, međutim imajući u vidu činjenicu da je Radič Postupović kao jedna od najznačajnih ličnosti  srpske despotovine boravio u Borču, moglo bi se zaključiti da je on bio gospodar grada a možda i oblasni gospodar čitave župe Borač.

Koliko je Radič bio značajna ličnost u srednjovnjkovnoj srpskoj državi dokazuje i to što se na mnogim poveljama potpisivao odmah iza despota Stefana i despota Đurđa Brankovića, kao druga ličnost u državi.

Prvi istorijski dokazan pomen Radiča Postupovića datira iz 1405. godine, u poveljama koje mu je izdao despot Stefan Lazarević na Rasini i tako mu garantovao posede. Za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića, Radič je nosio titulu čelnika. Kasnije, tokom vladavine despota Đurđa Brankovića, Radič Postupović je nosio titulu veliki čelnik (latinski „comes palatinus). Titulom veliki čelnik se označavao najviši dostojanstvenik na dvoru i glavni zapovednik vojske koji je imao i značajne nadležnosti u oblasti civilnog života stanovništva. Radič je bio jedan od najuticajnijih nosilaca ove titule, neposredno pre njega veliki čelnik je bio Hrebeljan, za koga se predpostavlja da je bio blizak rođak  kneza Lazara Hrebeljanovića. Veliki čelnik Hrebeljan se potpisao kao svedok na povelji koja je Dubrovčanima izdata u gradu Borču 2. decembra 1405. godine. Nakon Radiča, despotov veliki čelnik je postao Mihailo Anđelović, od porodice tesalskih Anđela, vlastelin koji je u svom posedu držao gružansko selo Guncati.

Despot Đurđe u svojim poveljama Radiča Postupovića pominje kao poštenog i vernog vlastelina. Konstantin Filozof j e Radiča opisao rečenicom: “čovek najhrabriji i najmudriji i koji je mnogo svršavao lepim rečima”.

Prema pouzdanim istorijskim izvorima, Radič Postupović se 1413. godine zajedno sa Đurđem  Brankovićom  borio na strani sultana Mehmeda protiv njegovog pobunjenog brata  i konkurenta na presto Muse. Odsudna bitka se odigrala 5. jula 1413. godine kod sela Čamorlu pod planinom Vitošom, nedaleko od Sofije. Presudnu ulogu u bici odigrali su srpski odredi kojima je zapovedao Đurđe Branković. Napadom sa boka, u kome se naročito istakao Radič Postupović, Musina vojska je razbijena i potučena a on je tokom povlačenja zarobljen na reci Iskru  i pogubljen.

Vlastelin Radič Postupović je  raspolagao popriličnim bogatstvom. On je u svojoj baštini imao mnoga sela, despot Stefan Lazarević mu je poklonio 70 sela. Od despota Stefana je dobio i neke krajeve u Kučevu, Braničevu, Rudniku, kod Kruševca,kod Nekudima na Lepenici i u Mačvi gde je držao trg Debrec, nekadašnju prestonicu  kralja  Stefana Dragutina. Od ugarskog kralja  Žigmunda, doboi je Kupinik  ( Kupinovo) na severnoj oblasti Save ispod Mitrovice. Pored toga je imao  i velike prihode koje mu je obezbeđivalo vlasništvo nad delovima  rudnika   Novo  Brdo i Rudnik. U gružanskoj Kamenici je imao svoje samokove gde se proizvodilo oružje i alat. Samokovi su  funkcionisali na taj način što je voda okretala drvene točkove, isto kao na vodenici, dalje je mehanizam  pokretao  gvozdene čekiće težine oko 50 kilograma, kojima je iskivano oružje ili alat.

Poveljom od 7. indikta  6937. (1. septembra 1428 – 31. avgusta 1429.) godine kojom je despot Đurđe potvrdio kao baštinu Radiču Postupoviću  sela i imanja koje je imao za vreme despota Stefana Lazarevića, spominju se  sela Vraćevšnica Donja,Konjuša i Grahovac koja su bila u satavu Boračke župe i Beluća,Vraćevšnica Gornja i Osjaci u satavu Ostrovačke župe. Selo Grahovac je najverovatnije bilo  između Vraćevšnice i Konjuše, ispod Prevoja. Osjaci su u to vreme bili selo, a danas su kraj u Gornjoj Crnući.

Rudnici u kojima je kopao srebro i olovo donosili  su mu velike prihode i to mu je omogućavalo da podiže zadužbine i postane još popularniji u narodu.

Po jednom predanju, zbog velikih zasluga koje je imao prema Borčui Boračkoj crkvi, poklonjene su mu dve čizme dukata koje je Radič utrošio za izgradnju manastira Vraćevšnica u Prnjavoru. Manastir Vraćevšnica  je sagrađen 1428. godine, a živopis je završen 1431. Osim manastira Vraćevšnica, Radič je bio ktitor još mnogih crkava i manastira. Njemu se pripisuje i i crkva posvećena Svetom Arhanđelu Gavrilu u Borču. Najverovatnije da je on podigao i manastir u planini Ješevac, na potesu Crkvina u ataru sela Vrbava. Manastiri Ješevac i Vraćevšnica su gotovo identični pa i to upućuje na činjenicu da je ktitor oba manastira bio Radič Postupović. Navodno, on je manastire podigao  istovremeno i zavetovao ih da se međusobno pomažu u teškim i nemirnim vremenima koja su dolazila. Ipak ne može se sasvim sigurno tvrditi da je manastir Ješevac podigao Radič Postupović, jer u  njegovim sačuvanim poveljama nema pomena ovog manastira.

Po  jednoj legendi, manastir Ješevac je sazidao Marko Kraljević i posvetio ga  svojoj majci Jerini–Ješi.

Radič je bio i ktitor crkve u Kmenici čiji su ostaci pronađeni tek  2013. godine.

Oko 1430. godine je podigao i crkvu posvećenu Blagoveštenju Presvete Bogorodice kod sela Grabovice blizu Aleksandrovca, na reci Grabovničici, verovatno zbog toga postoji pogrešno verovanje da je Radič rođen u selu Grabovica kod Aleksandrovca.

Da je ktitor manastira Vraćevšnica zaista veliki čelnik Radič Postupović, može se potvrditi  jer o tome postoje i pisani spomenici. Tako se na crkvenom stubu nalazi prepis hrisovulje koju je Radič dao manastiru i koja se završava: „ popisa že i savrši ukrasi sen sjatiji božanstveni  hram veliki čelnik Radič im sjatago velikomučenika Hristova Georgija“.

Nakon što je dovršio manastir, jednom poveljom dodelio mu je sela Kamenicu, Donju i Gornju Vraćevšnicu, Brestovac, Konjušu, Grahovac i Beluću „ sa dvorom i vinogradima i svemu što mu pripada“. Kao i polovinu  Obrvskih sela na Moravi, a drugi polovinu je ostavio manastiru Blagoveštenje. Prihode svojih samokova  u selu Kamenica je  poklonio  1431. godine manastirima  Vraćevšnica i Kastamonit na Svetoj Gori.

Kao državnik, Radič se poslednji put pominje na jednoj povelji izdatoj Dubrovačkoj  republici 14. avgusta 1435. godine, gde se potpisao odmah iza despota Đurđa Brankovića.

Veliki čelnik Radič je 1430. godine postao ktitor i obnovilac spaljenog manastira Kastamonit na Svetoj Gori. Radič  je 1436. godine  otišao u manastir Kastamonit i tamo se zamonašio i dobio ime Roman. U manastiru se još uvek čuva njegova povelja o ktitorstvu.Verovatno je umro 1456. godine, ili nešto ranije. Sahranjen je u svojoj zadužbini manastiru Vraćevšnica. Nakon Radičeve smrti, despot Đurđe je poveljom od 6. septembra 1456. godine poklonio gradačkom mitropolitu Venediktu manastir  Vraćevšnicu sa posedima koji su pripadali manastiru.

Narodna tradicija Radiču Postupoviću  pripisuje i mnoge zasluge koje nemaju utemeljenje u  istorijskim spisima.

Prema narodnoj tradiciji, Radičev otac je bio gospodar župe Borača vojvoda Milutin Postupović, koji je poginuo u Kosovskom boju. Međutim, bliže istorijskoj istini je da je Radič bio nepoznatog porekla. Verovatno je poticao iz porodice rudara, koja je u obližnjem  rudniku na planini Rudnik radila na iskopavanju olova i srebra. Kao vreme  njegovog rođenja, prema nepouzdanim izvorima, navodi se 1363. godina. Navodi se da je neko vreme proveo na dvoru kneza Lazara, gde se družio sa Lazarevim sinom Stefanom, pa čak i da je bio Stefanov mentor.

Prema nekim navodima, Radič Postupović je zajedno sa grupom latinskih stručnjaka nadzirao nad građenjem Lazarevog Kruševca započetim oko 1374. godine.

Malo su verovatne i pretpostavke da je Radič Postupović bio priznati vojskovođa koji se istakao u borbama sa Mađarima još iz doba careva Dušana i Uroša, a potom i u bici sa Turcima kod  Pločnika 1386. godine, kada su srpske snage predvođene knezom Lazarom odnele ubedljivu pobedu  nad Osmanlijama koje je predvodio  sultan Murat I .

Nepouzdane su i tvrdnje da je pred Kosovski boj bio čelnik kneza Lazara ili da je vladao zemljom od Pomoravlja do Dunava.

Navodno, spremajući se za boj na Kosovu u koji će odvesti skoru svu raspoloživu vojsku  i vojne starešine, knez Lazar je odlučio da upravljanje Srbijom u njegovom odsustvu poveri čelniku Radiču Postupoviću i kneginji Milici. Na ovakav izbor se odlučio jer je sin naslednik Stefan Lazarević bio maloletan a u zemlji je morao da ostane neko od najsposobnijih vojnih starešina, jer je Srbiji pretila opasnost sa severa od Ugara.

Nepoznate su i Radičeve pobude za podizanje manastira Vraćevšnica, pa je narod  i to pokušao da objasni sa dve legende. Narodno predanje kazuje da je Radič Postupović bio pošao u boj na Kosovo 1389. godine, ali nije stigao na vreme, te se vratio  na svoj  dvor u selu Beluća. Da bi okajao greh učinjen prema svome narodu, podigao je manastir i nazvao ga Vraćevšnicom, jer se vratio ne stigavši na Kosovski boj. Prema drugoj legendi, Radič je kao mladić star svega 17  godina krenuo u Kosovski boj u jedinici koju je predvodio njegov otac, gružanski vojvoda Milutin. Pre bitke, u molitvi Svetom Đorđu, Radič se zavetovao da će u znak zahvalnosti ovom svecu podići manastir ako se vrati živ iz Kosovskog boja. Radič je preživeo bitku na Kosovu, vratio se kao slavan i slavljen junak. Održao je svoj zavet i podigao manastir koji je nazvao Vraćevšnica i posvetio ga svecu koji mu je sačuvao život. Da su  ovo samo izmišljene priče, dokazuje i činjenica da se Kosovski boj odigrao 1389. godine a manastir je  podignut  tek 1428. godine.

Nema pouzdanih  podataka da je Radič bio oženjen i da je imao decu, mada postoje  tvrdnje da mu se žena navodno zvala Ana a sin Misailo. Smatra se da je Radič Postupović ili Oblačić Radosav rodonačelnik srpske srednjovekovne vlastelinske porodice Oblačići, koja je imala posede na severu Šumadije.

U našem narodu sećanje na Radiča Postupovića očuvano je u najlepšim uspomenama. U epskim pesmama pokosovskog ciklusa opevan kao Oblak Radosav , prikazan   je kao oličenje pravičnosti i borac protiv nasilja i nepravde. U pesmi je čak i Prokletu Jerinu šibao trostrukom kamdžijom, kad bi narodu učinila nepravdu.

AUTOR: Saradnik portala Poreklo Saša Zarić