Kriči – tragom izgubljenog plemena (prvi dio)

Prema predanjima koja su dosta živa na području Drobnjaka i Potarja, na tom području nekada je živjelo pleme Kriča. Uspomena na ovo pleme sačuvana je prije svega kroz drobnjačku tradiciju o sukobima njihovog plemena sa zatečenim Kričima, ali se Kriči počevši od XIII vijeka pominju i u istorijskim izvorima.

Kričima su se bavili svi autori koji su pisali o istorijatu drobnjačkog plemena, a posebno Andrija Luburić koji se prvi detaljnije dotakao kričkog pitanja, doduše uglavnom kroz drobnjačku tradiciju. Ozbiljnije radove o Kričima napisali su Petar Vlahović, Aleksandar Loma i Gordana Tomović i ti radovi, uz narodna predanja, predstavljaju polaznu osnovu za izučavanje ovog davno izgubljenog plemena.

Kriči u narodnim predanjima

• Predanja koja je zabilježio Andrija Luburić u Drobnjacima

Nakon prodora srpskih plemena sa područja današnje Bosne na područje današnje Hercegovine, oni su se sukobili sa Matarugama, starijim slojem stanovništva. U tradiciji je ostalo zabilježeno da je Mataruge predvodio Sumor i da su se nakon jedne velike bitke na području današnjeg Nevesinja povukli prema današnjoj Foči, nakon čega su se preci Drobnjaka sa ostalim srpskim plemenima naselili na područje Nikšićkog polja.

Dio Mataruga koji se nakon pomenute bitke na području današnjeg Nevesinja i Sumorove pogibije povukao prema današnjoj Foči i grupisao oko rijeke Tare nazvan je Kričima, a oblast koju su naseljavali nazvana je Kričkom. Prostirali su se između današnje Foče i današnjeg Kolašina (Luburić prenosi predanje koje je zabilježio Nićifor Dučić, po kome je čitava oblast Kolašina nazivana Kričkom i da su na njenom čelu bile vojvode Kričkovići), dok je jezgro bilo na području današnjih Pljevalja. Samo ime dobili su od Srba, kojima je njihov govor ličio na kričanje.

Drobnjačka tradicija bilježi da su oni sa Kričima došli u sukob odmah po doseljavanju u Drobnjak. U prvom sukobu Kriči su ih potukli, pa je sklopljen mir po kome je ćerka drobnjačkog kneza Kosorića udata za sina kričkog vojvode Kaloke. Nakon tri godine Drobnjaci su izazvali novi sukob tako što je drobnjački vojvoda, slijepi i stari Lapac Kosovčić, na prevaru prosuo drob Kalokinom sinu (jedna od dvije verzije o postanku drobnjačkog imena, govori da su zbog toga okolna plemena Novljane nazvali Drobnjacima iz poruge) koji je sa ženom i sinčićem krenuo u tazbinu, a samog Lapca ubio je Krič koji je bio u pratnji Kalokinog sina i njegove porodice. Došlo je do krvave bitke u Bukovičkoj gori, gdje su Drobnjaci uz pomoć okolnih srpskih plemena potukli Kriče i tom prilikom je poginuo krički vojvoda Kaloka. Borbe su nastavljene sve dok Kriči nisu potisnuti preko rijeke Tare.

Grob kričkog vojvode Kaloke na planini Ivici (fotografisao Mario Jegdić)

Prema predanju, nakon pogibije Kalokinog sina, njegova žena (koja je bila od Kosorića) je sa sinčićem prešla u Drobnjake, gdje se od njega razvilo bratstvo Guska. Ovo bratstvo izumrlo je sa Jevtom Guskom, koji je umro 1875. godine u Drobnjacima. Na osnovu priča u Drobnjacima, Guske su se i izgledom razlikovale od Drobnjaka (crnomanjasti, sitni rastom, zdepasti, zelenih očiju, debelih usana).

•  Predanja zabilježena u Kričku

Prema riječima ljudi iz Krička koji su rođeni krajem XIX vijeka, Kriči su bili brojno pleme, a Mataruge samo bratstvo u okviru Kriča. U prilog ovome navode to što su Mataruge brojno i teritorijalno manji i da su samo periferni kraj ranijeg Krička (u širem smislu).

Kriči u istorijskim izvorima

Prvi pomen Kriča datira iz sredine XIII vijeka (oko 1260. godine). Tada se u limskoj povelji kralja Stefana Uroša I, kojom se darivaju posjedi crkvi Svetog Petra na Limu, prilikom određivanja granica sela Prostjenije (Prošćenje) pominje i predio Kričan, sjeverno od Prošćenja. Tadašnji Kričan odgovara današnjem lokalitetu Krcije u selu Dobrilovina.

Oko 1300. godine javlja se lično ime Kričan, a nešto kasnije pominje se isto ime u okolini Štipa (Makedonija). Godine 1348. car Stefan Uroš IV Dušan darovao je selo Kričani u okolini Soluna (Makedonija) manastiru Hilandar.

U periodu 1280-1330. godine pominje se u Kotoru porodica Cricichi ili de Crizso.

Uvidom u dubrovačke izvore vidimo da su ljudi iz Krička, zajedno sa Banjanima, Drobnjacima i Matarugama poslovali sa Dubrovnikom, učestvovali u sporovima, a često i otimali stoku Dubrovčanima. Tako 1318-1319. godine imamo pomene Branislava Kriča (Crichic, Cricichovich), a 1453. pomen braće Dobrije i Đurađa Nenadića iz Krička (de Crizche).

Nakon pada najvećeg dijela Hercegovine pod Turke, Kriči su popisani 1477. godine kao vlaška nahija Krička, sa 5 džemata, 247 kuća i popom. Na čelima džemata bili su knez Jarosav (sin Kute), Nikola (sin Krička), Radič (sin Bogote), Radenko (sin Božidara) i Dobrivoj (sin Nenade). Osim slovenskih imena, među Kričima su bila prisutna i vlaška imena od kojih je najupečatljivije upravo ime Krička. Primjetno je da se pominje pop Borić, kao i jedan musliman, Skender (sin Olivera).

U narednom periodu na čelu nahije Krička nalazili su se Branislav Krička i Alija Krička.

Krajem XIX vijeka pod oblast Kričak računalo se 15 sela i 15 zaseoka jugoistočno od Pljevalja (između rijeke Tare na zapadu, planina Stožer i Crni vrh na istoku, sela Potpeća na sjeveru i sela Premćana i Prošćenja na jugu), gdje je živjelo izmješano pravoslavno i muslimansko stanovništvo. Međutim, niko od tadašnjih stanovnika nije imao predanje o porijeklu od samih Kriča.

Izvori i literatura:

1. P. Vlahović, Kriči i začeci njihovog etničkog raslojavanja, Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu 33, Beograd 1970.
2. A. Aličić, Poimenični popis sandžaka vilajeta Hercegovina, Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo 1985.
3. A. Loma, Kričani, Onomatološki prilozi X, Beograd 1989.
4. A. Luburić, Drobnjaci – pleme u Hercegovini, Beograd 1930.
5. G. Tomović, Kričani i Kričak, Glasnik zavičajnog muzeja 4, Pljevlja 2005.

Kriči – tragom izgubljenog plemena (drugi dio): http://www.poreklo.rs/2017/10/06/krici-tragom-izgubljenog-plemena-drugi-dio/

AUTOR: Petar Demić, saradnik portala Poreklo