Lješanska nahija

Pregled bratstava Lješanske nahije u osnovi je sačinjen prema radu Jovana Erdeljanovića „Stara Crna Gora“ (1926) i pokazuje stanje sa početka 20. stoleća. Drugi izvori su potpomogli pri utvrđivanju porekla rodova koje je Erdeljanović našao prilikom svog boravka u Lješanskoj nahiji.

 

Pisati pregled porekla stanovništva Lješanske nahije bilo je posebno teško iz razloga što, za razliku od većine plemena i oblasti Crne Gore, za ovu oblast ne postoji ni jedan objavljen rad koji se u celosti bavi ovom tematikom. Postoji nekoliko radova i izvora koji obrađuju pojedine rodove i istorijska razdoblja, kao i što postoji građe razbacane po raznim istorijskim i etnološkim radovima.

 

U ovom članku pokušao sam da objedinim svu građu koju sam prikupio iz tih izvora. Verujem da će biti komentara i drugačijih mišljenja na temu porekla stanovništva Lješanske nahije. Svaka dobronamerna ispravka ili dopuna su dobrodošle! Jer, nije mi cilj da napišem neprikosnoven naučni rad (za šta, po stručnom obrazovanju, nisam ni kvalifikovan) već da na jednom mestu imamo pregled porekla stanovništva ove oblasti, potkrepljen sa što više činjenica iz raspoložive građe i usmenog predanja. Zajedničknim snagama, svakako, dobićemo najbolji rezultat.

 

 

Lješanska nahija je smeštena u istočnom delu Stare Crne Gore. Sa zapadne i severne strane okružena je katunskim plemenima Bjelice, Ozrinići i Komani, a sa južne i jugozapadne područjem Riječke nahije (Ceklin i Kosijeri). Istočna granica Lješanske nahije je prema Lješkopolju (od kojeg je odeljuju tokovi reka Sitnice i Morače) i selima Gornje Zete (preko Vranjske grede).

 

Precizan opis granice Lješanske nahije prema susednim oblastima dao je Erdeljanović u svom kapitalnom radu „Stara Crna Gora“[1].

 

Oblast potonje Lješanske nahije je naseljena Slovenima još u prvo vreme slovenskog naseljavanja, krajem 6. stoleća. Istočni deo ovog područja nalazio se u okviru srednjevekovne Luške Župe. Krajem srednjeg veka, ovo područje je jedna od oblasti Gornje Zete. U širem području Lješanske nahije svoje posede imali su Crnojevići – u Grbavcima, Sinjcu, Goljemadima, Berima, Stanjevićima, Kornetu, Momišićima. Naseljavala su ga neka plemena koja su potpisnici Vranjinskog ugovora sa Mletačkom Republikom, 1455. godine[2] (Lužani, Krusi, Stanisaljići). Međutim, oblast pada pod tursku vlast zajedno sa ostalim oblastima Crnojevića, krajem 15. stoleća.

 

Plemena iz Vranjinskog ugovora na mapi srednjevekovne Zete

 

Oblast je nazivana – Lješani (ili Lješnji), prema kraju porekla naseljenog stanovništva. Naime, 1478. godine, sklanjajući se ispred nadirućih Osmanlija, stanovnici Lješa i okolne oblasti pod upravom Kastriota (nazivane Sklavonija)[3], prešli su Bojanu, a zatim se iseljavali na sever u oblasti koju su držali Crnojevići. Najraniji pomen naziva Lješnjani je u povelji Đurđa Crnojevića iz 1494. godine („ot LiešnanЬ“). U turskim poreskim defterima iz 1521/23. (za Skadarski sandžak) i 1570. godine (za Dukađinski sandžak), oblast se nalazi u okviru nahija Grbavci i Župa. Naziv Lješanska nahija ustaliće se od kraja 17. stoleća (prvi put pod tim nazivom 1692. godine). Vremenom će pravoslavno stanovništvo ustanoviti dve knežine zapadno od reke Sitnice – Draževinu i Gradac, dok će istočni deo nekadašnje Luške župe ostati pod turskom upravom, poznat pod nazivom Lješkopolje.

 

Oblast je tradicionalno obuhvatala područje od Stavora na Zapadu, gde se graniči sa riječkom oblašću, do donjeg toka reke Morače na istoku. Tokom 18. stoleća, Lješnjani će početi da istiskuju tursku vlast iz svoje oblasti. Oslobađanje i naseljavanje oblasti zaustavljeno je na reci Sitnici, tako da je Župa – Lješkopolje jugozapadno od Podgorice, zauvek ostalo van Nahije, kao i Grbavci na jug, iako su ove oblasti tradicionalno bile deo Luške župe, kasnije Lješanske nahije. Neki delovi Lješkopolja su izgubljeni na račun Zagarčana (Vranići, Crmljani), a i granica sa Komanima se menjala kroz povest. Neke oblasti Gornjeg Komuna zaposeli su Komani, dok su Progonovići u 17. stoleću najverovatnije bili u sastavu Komana[4]. Prema nekim mišljenjima[5], veći deo lješanskog Gornjeg Komuna (Progonovići, Releza, Ćepetići i Orasi) i Gornji Komani bili su u 17. i 18. stoleću jedinstveno područje sa zajedničkim glavarima. O vezi ova dva susedna područja govore i toponimi Komansko brdo i Komansko osoje u Gornjem Komunu. Po predanju, vojvodu Raduna iz Progonovića (rodonačelnika Radunovića) zvali su – Radun Komanin.

 

Za razliku od ostale tri nahije Stare Crne Gore, u kojima postoji tačna podela na plemena, Lješanska nahija je uvek predstavljala jednu nedeljivu celinu, tako da se plemena u njoj nikad do kraja nisu ni formirala. Bilo je nekih nagoveštaja formiranja dva plemena (Gradac i Draževina), kao i nekih veštačkih podela na tri komuna (Gornji, Srednji i Donji) ili tri plemena[6] (Štitari, Gradac i Draževina), ali sve to nije zaživelo, prema nekim mišljenjima – zbog nedovoljno dugog kontinuiteta življenja Lješnjana na tom području (što se ne može reći za deo rodova koji su tu od poznog srednjeg veka do danas), prema drugim – iz razloga što su se Lješnjani oduvek sebe smatrali jednim plemenom.

Radi bolje preglednosti, tokom iznošenja podataka o poreklu stanovništva Lješanske nahije, pratiću podelu na tri komuna.

 

Pregled stanovništva naselja Lješkopolja dat je u članku na:

http://www.poreklo.rs/2016/02/01/bratstva-zete-i-ljeskopolja/

 

Gornji Komun zauzima severozapadni deo Nahije. U njemu se nalaze sela: Štitari, Orasi, Releza, Ćepetići (Šćepetići) i Progonovići.

 

Srednji Komun je u središnjem delu Nahije, sa selima: Buronje (ili Buronji), Stanisaljići (Staniselići), Gradac sa Župom Gradačkom i Parci. Župa je predeona celina, na jugoistok od sela Graca, sa više manjih sela: Pribojevići, Rasnik, Crni Brijeg, Krnjička Kamenica, Potkrši, Grubani, Briđe, Oblun, Brežine, Prokos, Kažijin Brijeg i Sijačevina. Pokatkad se Gradac sa Župom i Parcima smatra „plemenom“, što nije sasvim neopravdano, jer je velika većina rodova istog porekla.

 

Donji Komun je u istočnom delu Nahije koja je okrenuta prema prema Lješkopolju, Zeti i zalivima Skadarskog jezera. Deo Donjeg Komuna koji čine naselja u zapadnom i južnom njegovom delu, često se smatra i plemenom Draževina, što takođe nije sasvim bez osnova, s obzirom na većinski zajedničko poreklo rodova u ovom području. „Pleme“ Draževina obuhvata samo mesto Draževina (ili Gornja Draževina), i naselja Popratnica, Kornet, Bigor, Podstrano, Liješnje, Goljemadi i Begova Glavica.

Naselja u Donjem Komunu na severoistoku Lješanske nahije su: Gornji Kokoti, Farmaci (ili Varmaci), Šteke (Šteci), Kruse (Krusi) i Beri. Stanovništvo je ovde raznorodno.

 

 

Poreklo naziva nekih sela u Lješanskoj nahiji nalazimo u značajnom mletačkom dokumentu iz 1416/17. godine – Zemljišniku Skadra i njegovog distrikta. Tamo nalazimo popisane stanovnike ovog kraja, velikim delom slovenskog porekla, koji su kasnije, oni ili njihovi potomci, pred Turcima prešli u oblast Crnojevića.

 

Progonoviće imamo u više naselja Skadarskog distrikta (u oblicima Progani, Progono, i sl).

 

Šteke (Steco, Stecho) takođe nalazimo u više naselja Distrikta (Sveti Srđ, Samarizi, Stira, Karoči), a jedno selo se i zove po njima – Štečani (Stichieni), i u njemu popisana dvojica sa prezimenom Šteko – Jovan i Stojko.

 

U Svetom Srđu nalazimo Benka Goljemada (Bencho Gogliamadi)[7].

 

U Kadrunu – Radomira Bera (Radomiri Bera) a u Podgori verovatno njegovog bratstvenika Jovana (Jon Berri).

 

U Kupelniku – Bogdana Kokota (Bogdam Cochot).

 

Dakle, korene naziva lješanskih sela Progonovići, Šteke, Goljemadi, Beri, Kokoti nalazimo u Donjoj Zeti početkom 15. stoleća.

 

Teže je reći da li popisano bratstvo Krueci (Cruetio, Cruetin) ima veze s Krusima, naročito imajući u vidu da su skadarski Krueci bili rimokatoličke veroispovesti.

 

Još neke veze između Skadarskog distrikta 1416. i Lješanske nahije stoleće kasnije, možemo naslutiti iz turskih deftera 1480. i 1521/23. godine:

 

U skadarskom selu Kadrun 1416. godine popisan je Nikola Jakovov Kosić (Nicola de Jacou Cosichi), a 1480. u defteru za Skadarski sandžak – Vukac Kosić. Kasnije, u Relezi krajem 15. stoleća (pouzdano 1493. godine) nalazimo Kosiće, koji su najverovatnije istog roda sa kasnijim bratstvom Đujovića u Relezi.

 

U više naselja Skadarskog distrikta popisani su stanovnici prezimenom Leta[8] (Leta, Letha). U defterima iz 1521/1523. godine u Kornetu Nahiji Grbavci upisani su Pavle i Raško Lete.

 

1521. godine u selu Lješnjani Desići[9] imamo četiri puta navedeno prezime Kokot[10].

 

Imajući u vidu da se neka sela u Lješanskoj nahiji čiji nazivi ukazuju na poreklo stanovništva iz Donje Zete, Skadra i Lješa, pominju tamo i u ranijim izvorima, pre mogućeg doseljenja Lješana ili Skadrana (od 1470-ih nadalje), moglo bi se zaključiti da su stočari iz Donje Zete u ovom kraju imali svoje letnje nastambe, koje su se kasnije teritorijalizovale u stalna naselja. Tako se lješanski Goljemadi, Kruse i Beri pominju u mletačkom dokumentu još 1451. godine. U Vranjinskom ugovoru 1455. godine, kako je navedeno, u lješanskom kraju pominju se plemena (odnosno katuni ili knežine) Krusi i Stanisaljići. Prema nekim tumačenjima (Ivan Božić, npr), u Ugovoru su navedeni i „Lješani“. Ovo tumačenje se ne uklapa u predanje, prema kojem doseljenje Lješana pada kasnije, a i oni nisu bili pleme koje bi pod tim imenom katunovalo u Gornjoj Zeti, već skup raznorodnih pojedinaca i porodica dobeglih iz oblasti Lješa, te su taj naziv dobili tek po preseljenju. U Ugovoru su na dva mesta pomenuti Luxeni i Luxane, što Božić tumači kao nazive plemena Lužana i Lješana. Pitanje je da li se može jedan od ova dva naziva sa izrazitim samoglasnikom „u“ na prvom slogu, čitati kao Lješani, a imajući u vidu, na primer, mletačku transkripciju sela Lješnjani iz 1526. godine – Lessiegnani. Nije nemoguće da se radi o dve grupe Lužana, od kojih je jedna bila u dolini Zete, a druga južnije, u području današnjeg Lješkopolja. Prema Božiću, pleme, odnosno ratnička družina, Berisavci koji se pominju u Ugovoru, su zasnivači sela Beri. Međutim, to se kosi sa drugim pomenima Bera (kao prezimena 1416, i kao naselja 1451. godine).

 

Ostali značajniji pomeni naselja i pojedinaca iz lješanske oblasti krajem srednjeg veka i u 16. i 17. stoleću:

 

Selo Gradac pominje se još 1335. godine u dva kotorska dokumenta, i to njegovi stanovnici braća Budoje (Budoye Stanche de Graçe) i Radosta, sinovi Stankovi, i Bogoje „zvani Kaloper“ (Bogoye dictus Coloper). 1431. godine pominju se braća Medoš, Nikola i Petan Obrićevići[11], a 1458. godine Nikola Dobrinović. Vidimo da se dvaput javlja lično ime Nikola, u defteru iz 1523. godine ime Nikola se navodi 4 puta (i još dva puta – ime Niko), a u Gracu kasnije nalazimo bratstvo Bojanoviće koje slavi Svetog Nikolu (koja nije tako česta slava u Lješanskoj nahiji).

 

Progonović kao prezime se pominje 1421. godine u Kotoru, ali pitanje je da li ovaj pomen ima veze s Lješanskom nahijom, s obzirom da ime Progon nije bilo tako retko u to vreme. U povelji Ivana Crnojevića iz 1492. godine, kojom su utvrđivane granice između knežina, kao meštanin Stanisaljića naveden je Božidar Progonović (u defteru iz 1523. godine, Božidar Bogdanov je knez Stanisaljića). U istom dokumentu, kao svedoci javljaju se dvojica Golemada (jednina: Golemado[12]) – Mijač i Radojko. U ovoj povelji imamo i prvi pomen sela Bigor.

 

Kruse se pominju u mletačkom dokumentu iz 1451. godine, a zatim u dva kotorska dokumenta (1494, 1497. godine) nailazimo na Đorđa Vukotića iz Krusa (Georgius Vuchotich de Crussi de Zenta), i kasnije na pomen njegovog sina pomorca po imenu Ivanac, koji je poginuo u brodolomu mletačke ratne galije kod Lošinja.

 

Selo Lješnjani se pominje u kotorskom dokumentu iz 1526. godine, kao i trojica njegovih meštana – Vučić Vukojević, Bolec Šišlović i Radič Nikolić („de villa Lessiegnani“). U defterima 1521/23. nalazimo Radiča Nikolića i Vučića Vukovog u Stanjevićima. Očito se radi o istom licima. U defteru iz 1523. godine, tri sela u Lješkoplju – Stanjevići, Stanisaljići i Desići nose predznak – Lešnjani. Po svoj prilici, starije selo Lješnje (koje ne treba mešati sa današnjim selom Liješnje koje se nalazi kod Korneta u Lješanskoj nahiji) se delilo na tri bratstvena dela. Za ranije navedeni pomen Lješnja u povelji Đurđa Crnojevića iz 1494. godine, nije sasvim pouzdano da li se radi o istom selu iz 1526. godine, ili širem lješanskom području. Da li u imenu Boleca Šišlovića možemo prepoznati rodonačelnika lješkopoljskih Bolevića, o kojima će kasnije biti više reči?

 

Štitari su pomenuti u povelji Ivana Crnojevića iz 1492. godina, kada su utvrđene „granice meždu Štitare i Tomiće“. U kotorskom dokumentu iz 1520. godine nalazimo Dobrila Vukšinog iz Štitara (Dobrilo Vuchsin de Stitari). U defterima 1521/23. godine, Štitari se uopše ne pominju, barem ne pod tim nazivom. U defterima su popisana dvojica domaćina imenom Dobrilo Vukšin. Jedan (1521) je u selu Kornet (koje je, iako u Lješanskoj nahiji, prilično udaljeno od Štitara), a drugi (u oba deftera) u selu Lopate. Lopate su popisane kao poslednje selo u Nahiji Pješivci, odmah iza Tomića. Tomići su kasnije naseljeni od Bjelica, ali početkom 16. stoleća su pripadali Kosijerskom plemenu. Sudeći prema položaju ovih naselja, a i zahvaljujući kotorskom dokumentu u kojem se pominje Dobrilo Vukšin, moglo bi se zaključiti da su Štitari u defteru popisani pod nazivom Lopate. Međutim, u komentarima deftera iz 1521. godine stoji da se radi o selu između Brajića i Pobora.

 

Uoči propasti države Crnojevića, nalazimo i dokument – povelju Đurđa Crnojevića o davanju poseda (pronije) Šćepanu Malonšiću, iz 1494. godine, a u kojoj se, između ostalih, pominje i vlastela od Lješnjana (Vukman Lekić, Radonja Đurđević, Vučin Radošević, Niko Đonović i Pribič), Goljemada (Novak Golemada) i Krusa (Lekač Stanjević i Gvozden Kalić). Činjenica da neka od ovih i ranije pobrojanih imena vlastele, ili njihove potomke, nalazimo kao knezove (muselime) i u turskim defterima 30-ak godina kasnije, govori da se crnojevićka vlastela uklopila u sistem turske vlasti, odnosno da su zadržali barem povlašćeni položaj u odnosu na običan narod.

 

U spornom defteru iz 1521. godine[13], tadašnja oblast Lješnjana bila je podeljena u dve nahije – Grbavci i Župa. Razlike između dva deftera se odnose samo na veći broj upisanih baština 1521. godine, za razliku od 1523. godine, kada su popis vršili carski popisivači, te on pokazuje stvaran broj kuća i baština. 1523. godine dva sela na severu Lješkopolja koja su dve godine ranije pripadala Nahiji Župa, popisana su u Nahiji Malonšići (Crmljani i Vranići), dok jedno selo više ne postoji[14]. Geografski gledano, područja ove dve nahije ne odgovaraju nikakvoj prostornoj logici, čak su neka područja Nahije Grbavci potpuno odvojena od ostatka nahije i sa svih strana okružena drugim nahijama. No, i drugde u turskom feudalnom sistemu bilo je ovakvih slučajeva, kao što ih je bilo, uostalom, i u evropskom srednjevekovnom feudalnom uređenju, gde nije bila bitna prostorna povezanost nečijeg poseda.

 

U Nahiji Grbavci bila su sledeća sela:

 

Grbavci, sa mahalama: Ponari (7 kuća, 2 baštine, 2 prazne baštine[15]), Skupo (12, 6, 3), Grbavci (9, 4, 9), Filapovići (15, 3, 0) i Crnopetrići (19, 3, 6). Grbavci i Ponari su i današnja naselja kod Podgorice, a lokacija ostalih mahala nije utvrđena, ali su svakako bili zaseoci Grbavaca. Iako bi se za mahalu Filapovići moglo zaključiti da je u pitanju naziv – Filipovići, u oba deftera dosledno je pisano sa slovom „a“[16]. U mahali Skupo upisan je i knez (muselim) Vukman Pavlov.

 

Piranići (21, 4, 0) su se nalazili između današnjih naselja Grbavaca i Lekića. Selo je bilo nazvano po istoimenom bratstvu, koje je u 17. stoleću celokupno prešlo na islam i preselilo se preko Morače, u selo Botun, a kasnije i u Goričane i Golubovce. Tada je selo Piranići zamrlo. Piranići za sebe tvrde da su starinom od bajičkih Martinovića. Međutim, u vreme kada u Lješkopolju postoji selo njihovog imena, bratstvo Martinovića još nije ni bilo zasnovano, tako da je najverovatnije da su Piranići starosedeoci u Gornjoj Zeti. U defteru u Piranićima nailazimo na izvesnog Lukača Božidarevog. Nisu li ovde možda koreni bratstva Lukačevića iz Zete, koji su starinci u tom kraju, a čiji jedan deo je islamiziran[17]?

 

Goričani (23, 3, 0) su današnji Vukovci na desnoj obali Morače, dok su današnji Goričani na levoj obali Morače kasnije zasnovani od islamiziranih bratstava. U Goričanima je, po svoj prilici, postojao manastir početkom 16. stoleća, s obzirom da su među popisanima i četiri popa i kaluđer Sava.

 

Desići (39, 14, 3), 1523. godine upisani kao Lešnjani Desići, su se nalazili između Donje Gorice i Grbavaca, verovatno je namesto ovog sela kasnije zasnovano selo Lekići. Tridesetak godina ranije, kako je navedeno, jedan od lješanske vlastele Đurđa Crnojevića bio je Vukman Lekić. Isti knez upisan je i 1523. godine, kao Vukman Lekin, za kojeg je upisano da je „star i iznemogao“, a i njegov sin Radič, koji je, usled nemoći svog oca, vršio ovlašćenja muselima. Upisana su i trojica Radičevih sinova – Andrija, Ostoja i Radosav, kao i Vukmanov brat Vuksan Lekin. Ovde, po svoj prilici, vidimo začetak bratstva Lekića, koje će preći u islam i umnožiti se tokom 17. stoleća, pa će selo po njima kasnije poneti ime. Lekići su se kasnije iselili u Podgoricu i Golubovce, gde su bili brojno bratstvo. Oni sami svoje poreklo izvode od Akšabanovića iz Gruda. Još jedno zanimljivo ime u Desićima iz deftera je Lukač Stankov, kao i Vukašin i Đura Lukačevi (verovatno se radi o ocu i sinovima), koji je drugi mogući kandidat za rodonačelnika bratstva Lukačevića.

 

Stanjevići (40, 11, 1), 1523. godine upisani kao Lešnjani Stanjevići, nalazili su se na području gde je danas Donja Gorica. Stanjevići su bili veoma važno naselje u vreme kada je vršen popis, o čemu govori podatak da je tu živelo čak šest muselima. Po svoj prilici, Stanjevići su bili neka vrsta sedišta vlasti, prema nekim mišljenjima – turske[18], a možda mesto gde je objedinjavan porez prikupljen iz cele Live Crne Gore, a stanjevićki muselimi su bili predstavnici Crne Gore prema turskoj vlasti u Podgorici, gde je bilo sedište kadiluka. Knezovi stanjevićki 1523. godine su: Vukman Đurđev, Vuk Vukmanov (verovatno sin imenovanog), Radonja Đurin (verovatno Radonja Đurđević iz 1494. godine), i četvorica Bogdanovića (po svoj prilici sinovi istog Bogdana) – Radisav, Đuro, Vladko i Radelja. U Grbavcima danas živi bratstvo Bogdanovića, koje je ogranak bratstva Globara iz Lješanske nahije. Imajući u vidu da je jedna, za Turke najznačajnija, od funkcija muselima bilo upravo skupljanje poreza i globa, moglo bi se zaključiti da je Bogdan iz ovog lješanskog bratstva, koje će kasnije poneti prezime Globar, odnosno Globarević, a da se od njegovih sinova razvio ogranak istog bratstva u Lješkopolju. Selo Stanjevići je potpuno razoreno od Turaka 1604. godine, nakon bitke između pobunjenih Crnogoraca i turske vojske na Lješkopolju. Ipak, pod ovim nazivom postoji i 1614. godine.

 

Stanisalići (43, 4, 4), 1523. godine upisani kao Lešnjani Stanisalići, sa knezom Božidarom Bogdanovim. Valja reći da činjenica da su Stanisalići upisani sa odrednicom Lešnjani, ukazuje da početkom 16. stoleća ovo naselje čini i geografsku celinu sa Stanjevićima i Desićima. Ukoliko je tako, ovo naselje ne bi trebalo mešati sa današnjim selom Stanisaljići (ili Staniselići) koje se nalazi u Srednjem Komunu, na istok od Graca. Da li se stanovništvo lješkopoljskih Stanisaljića tokom 16/17. stoleća iselilo na zapad u Lješansku nahiju i sobom ponelo bratstveni i mesni naziv, ili je reč o nečem drugom, tema je za dublju analizu.

 

Golemat (21, 19, 15), tako upisano. Jasno, radi se o današnjim Goljemadima. U selu je popisano nekoliko ljudi sa imenom Novak, kao i onih čije je očevo ime Novak, od kojih bi neko (ili nečiji otac) mogao biti vlastelin Novak Golemada iz povelje iz 1494. godine.

 

Sinjac (10, 2, 1) je nekada bio važno naselje, naročito u 17. stoleću kad su u njemu živeli muslimani i kad se tamo nalazio trg (pazar) pod kontrolom turskog bega. Početkom 18. stoleća, u sukobu na Briđama, knez Milo Vukčević iz Draževine je sa svojim odredom potukao vojsku Odo-bega Vranića i proterao Turke iz Sinjca, koji je nakon toga polako zamirao. Danas je Sinjac seoce od nekoliko kuća na jugoistok od Briđa.

 

Krusa (25, 7, 1), u kojima nalazimo dvojicu sinova vlastelina Gvozdena Kalića, pomenutog u povelji iz 1494. godine, – Radisava i Stanišu. Radisav Gvozdenov je u defteru iz 1521. godine bio upisan kao muselim. U Podgorici od davnina živi bratstvo Gvozdenovića, koji su ogranak starog vlasteoskog bratstva Milonjića, a koji su imali posede i u području potonje Lješanske nahije. Možda su upravo Gvozden i njegovi sinovi utemeljitelji ovog bratstva. Međutim, u defteru je upisana i baština Radiča, sina Kalićevog, tada već u posedu drugog lica, što znači da se Radič verovatno odselio ili je bio pokojni. Možda je ovaj Kalić upravo – vlastelin Gvozden Kalić. U defteru nalazimo i Iliju i Nikšu, sinove Bojkove. Možda je ovaj Bojko (Bojan) rodonačelnik bratstva Bojanovića, koje je deo šireg starinačkog bratstva u Krusima, a koje zovu upravo – Krusima.

 

Gradac (16, 5, 1).

 

Kornet, sa mahalama: Ilići (20, 4, 0), Visosalići[19] (10, 2, 0), Radosalići (12, 3, 0), Njegosalići (16, 4, 1).

 

Osim ovih lješanskih sela, u Nahiji Grbavci nalazili su se još i Gornji i Donji („Seljani“) Komani i Đeđeza, dakle područje kasnijeg komanskog plemena.

 

Drugi deo lješanskog područja popisan je u okviru Nahije Župa. Zanimljivo je da se sela gornjeg Komuna – Progonovići, Orasi, Releza, Ćepetići i Štitari uopšte ne spominju. Za Štitare je već navedeno da postoji mogućnost da je upisano pod nazivom Lopate, mada u prilog tome ne ide navedeni kotorski dokument 20-ak godina stariji od deftera, u kojem se Štitari izričito pominju pod tim nazivom. Postoji mogućnost da su sela Gornjeg Komuna popisana u okviru Donjih Komana („Komani Seljani“). Međutim, u defteru su sve mahale Donjih Komana izričito navedene i sve se mogu ubicirati, osim jedne čiji naziv nije bilo moguće rastumačiti. Po svoj prilici, Gornji Komun je početkom 16. stoleća bio nenaseljen, odnosno moguće je da je služio za katunovanje i da u njemu nije bilo stalnih naselja. Što se tiče sela pominjanih i pre turskih deftera, moguće je da se njihovo stanovništvo u međuvremenu iselilo ili privremeno prešlo u neki drugi kraj.

U defterima se ne navode ni sela Draževina, Bigor i Briđe. Draževina je bila imanje Milonjića, koji su tada živeli na Čevu, a stalno naselje biće zasnovano od Lješana, po svoj prilici ne pre prve četvrti 16. stoleća. Bigor se pominje u povelji iz 1492. godine, ali verovatno ni tada to nije bio naseljen lokalitet.

 

1523. godine u Nahiji Župa bila su sledeća sela:

 

Šteke (11 kuća, 12 baština), sa knezom Petrom Đurovim. Knez Petar bi mogao biti sin Đura Štekovića, za koga se u Farmacima pamti da je bio vlastelin u vreme Ivana Crnojevića. Pretpostavlja se da su Šteci i Štekovići različiti nazivi istog bratstva.

 

Beri (33, 13). I u Berima se pominje jedan Kalić – Đurđe, možda neki srodnik vlastelina Gvozdena Kalića.

 

 

Buronje (10, 1).

 

Brežine (17, 3).

 

Parci (11, 5).

 

Sađavica (9, 5, 4 prazne baštine). Ovo naselje danas ne postoji, a ne može se utvrditi ni gde se nalazilo u 16. stoleću.

 

Momišići (32, 14, 2 prazne baštine). Danas u Momišićima žive rodovi koji su tu još iz vremena pre pada Podgorice pod tursku vlast, i to Markuši (doselili se iz Riječke nahije – Građani) i Popovići, od kojih su i Novakovići (Vilići, Nikići, Popovići, Stijovići i Šestići) u Podgorici. Popovići i Novakovići tvrde da su istog porekla kao i Mugoše u Donjoj Gorici (po predanju potiču od dva rođena brata, a zajedničko ranije prezime bilo im je Novaković). Poreklo goričkih Mugoša nije najjasnije: prema bratstvenom predanju, oni su iz Kastrata, navodno od nekog bliskog srodnika Đurđa Kastriota. S druge strane, u Piperima najstariji sloj stanovništva čine Mugoše (ili Mugoši) koji su tu živeli pre Lužana i Pipera, i smatra se da su vlaškog porekla. U Lješkopolje su došli u vreme Ivana Crnojevića. S obzirom na poreklo Lješana iz severne Albanije, ova priča o poreklu Mugoša iz Kastrata dobija na težini. Zanimljivo je da svi ovi rodovi u Momišićima i Donjoj Gorici slave istu slavu – Đurđic, koju slave i najveći lješanski rodovi u Državini (Vukčevići, Uskokovići, i dr), kao i njihovi srodnici Milići i Bolevići u Lješkopolju.

 

Tološi (9, 2).

 

Višnjići (6, 4), Oliverovići (4, 5) i Dublica (6 kuća) danas ne postoje. Ova sela su se nalazila u Lješkopolju, između Veljeg Brda i Gorice. U Oliverovićima nalazimo zanimljivo ime – Stradija (baština Radislava, sina Stradijinog, u posedu Vladka, sina Bogdanovog).

 

Dakle, u lješanskim naseljima 1523. godine popisano je 505 kuća i 201 baština, od kojih 53 praznih.

 

Marijan Bolica[20] je za potrebe mobilizacije Crnogoraca, Brđana i Arbanasa za rat Mletačke Republike protiv Turaka, 1614. godine obišao Skadarski sandžak, opisao sve njegove bitne geografske karakteristike, saobraćajnice i stanovništvo koje tu živi, njegove etničke i verske osobine, skorašnje istorijske događaje, raspoloženje prema turskoj vlasti i spremnost za učešće u ratu za oslobođenje pod mletačkim vođstvom. Ovo je, ujedno, bio i svojevrstan popis naselja oblasti Skadarskog sandžaka. Lješanska naselja opisana su u četvrtom delu. U odnosu na vreme 90 godina ranije, iz dva turska deftera, vidljive su neke promene. Boličin „četvrti deo“ Skadarskog sandžaka obuhvata sva lješanska naselja, kako ona u Lješkopolju, tako i ona u potonjoj Lješanskoj nahiji, što je, imajući u vidu veze stanovništva ovih oblasti, daleko realniji prikaz u odnosu na turske deftere. Bolica navodi sledeća naselja, sa starešinama koji komanduju, brojem kuća i vojnika koje je moguće mobilisati:

 

Grbavci (kod Bolice: Garbavaz): pod zapovedništvom Rada Stijepova, kuća 47, vojnika 105.

Goričani, Niko Bojov, 33, 70.

Piranići, Raičko Mijov, 29, 60.

Desići, Rade Raičkov, 41, 97.

Farmaci (Farmachi), Staniša Ivanov, 31, 60.

Stanjevići, Rade Grujin, 25, 57.

Gorica, Raičko Torban, 43, 100.

Momišići, Vuk Midžov, 52, 120.

Vranići (Vuranichi), Nikša Popov(ić), 38, 87.

Tološi (Tolossi), Raičko Vukmirov, 27, 58.

Lužnica, Brajan Markov, 41, 90.

Beri, Sale[21] Jovanov, 32, 70.

Šteke, Niko Savov, 29, 60.

Orasi (Orvasi[22]), Andrija Jovov, 37, 83.

Buronje (Buronich), Brajo Pejov, 24, 53.

Kruse (Crusce), Ivan Vuksanov, 31, 72.

Kornet (Cornette), Andrijaš Dabov, 28, 62.

Stanjevići ili Kokoti (Stagnievich overo Cochotte), Pejo Vrankov, … (nejasan broj kuća), 127.

Gradac, Stano Vujov, 21, 51.

Golemadi, Belo Vujkov, 24, 57.

 

Štitari (Stetari) u Gornjem Komunu kod Bolice su upisani kao naselje „drugog dela“ Skadarskog sandžaka, sa naseljima Riječke nahije, što, možda, potvrđuje ranije navedenu pretpostavku da su Lopate iz turskih deftera sa početka 16. stoleća, zapravo lješanski Štitari. Prema redosledu navođenja, odmah ispred sela Zagora, koje je zaista u neposrednoj blizini Štitara, jasno je da se radi o lješanskim Štitarima. Selo je, te 1614. godine, pod komandom Rada Jovanova, ima 15 kuća i može dati 30 vojnika.

Za razliku od turskih deftera 1521/23. godine, sada se ne pominju naselja Stanisalići, Sinjac, Brežine, Parci i Sađevica. Za Sinjac je, možda, i jasno zašto ga nema u Boličinom popisu, jer je tada ovaj trg već bio sasvim naseljen islamiziranim stanovništvom, na koje, svakako, Mletačka Republika nije mogla računati u slučaju rata protiv Turaka.

 

I dalje se ne pominju sela Draževina, Bigor, Briđe, Progonovići, Releza i Ćepetići, što ukazuje da su ona zaživela kasnije tokom 17. stoleća.

 

Osim ovih, nesumnjivo lješanskih naselja, u istu oblast upisani su i Gornji i Donji Komani, zatim zagarački Jednoš, kao i tri sela koja se danas ne mogu ubicirati – Vilenica, Dobrotići i Suri, a koja, prema geografski prilično logičnom redosledu navođenja naselja, treba tražiti u lješanskim komunima Srednjem i Gornjem. Prema redosledu navođenja, Vilenica, između Donjih Komana i Korneta, mogla bi biti Draževina. Zapovednik u ovom selu od 38 kuća, koje može mobilisati 93 vojnika, je Tomaš Bratičev. Prema redosledu navođenja, između Graca i Golemada stoji selo Dobrotići (27, 60, pod komandom Vuk(ov)ića Aleksina). Geografski, u tom području danas se nalaze Parci, Bigor i Brežine, pa bi neko od ovih sela moglo biti od strane Marijana Bolice zabeleženo pod nazivom Dobrotići. Suri (32, 72), pod komandom Lale Tomaševa, su pretposlednje navedeno selo, pre Jednoša.

 

Nova neselja, kojih nije bilo 90 godina ranije, u Boličinom izveštaju su Farmaci, Gorica, Kokoti („Stanjevići ili Kokoti“), koja su se izdvojila iz većeg ranijeg naselja Stanjevića. Kasnije će naziv Stanjevići sasvim zamreti. Vranići su ponovo u krugu lješanskih naselja, a javlja se i selo Lužnica, koje je, najverovatnije, popisano i 1521. godine (nečitak ispis u defteru).

 

Tokom 17. stoleća, odvijaju se naporedo dva etnička procesa u lješanskoj oblasti: u Lješkopolju će doći do islamizacije, kao i iseljenja pravoslavnog stanovništva u raznim pravcima (uglavnom prema Primorju i Boki), dok u Lješanskoj nahiji ojačavaju novodoseljena bratstva, pre svega Lješani (Vukčevići i dr) i naseljenici iz Nikšića, Ozrinića i Komana, koji vremenom počinju vršiti pritisak na starije stanovništvo, te se ono počinje iseljavati, najviše u pravcu Zete.

 

Od 1780-ih, područje Lješanske nahije dobija svoj konačni oblik: na istoku granica prema Lješkopolju ide rekama Sitnicom i Moračom, na zapadu do Stavora, a jasno su određene i granice prema Zagaraču i Komanima.

 

Tokom 18. stoleća, Lješnjani potiskuju muslimane iz Lješanske nahije, a njihova poslednja uporišta su u istočnim delovima Donjeg Komuna. 1830-ih, Vukčevići uz pomoć ostalih Lješana proteruju muslimansko stanovništvo i iz Krusa, Bera, Gornjih Kokota, Farmaka i Lekića, tako da muslimana više nije bilo zapadno od linije koju čine reke Sitnica i Morača. Zatim će se naseljavanje Lješana nastaviti i preko Sitnice i oni će zauzeti i Donje Kokote i Grbavce. Nakon Veljeg rata i oslobođenja Podgorice i Zete od turske vlasti, a zatim i razgraničenja na Berlinskom kongresu 1878. godine, veći deo muslimanskog stanovništva iseliće se u tadašnju tursku granicu, a Lješanska nahija i Lješkopolje dobijaju svoj konačni oblik.

 

 

Poreklo stanovništva Lješanske nahije:

 

 

Gornji Komun:

 

Starinci u Gornjem Komunu, koji ne znaju neko ranije poreklo, su:

 

“Đujovići” u Relezi, koji se dele na rodove: Dumovići, Đurovići, Markovići i Kojovići. Slave Nikoljdan. Đujović je starije zajedničko prezime, prema rodonačelniku – knezu Đuju.

 

Jedan od najstarijih rodova u Relezi bili su Kosići[23]. Predanje Čelebića u Štitarima navodi starince Pavloviće, od kojih se oženio njihov rodonačelnik Jakov Lazov. U Orasima su nekad živeli starosedeoci Vuletići i Remikovići, a predanje pominje i Košarčiće, u zaseocima Radomilj i Košarčići. U 18. stoleću svi su se iselili prema Zeti.

 

Doseljenici od 17. stoleća nadalje:

 

Radunovići u Progonovićima, potomci kneza Raduna iz sredine 17. stoleća. Kneza Raduna neki izvori nazivaju i vojvodom. Doselio se u Progonoviće oko 1660. godine. Radunovići spadaju u krug Lješana – rodova koji su u Lješansku nahiju po predanju došli iz Lješa, o čemu će biti više govora u delu o Draževini. Od njih su u Gornjoj Zeti (Šćepovića Kuće, Zabjelo) i Lješkopolju (Momišići, Grbavci).

 

Vukićevići i Vuksanovići u Ćepetićima su od Vukića Vujačića koji je tu došao iz Podgora u Crmnici. Od njegovog brata Boja su Bojanići u Gracu. Slave Nikoljdan. Njihovi iseljenici u Vranjini se prezivaju – Ćepetići, što možda ukazuje na ime rodonačelnika (oca Vukićevog i Bojovog) – Šćepan, (Š)ćepeta.

 

Bojanići u Ćepetićima nisu u srodstvu po muškom poreklu sa ovim rodovima, pa tako ni sa Bojanićima iz Graca. Naime, prema njihovom rodoslovu, tri brata – Grudo, Šiko i Bojo, doselili su se iz Gruda u Hercegovini u 17. stoleću[24] u Ćepetiće. Međutim, samo je Bojo ostao u Ćepetićima, dok dvojici starije braće Lješnjani nisu dozvolili da se tu nasele, s obzirom da su oni dugovali neku krv Turcima, te oni pređu u Balabane u Zeti. Od Gruda su u Balabanima Aligrudići, dok Šiko pređe u Ponare i od njega su tamošnji Šikmanovići i Bojinovići u Vranjini. Što se Boja tiče, prezime Bojanić nije nastalo po njegovom imenu (što je i logično, jer bi, u suprotnom, očekivano prezime bilo – Bojović, a ne Bojanić), već je prezime Bojanić ostalo od crmničkih Bojanića koji su tada živeli u Ćepetićima, a koji su posvojili mladog Boja, te je on, u znak zahvalnosti, uzeo njihovo prezime. Ovo, praktično, znači da postoje dva različita roda Bojanića u Lješanskoj nahiji: pravi Bojanići su doseljenici iz Crmnice i oni su se kasnije preselili u Gradac, dok su Bojanići u Ćepetićima u muškoj liniji poreklom iz Hercegovine. Nije nemoguće da su zetski Aligrudići, Šikmanovići i Bojinovići u stvari iseljeni ogranci ćepetićkih Bojanića, a čemu u prilog idu i vremenske odrednice[25]. Bojanići iz Ćepetića slave Svetu Petku, a prislužuju raniju slavu – Nikoljdan[26].

 

Vujovići, Perišići („Čičari“) i Čelebići u Štitarima su istog porekla, u Nahiju došli iz Trebjese od plemena Nikšića. Njihovo doseljenje verovatno je povezano sa razurom Trebjese 1711. godine, nakon koje su se Trebješani privremeno iselili na Čevo. Čelebići kao pretka doseljenog u Štitare navode Jakova, sina Laza zvanog Čelebija. U nekim verzijama predanja pominje se i Vuk Trebješanin kao predak ili rodonačelnik ovih rodova. S obzirom na plemensko poreklo od Trebješana, koji su deo plemena Nikšića, mogli bismo zaključiti da su ovi štitarski rodovi nosioci haplogrupe I2a1b RN908[27].

 

Đurovići, Pejovići i Stojanovići u Orasima su istog porekla, potiču od trojice sinova Vuka Ozrinića (Đura, Peja i Stojana) koji se krajem 17. stoleća doselio sa Čeva. Slave Aranđelovdan. Od njih su Pejovići u Lješkopolju (Lužani), verovatno i bratstvo Crnogorčevića u Lješkopolju (Tološi), sa rodovima Remikovići, Anđušići, Pejovići. Predanje oraških Ozrinića, pak, govori da su Remikovići u Orasima bili starosedeoci koje su oni odande prognali. S obzirom na plemensko poreklo od Ozrinića, mogli bismo zaključiti da su ovi oraški rodovi nosioci haplogrupe I2a1b RN908[28].

 

Radonjići u Progonovićima su od Radonjića – Bezdanovića iz Komana. S obzirom na plemensko poreklo od Bezdanovića, mogli bismo zaključiti da su Radonjići u Progonovićima nosioci haplogrupe I2a1b RN908[29].

 

Roganovići u Progonovićima su od Roganovića iz Cuca[30], koji, prema bratstvenom predanju, potiču iz Kuča (Medun). Slave Nikoljdan. Roganovići u Cucama su potomci znamenitog malocuckog kneza sa početka 18. stoleća – Staniše Mitrova, zvanog „Rogan“, pod tim imenom opevanog u “Gorskom vijencu“. Roganovići u Lješanskoj nahiji nisu Roganovi potomci, već njegovog brata Dragiše[31].

 

 

Srednji Komun:

 

Starinci u Srednjem Komunu su:

 

Bratstvo “Kunice” u Buronjama, čine ga rodovi: Ćetkovići, Vučkovići i Nenadovići. Slave Mitrovdan. Od njih su u Donjoj Zeti Nenadovići, Backovići, Vukadinovići, Ćetkovići (Berislavci i drugde u Zeti). Prema predanju iz Cuca, Kunice u Lješanskoj nahiji, u Buronjama, su doseljeni iz Cuca u drugoj polovini 17. stoleća.

 

Kneževići u Stanisaljićima.

 

U Stanisaljićima su ranije živeli Vratnice, najverovatnije starinci, koji su se iselili u Lješkopolje (Tološi), gde i danas žive (slava: Sveti Vrači). Od njih su i rodovi u drugim mestima Zete i Lješkopolja: Lađići, Neškovići i Prčanjići. Njihov ogranak su Dambarići u Vraki. Prema nekim tvrdnjama, Vratnice su daljom starinom sa Cetinja (Bajice).

 

Muslimani Jevrići u Podgorici za sebe kažu da su od buronjskih starinaca.

 

Doseljenici od 16. stoleća nadalje:

 

„Gračani“ su veća grupa rodova istog porekla, tu doseljenih iz Hercegovine (kaže se – iz Gračaničke Župe): Kažije (ili Kažići), Kovači (ili Kovačevići) u Gracu i Župi, Marovići, Raičkovići i Radovići u Gracu, Đurišići u Parcima, i Brnovići u Župi Gradačkoj i Briđama. Slave Svetu Petku, osim Kažija koji slave Svetog Iliju. Prvobitna slava svih Gračana bila je Ilindan[32], pa su kasnije preuzeli da slave Svetu Petku[33]. Samo su Kažije zadržali Ilindan, kao i jedan ogranak Raičkovića. U Lužanima u Lješkopolju žive Raičkovići koji, iako istog roda, imaju obe ove slave – potiču od dva brata od kojih je jedan uzeo da slavi Svetu Petku, a drugi je zadržao staru slavu Ilindan. Prema Đurišiću[34], doseljenje Đurišića i Raičkovića pada u sredinu 17. stoleća, dok su ostali navedeni rodovi u Gradac došli ranije. Isti autor navodi da je najstarije poreklo predaka ovih rodova srednja Bosna – između Zenice i Travnika, odakle su se, nakon pada srednjevekovne Bosne pod tursku vlast 1463. godine, oni preselili u Hercegovinu, u mesto Gračanica kod Gacka. Nakon propasti srednjevekovne Hercegovine, ovi se rodovi sele na Njeguše, no zbog nekog sukoba s Njegušima, prelaze u Župu Nikšićku[35]. Sredinom 17. stoleća, dvojica braće Jovovića, poreklom od ovih doseljenika iz Bosne, sele se u lješanski Gradac. Od jednog (imenom Boško, koji je poginuo oko 1660. godine) su Đurišići[36] i Raičkovići[37], od njegovih sinova Đuriše i Raička, a od drugog (Rade), koji se iselio u Momišiće, – Radovići. Radovići koji danas žive u Gracu nisu srodni Đurišićima i Raičkovićima, već su ogranak Brnovića. Prema jednoj verziji, gradački Kovači / Kovačevići su srodni Đurišićima i Raičkovićima, prema drugoj, nisu im srodni, ali spadaju u ovu grupu hercegovačkih rodova, dok su, prema trećoj, oni od grahovskih Kovačevića. Predanje Brnovića govori da su oni od doseljenika iz Župe Nikšićke imenom Brno (ili Brne). Nikola Vukčević[38] za Maroviće navodi da su njih ostali gradački rodovi zatekli u Gracu po svom doseljenju.

Od ovih gradačkih rodova su iseljnici: u Donjoj Zeti: Čelebići (Mahala, Goričani), Brnovići i Kovačevići (Goričani), Đurišići i Kažići (Ponari), u Gornjoj Zeti: Kažići, Đurišići, Raičkovići (Botun), Đurišići (Zabjelo), u Lješkopolju: Radovići[39] (Momišići), Kažići (Vranići), Raičkovići (Lužani), Brnovići (Tološi). Brnovića ima i u Podgorici, Spužu i Ceklinu (Bobija). Od Raičkovića su Savovići u Peći, kolonizovani posle Prvog svetskog rata. Muslimani Čelebići u Podgorici za sebe kažu da su od gradačkih Čelebića.

 

Crkva Svetog Ilije na Veljoj Gori

 

Popovići i Bogojevići u Staniseljićima su od Grujića iz Bratonožića (Klopot), koji su ogranak bratonoških Progonovića. Slave Svete Vrače. Od njih je bratstvo Metiljević u Zeti (Ivanovići u Golubovcima i Popovići u Ponarima). Da li postoji veza između Progonovića u Lješanskoj nahiji i bratonoških Progonovića, teško je reći, s obzirom da ime Progo(n) nije bilo neobično krajem srednjeg veka od kad potiču ovi patronimi. Prema rodoslovu bratonoških Grujića, oni su ogranak glavnog bratonoškog bratstva, koje potiče od rodonačelnika „Brata“[40]. S obzirom na neke dosadašnje rezultate DNK testiranja, ovi rodovi u Staniseljićima bi mogli biti nosioci haplogrupe Q1b L245, za koju se, pretpostavlja da je haplogrupa Bratonožića[41]. Jedna moguća verzija je da su se Progonovići iz Donje Zete, o kojima je pisano u ovom članku, prilikom raseljavanja pod turskim pritiskom, raselili na dve strane, te je jedan deo otišao u Brda (Bratonožiće), a drugi i Lješansku nahiju. Nije isključeno ni da su staniseljićki Popovići i Bogojevići potomci lješanskih Progonovića, pa su svoje poreklo povezali sa Progonovićima iz Bratonožića, kako zbog istovetnog prezimena, tako možda i zbog istog porekla. Od ovih Popovića, jedan se poturčio i uzeo ime Asan, te su njegovi potomci nosili prezime Asanović. Pod pritiskom svojih srodnika, Asanovići su se početkom 18. stoleća iselili u Podgoricu i od njih su danas podgorički muslimani Bulići. Prema ovome može se odrediti okvirno vreme doseljenja bratonoških Grujića u Lješansku nahiju, a to je najkasnije druga polovina 16. stoleća. Ovakva računica nikako se ne uklapa u rodoslov bratonoških Grujića, čiji je rodonačelnik Gruja živeo znatno kasnije, a teško da se može uklopiti i u potomstvo bratonoških Progonovića, imajući u vidu da je Progo(n) Vučetin živeo u drugoj polovini 16. stoleća[42].

 

Radusini (ili Radusinovići) i Markovići u Buronjama su doseljeni sa Čeva, od plemena Ozrinića[43]. Slave Aranđelovdan. Ozrinići su u oblast Buronja i ranije dolazili sa stadima zimi, jer je ovde znatno blaža klima nego na Čevu, pa su pojedinci odlučili tu i da se nasele. Radusini potiču od Komnena Radusinova Ozrinića doseljenog sa Čeva sredinom 17. stoleća. Njegov dalji rođak Marko Dragojev Ozrinić se doselio nešto kasnije, na Komnenov poziv. Marko Dragojev je rođeni brat Radula Dragojeva od kojeg su Radulovići iz Komana[44]. Prema bratstvenom predanju, Marko Dragojev je zemlju u Buronjama kupio od posednika Turčina Kuluza iz Podgorice. Markovići se na uže dele na ogranke: Petroviće, Mirkoviće (oni se dele dalje na: Jokičiće, Peroviće i Mrđenoviće) i Živkoviće (oni dalje na: Gorčinoviće, Šutiloviće, Borkoviće, Vasoviće i Jovaševiće[45]), ali se svi zvanično prezivaju – Marković. Od ovih buronjskih rodova su u Zeti i Lješkopolju: od Markovića – Kojičići (Golubovci), Bjelanovići (Balabani)[46], Markovići (Mahala, Goričani). Markovića sa tim prezimenom ima i u Podgorici, Vranjini, Vraki, Bjelopavlićima i Vasojevićima. Iseljenih Radusinovića ima u Grbavcima. S obzirom na plemensko poreklo od Ozrinića, mogli bismo zaključiti da su ovi oraški rodovi nosioci haplogrupe I2a1b RN908[47].

 

Davidovići u Stanisaljićima su iz Cuca. Slave Svetu Petku. Ima ih iseljenih u Donju Zetu (Vranj).

 

Bojanići u Župi Gradačkoj i Briđama su istog porekla kao Vukićevići i Vuksanovići u Ćepetićima – od Vujačića iz Podgora u Crmnici. Slave Svetu Petku. Prema bratstvenom predanju, predak Bojo Vujačić se doselio u Lješansku nahiju iz Crmnice, najpre u Ćepetiće, a zatim njegovi potomci prelaze u Gradac. S njim su se doselili i dva njegova brata. Od jednog su Vukićevići u Ćepetićima, a od drugog Šikmanovići u Zeti. Prateći rodoslov Bojanića, doseljenje iz Crmnice pada oko prve četvrti 17. stoleća. Prema Nikoli Vukčeviću[48], gradački Bojanići potiču od Bojanića iz Krivošija[49]. Videli smo da Šikmanoviće svoji rodoslov zetskih Aligrudića. U svakom slučaju, predanja ćepetićkih Vujačića i zetskih Aligrudića su isprepletana i teško je doneti pravi zaključak o poreklu Bojanića i Šikmanovića. Gradačkih Bojanića ima iseljenih u Podgorici i Spužu.

 

 

Donji Komun:

 

Starinci u Donjem Komunu:

 

„Kruse“ (nije poznato da li je bratstvo dobilo ime po selu, ili selo po bratstvu), čine rodovi: Bojanovići, Ćetkovići, Raičevići, Rackovići, Perovići. Prema predanju[50], daljom starinom su iz Kroje iz Albanije.

 

Miškovići u Krusama, sa ranijim prezimenom Bjelogrlović. Nisu srodni ostalim Krusama.

 

Izumrli starinački rod u Štecima i Farmacima bili su Šteci ili Štekovići. U Pješivcima (selo Vitasojevići) bratstva Spasojevići, Miloševići, Đikanovići i Savićevići (po nekim verzijama i Radojičići) potiču od zajedničkog pretka Đura Šteko(je)vića. Po predanju, on je iz Kuča, a živeo je u vreme Ivana Crnojevića, koji mu je i dao posed u Vitasojevićima. Njegovi potomci u Pješivcima su se najpre prezivali Babići, a zatim su se razdelili na uža prezimena. I pored predanja o poreklu iz Kuča, prezime rodonačelnika ovih pješivačkih bratstava možda ukazuje na vezu sa Štecima, naročito s obzirom da se u Farmacima pamti da se Đuro Šteković (u Pješivcima: Štekojević) iz tog kraja odselio za Pješivce. Od Štekovića su bili u Neškovići u Farmacima koji su se iselili za Srbiju.

 

Od većih starih bratstava koja su živela u Draževine, tu su, pre svega, Milonjići, od kojih je bio čuveni Ban Milonjić, koji se pominje u „Gorskom vijencu“. Ban Vukosav Milonjić bio je sa Velestova, od plemena Ozrinića, živeo je u 17. stoleću, a pominje se u dokumentima u razdoblju 1671-1686. godine. Imao je imanje u Draževini, koje se pružalo sve do Farmaka. Od njegovih srodnika koje je nastanio u Draževini, koji su se kasnije iselili prema prema Zeti, danas su Milonjići i Gvozdenovići u Podgorici i Spužu. Muslimani Serakići u Podgorici su od nekog poturčenog Milonjića. Milonjići su ranije slavili ozrinićku slavu Aranđelovdan, ali su uz Lješnjane počeli slaviti njihovu slavu – Đurđic. S obzirom na plemensko poreklo od Ozrinića, mogli bismo zaključiti da su rodovi koji potiču od Milonjića nosioci haplogrupe I2a1b RN908[51].

 

U Draževini se pamte starinci Stogrivići, koji su izumrli u 16. stoleću, kao i Berilaže, koji su se iselili u Zetu (Ponari) i Lješkopolje (Donja Gorica) krajem 16. stoleća. Berilaže su živeli i u Goljemadima (Velja Strana). Kao starince Goljemada, predanje bratstva Vukčevića pamti i Stareviće (iseljeni u 16. stoleću), i Vukadinoviće i Torićeviće (ovi rodovi su se iselili u prvoj polovini 18. stoleća kad su se Vukčevići počeli naseljavati u Goljemade).

 

U Briđama su živeli starinci, koje su ostali Lješani zvali – Briđani, a koji su se iskopali. Mnogo ih je izginulo od samih Lješana, a zbog izdajstva koje je izvesni Božo Briđanin počinio navodeći tursku vojsku Odo-bega Vranića na lješanske odrede u vojnom sukobu Crnogoraca i Turaka početkom 18. stoleća.

 

Doseljenici od sredine 15. stoleća nadalje:

 

“Lješnjani” su velika grupa bratstava, najverovatnije različitog porekla, čiji su se preci po predanju doselili u Lješansku Nahiju 15. stoleću iz grada Lješa, po čemu su prozvani Lješnjani, a i čitava oblast kasnije – Lješanskom Nahijom. Područje koje naseljavaju smatra se posebnim plemenom u okviru Nahije – Draževina.

 

Vukčevići su najbrojnije bratstvo Lješanske Nahije. Osim u selima Draževine, Vukčevići su većinsko stanovništvo i u Štecima i Farmacima, a ima ih iseljenih u više mesta Zete i Lješkopolja (Podgorica, Gostilj, Mataguži, Botun, Vranići, Donji Kokoti, Lekići, Grbavci), kao i drugde po Crnoj Gori i okruženju. Prema predanju Vukčevića, četiri brata – Andrija, Bolija, Milija i Draško, sklanjajući se od nadolazećih Turaka, preselili su se iz Vučitrna[52] najpre u Lješ, a zatim u Zetu, gde ih je Stevan Crnojević naselio u selo Stanjevići uz reku Sitnicu, na njenoj levoj obali. Andriju je imenovao knezom. Draško, koga je Ivan Crnojević uzeo kod sebe u službu, kasnije se preselio pod brdo Busovnik (u području kasnije Draževine) i tamo se oženio od vlasteoskog roda Milonjića. Andrija je, nakon uspostavljanja turske vlasti u Zeti, prešao u islam i dobio ime Ahmet, i od njega su Ahmetbašići (ili Amatbašići), koji su živeli u Lješkopolju sve do proterivanja Turaka iz Podgorice 1878. godine. Nikola Vukčević[53] navodi da se u turskim defterima za Crnogorski sandžak iz 1521. i 1523. godine u Stanjevićima i u celom Lješkopolju navodi samo jedno muslimansko ime, i to je upravo – Ahmet, kao vlasnik jedne baštine. Đurađ Crnojević je za neke ratne zasluge, Drašku dao kneštvo i neke posede u okolini Cetinja, koje su kasnije Vukčevići dali Brajićima i Mainama za dugovanu krv, a ostalo vremenom prodali tamošnjim bratstvima. Prema predanju Vukčevića, njihov predak Draško je bio u najmu kod bana Milonjića 7 godina, na njegovom imanju u oblasti kasnijeg sela Draževina[54]. Knez Draško je imao dva sina: kneza Mila (koji nije imao potomstva) i popa Vukca, od kojeg potiču lješanski Vukčevići. Veliko bratstvo Vukčevića potiče od sedam Vukčevih sinova. Na uže dele se na ogranke: Rasojevići, Šćepanovići, Vojinovići, Pešići, Mirotići, Miloševići, Đukanovići i Banići, koji se dalje dele na Stojanoviće i Novakoviće. No, svi nose zajedničko prezime – Vukčević. Potomci Bolije i Milije i danas žive u Lješkopolju i Podgorici: Bolevići (ili Boljevići) u Gornjoj Gorici, a Milići u Donjoj Gorici (slave Đurđic). Islamizirani Amatbašići su se nakon 1878. godine iselili za Tursku. Pomenut je ranije Bolec Šišlović u selu Lješnjani, čije ime je zabeleženo u kotorskom dokumentu iz 1526. godine, a koji bi mogao biti Bolija, legendarni rodonačelnik lješkopoljskih Bolevića.

 

Petkovići iz Farmaka po predanju istog su porekla sa Bolevićima.

 

Drugi veliki rod u Draževini su Uskokovići, takođe sa predanjem o poreklu iz Lješa, a u Lješnjane spadaju i dva manje brojna roda – Burzani (Burzanovići) i Globari (Globarevići). Prema predanju Vukčevića, preci ovih rodova se u lješansku oblast (Donja Draževina) doseljavaju u vreme kneza Mila Draškovog, dakle jedno pokoljenje nakon Andrije, Milije, Bolije i Draška. Globari imaju bratstveno predanje po kojem prezime potiče od pretka koji je bio turski zaptija – sakupljao je globe za tursku vlast, a koji je živeo krajem 17. i početkom 18. stoleća. Uskokovića, osim u Draževini, ima u Donjoj Zeti (Berislavci) i Lješkopolju (Donji Kokoti), Burzana u Donjoj Zeti (Goričani), a od Globara su Mikilji u Ceklinu i Bogdanovići u Lješkopolju (Grbavci, Lekići)[55].

 

Bratstvo Uskokovića iznjedrilo je jedno veliko ime, novoprojavljenog svetitelja Mardarija Uskokovića. Rođen je u Kornetu 1889. godine, kao Ivan Petrov Uskoković. Od mladosti je želeo da se zamonaši, što se i dogodilo, kad je imao svega 16 godina, u Manastiru Studenica. Nakon bogoslovskog školovanja u Rusiji, početkom 1917. godine, poslat je u Ameriku da bude duhovni otac tamošnjim Srbima. 1925. godine postavljen je za episkopa Američko-kanadske eparhije SPC. Zajedno sa Svetim vladikom Nikolajem Velimirovićem, zasnivač je Manastira Svetog Save u Libertivilu kod Čikaga, koji postaje „zborno mesto Srba u Americi“[56]. Nakon dugogodišnje bolesti pluća, vladika Mardarije se upokojio 12. decembra 1935. godine u An Arboru u američkoj državi Mičigen.

 

 

Vladika Mardarije je kanonizovan na redovnom zasedanju Sabora SPC 2015. godine, na 80-godišnjicu predstavljenja. Dokaz njegove svetosti projavljen je 5. maja 2017. godine, u hramu Svetog Save u Libertivilu, kada je iz kripte izvađen kovčeg u koji je sahranjen vladika Mardarije, kojom prilikom je utvrđeno da su njegove mošti netruležne, što je jasan znak svetosti ovog našeg vladike. Prilikom kanonizacije, u kalendar svetih, vladika Mardarije upisan je kao Sveti Mardarije lješansko-libertivilski i sveamerikanski[57].

 

Svi Lješnjani slave Đurđic[58].

 

Miranovići iz Donjih Kokota u Lješkopolju, takođe spadaju u krug rodova doseljenih iz Lješa (slave Nikoljdan). Prema njihovom predanju, potiču sa Kosova, odakle je po padu Kosova pod tursku vlast porodica došla najpre u Lješ, a potom u Lješansku nahiju. Staro prezime im je Tujković. Njihov ogranak su Tujkovići u Grblju i Boki, a prema bratstvenom predanju od njih su i Radovići u Gracu. Međutim, videli smo da Radovići iz Graca imaju drugačije predanje. Ova tvrdnja iz predanja Miranovića mogla bi se odnositi na Radoviće u Podgorici i Momišićima, pri čemu onda oni ne bi bili ogranak gradačkih Radovića.

 

Bratstvo “Kukavčevića” u Gornjim Kokotima, koje se deli na rodove: Pejovići, Novakovići i Stojanovići u Gornjim Kokotima (kao i i Botunu u Gornjoj Zeti), i Lakovići u susednim Lekićima, je od Ozrinića – Mićunovića sa Velestova, odakle su im se preci doselili u Gornje Kokote u 18. stoleću. Jedan od njih bio je sveštenik, pa ovaj ogranak dobije prezime Popović. U nekom okršaju s Turcima, izgine ceo ovaj rod, a preživi samo jedan dečak, imenom Miloš Popović, koga kao siroče prozvaše – kukavac, te otud i prezime Kukavčević. Zanimljivo je da i ovi rodovi slave Đurđic, što može ukazivati da je to bila plemenska slava cele Draževine. S obzirom na plemensko poreklo od Ozrinića, mogli bismo zaključiti da su ogranci bratstva Kukavčevića nosioci haplogrupe I2a1b RN908[59].

 

Od Lješana potiče više bratstava na Liješnju u Rovcima, kao i donjomoračkim selima Đuđevina i Raško, i gornjomoračkom selu Starče. Prema predanju sva ova bratstva potiču od kneza Bogdana Vojinića. O njegovom poreklu postoji više verzija.

Prema Jankoviću[60], Bogdan je potomak Draškov ili nekog bliskog srodnika Draškovog, a starinom potiče iz Vučitrna na severu Kosova. Bogdan je živeo u Liješnju u Lješanskoj nahiji, odakle se, zbog neke svađe ili krvi, odselio na Čevo, u selo Vojinići. Prema nekim verzijama, Bogdanovo „prezime“ Vojinić potiče upravo iz razloga što je boravio u ovom naselju. Knez Bogdan se kasnije vraća u Liješnje, ali zbog sukoba s Turcima, prelazi u Donju Moraču, gde njegovo potomstvo zasniva novo selo Liješnje[61]. Vreme doseljenja kneza Bogdana u Donju Moraču[62] teško je danas utvrditi. Prema nekim verzijama predanja, ono se dogodilo pre doseljenja nikšićkih Gojakovića u Rovca, a imajući u vidu da u Rovcima nalazimo treću generaciju Gojakovića u turskom defteru za Hercegovački sandžak iz 1477. godine, doseljenje kneza Bogdana bi najverovatnije moglo biti negde u drugoj polovini ili na samom kraju 14. stoleća. Prema Jankoviću, to je bilo oko 1435. godine. Ovakve vremenske odrednice su malo verovatne, s obzirom da je teško pretpostaviti da su Lješnjani u to vreme (14. i prva polovina 15. stoleća) mogli imati sukobe s Turcima u oblasti Gornje Zete, kasnije Lješanske nahije, a upravo to se navodi kao glavni razlog njihove seobe u Moraču.

Prema Dragutinu Vukoviću[63], knez Bogdan je od loze njeguških Punoševića (kao knez Bogdan Aleksin Bogdanović, sin njeguškog kneza i spahije Alekse Božidarova, i potomak njeguškog kneza Bogdana Punoševa[64]). Knez Bogdan se zbog nekakve svađe sa svojim rođacima preselio u Liješnje u Lješanskoj nahiji, gde je, zahvaljujući plemićkom poreklu, izabran za kneza. Zbog turskog pritiska, knez Bogdan se oko 1535. godine seli u Donju Moraču. I Vuković smatra da je naziv selu Liješnje dao knez Bogdan. Povezivanja kneza Bogdana s njeguškim Punoševićima je malo verovatno, pa tako i procena o vremenu doseljenja kneza Bogdana u Donju Moraču. Naime, iz turskog popisa Hercegovačkog sandžaka 1477. godine vidimo da je naziv sela Liješnje postojao još tada, tako da, ukoliko je knez Bogdan dao naziv selu, njegovo doseljenje moralo je biti znatno ranije u odnosu na vreme koje Vuković navodi, odnosno, u suprotnom, knez Bogdan nije zasnivač ovog sela i nije mu on dao naziv.

Božo Ćetković[65] je pokušao da pronađe vezu rovačkih Vojinića sa srednjevekovnom vlasteoskom kućom Vojinovića, a istovremeno i rodonačelnika lješanskih bratstva – Andrije, Bolije, Milije i Draška. On navodi četiri moguće verzije rodoslovnog stabla od vojvode Vojina, rodonačelnika Vojinovića, do kneza Bogdana, koje, međutim, nisu potkrepljene istorijskim izvorima.

Prema Radunu Tripkoviću[66] poreklo rovačkih Lješnjana je iz Hercegovine, iz Nevesinja. Njihova seoba ide najpre na Čevo, a zatim preko Lješanske nahije, Markovine, Bjelopavlića, Pipera, do Liješnja u Rovcima. Iz Nevesinja se na Čevo preselio spahija Vojin, po kome je naziv dobilo selo Vojinići u Ozrinićima, kao i bratstvo od njega nastalo – Vojinići. Prelazak Vojinov iz Nevesinja na Čevo bio je sredinom 14. stoleća. Prema ovom predanju, Bogdan je na Čevu živeo pre doseljenja Ozrihne, rodonačelnika Ozrinića. Unuk Vojinov, Damjan Đurašev sa braćom, napušta Čevo i naseljava se u selo Liješnje u Lješanskoj Nahiji. Jedan od Damjanovih sinova je Andrija, od kojeg potiču Vukčevići u Lješanskoj nahiji. Najmlađi Andrijin sin Bogdan kasnije se seli u Donju Moraču, i zasniva selo Liješnje, nazvano po selu Liješnju odakle je došao. Od ovog Bogdana Vojinića, koji je bio knez novozasnovanog sela, potiču rovački Lješnjani, i njihovi ogranci iseljeni u donjomoračka sela Đuđevinu i Raško, kao i u gornjomoračko selo Starče.

Knez Bogdan je slavio Ćirilovdan (Sveti Kiril Slovenski, 27/14. februara). Ovo je nekada bila slava i Vukčevića u Lješanskoj nahiji, a verovatno i ostalih rodova u Lješanskoj nahiji i Lješkopolju čije je poreklo iz Lješa. Lješnjani na Liješnju u Rovcima danas slave Aranđelovdan (21/8. novembar), njihovi rodovi iz sela Raško u Donjoj Morači (Ćetkovići i jedan deo Kljajića) slave svete Ćirila i Metodija (24/11. maj), dok Raščani i Simovići kao i lješanska bratstva iz gornjomoračkog sela Starče i neki iseljeni rodovi i bratstva[67] slave staru slavu – Ćirilovdan. Lješnjani naseljeni u donjemoračko selo Đuđevina slave Srđevdan (20/7. oktobar), koju slavu su prihvatili tokom boravka u selu Jasenova od tamošnjih srđevštaka.

Detaljno o bratstvima rovačkih Lješnjana može se videti na:

http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=876.0

Prema većem broju dosadašnjnih DNK testiranja, za rovačke Lješnjane – Vojiniće utvrđeno je da su nosioci haplogrupe I2a Z-17855[68]. Rezultati testiranog pripadnika jednog velikog lješanskog roda iz Lješanske nahije ukazuju na genetsku bliskost s testiranim rovačkim Lješnjanima[69], što verovatno potvrđuje predanje o zajedničkom poreklu rovačko-moračkih Lješnjana i onih iz Lješanske nahije.

 

Osim navedenih rodova, Erdeljanović u Lješanskoj nahiji navodi još nekoliko manjih rodova (obično po jednu kuću) koji nisu izvorno iz Lješanske nahije, već su tu doseljeni u novije doba. Osim njih, naveden je i rod Krlagana u Farmacima (tri kuće), o kojima u raspoloživoj literaturi nisam našao nikakve podatke.

 

Iz navedenog, vidimo da stanovništvo Lješanske Nahije čine tri sloja: starinci, Lješani i kasniji doseljenici (velikom većinom – Ozrinići). Starinačka bratstva nisu sasvim nestala kao u nekim drugim krajevima Crne Gore, ali, ipak, većinu stanovništva čine kasnije useljeni rodovi, naročito Lješani iz Draževine, kao najbrojniji sloj stanovništva.

 

Kretanje broja stanovnika u Lješanskoj nahiji:

 

Broj kuća, stanovnika i vojno sposobnih muškaraca u Lješanskoj nahiji 16. i 17. stoleća videli smo u pregledu turskih deftera i Boličinog opisa Skadarskog sandžaka.

Erdeljanović početkom 20. stoleća u Lješanskoj nahiji nalazi 780 kuća.

Prema Radusinoviću[70], 1953. godine u selima koja tradicionalno pripadaju Lješanskoj nahiji je živelo oko 4000 stanovnika.

Područje Lješanske nahije danas se nalazi u okviru područja Grada Podgorice i jedan manji deo Gornjeg Komuna (Štitari) na području Cetinja. U 23 naseljena mesta (Begova Glavica, Beri, Bigor, Brežine, Briđe, Buronji, Goljemadi, Gornji Kokoti, Gradac, Donji Kokoti, Draževina, Kornet, Kruse, Lekići, Liješnje, Orasi, Parci, Progonovići, Releza, Staniselići, Ćepetići, Farmaci, Štitari) 2003. godine živelo je 2812 stanovnika. Treba napomenuti da većina od navedenog broja stanovnika (1827) živi u urbanim prigradskim podgoričkim naseljima (Beri, Donji Kokoti, Lekići, Farmaci), dok manji broj (985) živi u ruralnoj sredini.

 

_______________________________________________________________________

 

Izvori (azbučnim redom):

 

Božić Ivan – „Nemirno Pomorje 15. veka“

 

Vukotić-Čevski Đorđe – „Pleme Čevljani ili Ozrinići“

 

Vukčević Božidar – „Lješanska nahija II“

 

Vukčević Božidar – „Srbi Sklavonije i Skadra 15. vijeka i hilandarski posjed Kamenica“

 

Vukčević Nikola – „Etničko porijeklo Crnogoraca“

 

Drašković Nebojša – „Čevsko Zaljuće i Donji Kraj, sela u plemenu Ozrinići“

 

Đuranović Jovan – „Međuvjerski suživot i tolerancija u Crnoj Gori u 17. vijeku“

 

Đurđev Branislav – „Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena“

 

Đurđev Branislav i Hadžiosmanović Lamija – „Dva deftera Crne Gore iz vremena Skender-bega Crnojevića“

 

Đurišić Milivoje – „Parci (Đurišići i Raičkovići)“

 

Đurović Milorad – „Selo Orasi i rodoslov Đurovića“

 

Erdeljanović Jovan – „Stara Crna Gora“

 

Janković Mileta – „Hronika sela Liješnja u Rovcima“

 

Jovićević Andrija – „Zeta i Lješkopolje“

 

Kovijanić Risto – „Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima (14-16. vijek)“

 

Kulišić Špiro – „O etnogenezi Crnogoraca“

 

Miljanići Vukota i Akim – „Prezimena u Crnoj Gori“

 

Nakićenović Sava – „Boka“

 

Ostojić Željko – „Bratstva Ozrinića iz Čeva i drugih krajeva“

https://sites.google.com/site/plemeozrinici/ozrinici/bratstva-ozrinica-iz-ceva-i-drugih-krajeva

 

Pejović Milovan – „Pleme Komani“

 

Pejović Petar – „Ozrinići – pleme Stare Crne Gore“

 

Radusinović Pavle – „Naselja Stare Crne Gore“

 

Radusinović Pavle – „Stanovništvo i naselja zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba“

 

Rotković Radoslav – „Sazdanje Cetinja“

 

Čukić Slobodan – „Iščezla naselja na rubu Podgorice“ (feljton „Vijesti“ 2013. godine)

 

Šobajić Petar – „Bjelopavlići i Pješivci“

 

„Kratka istorija Bratstva Vukčevića zasnovana na narodnom predanju a zapisana u Draževini 1. januara 1910. godine“

http://www.vukcevic.com/istorija.htm

 

„Opis Skadarskog sandžaka Marijana Bolice“

 

 

Posebno zahvaljujem saradnicima „Porekla“ Aleksandru Radovanoviću, na pregledu izvora o bratstvima Lješnjana u Rovcima, kao i Ivanu Vukićeviću na nekim korisnim podacima o Lješanskoj nahiji.

 

 

Naslovna fotografija Lješanske nahije (Pogled na Beri) sa:

http://jadovno.com/arhiva/intervjui-reportaze/articles/nije-dao-da-mu-skrnave-glavu.html

 

Fotografija crkve Svetog Ilije na Veljoj Gori sa:

https://medium.com/vrhovi-crne-gore/velja-gora-ilijino-brdo-702-mnm-lje%C5%A1anska-nahija-b91a1d84d44d

 

 

____________________________________________________

 

Napomene:

 

 

[1] Može se videti i na adresi: http://www.montenegro.org.au/ljesanska_nahija.html

 

[2] Ovim ugovorom, zetska plemena su se stavila pod zaštitu Venecije pred nadirućim Osmanskim carstvom.

 

[3] Božidar Vukčević, u radu navedenom u literaturi, smatra da su preci Lješana došli iz oblasti Lješanske Crne Gore, koja je krajem srednjeg veka takođe bila u sastavu oblasti Kastriota (Lješa u širem smislu), a koja se nalazila u oblasti između Dečana i Prizrena. Među ovim doseljenicima, Vukčević nalazi crnojevićkog kefaliju Nikolu Stanjevića, njegovog sina monaha i štampara Makarija Hilandarca, vladiku Mardarija Kornećanina, i druge znamenite ličnosti s kraja srednjeg i početka novog veka u Crnoj Gori. Jedan od dokaza o poreklu iz istočnih oblasti srbskog govornog područja, Vukčević nalazi i u dijalektu koji oni koriste u sačuvanim dokumentima, a koji je blizak govoru južne Srbije.

 

[4] Iz jednog kotorskog dokumenta iz 1661. godine, nalazimo da je glavar Komana knez Radun, rodonačelnik Radunovića iz mesta Progonovići u Lješanskoj nahiji i ličnost iz „Gorskog vijenca“. Ovo nam ukazuje da su Progonovići tada pripadali plemenu Komana, kao i da je starije stanovništvo Lješanske nahije i Komana verovatno bilo pomešano i orođeno.

 

[5] Simo Radunović, Pavle Radusinović.

 

[6] Ove dve podele su slične prema teritorijalnom opsegu komuna, odnosno plemena. Podela na komune je starija i pratila je prirodnu potrebu da se utvrdi koje delove nahije koriste pojedina lješanska sela i krajevi. U suštini, i po sastavu i poreklu stanovništva, podela nije sasvim bez osnova.

 

[7] Božidar Vukčević smatra da lješanski Golemadi nemaju veze sa arbanaškim katunom Goljemada iz Malesije (krajem 15. stoleća u Klimentima). Ovo objašnjava i time što su se ovo lješansko selo do pred kraj 19. stoleća dosledno izgovaralo i pisalo sa glasom „l“, kao – Golemadi, dok mletački zapis prezimena iz 1416. jasno daje glas „lj“ u slovnoj konstrukciji „gl“.

 

[8] Vukčević ih naziva i Leticama, koje prezime i danas postoji u Boki, Dalmaciji, Lici, Bosni, Sremu.

 

[9] Od starijeg naselja Desići, vremenom će se razviti zasebna sela Donji Kokoti i Lekići.

 

[10] Nije jasno da li se radi o istoj osobi ili je u pitanju više njih, zbog nečitkosti izvornog dokumenta.

 

[11] Kovijanić (rad naveden u literaturi) je mišljenja da je u pitanju pogrešan upis i da se radi o prezimenu Dobrićević.

 

[12] Up. fusnota 7). Ovo je vredan zapis gde vidimo da se u jednini ovo bratstveno ime pisalo sa slogom -do na kraju reči. U našoj istorijskoj nauci prihvaćeno je mišljenje da naziv starog bratstva, srednjevekovnog katuna i kasnije sela Goljemada potiče od latinske konstrukcije „gulae magnae“ („velike njuške“) preuzete iz arbanaškog u iskvarenom obliku „goljemade“. Bez namere da opovrgavam stav zvanične nauke, valjalo bi dobro proučiti i neke druge mogućnosti, naročito imajući u vidu slovensku reč „golem“, kao i slovenski nastavak -do. U turskim defterima sa početka 16. stoleća selo se zove Golemat.

[13] Upis praznih baština na mrtve ili odseljene stanovnike i razrezivanje poreza na iste bila je jedna od glavnih zamerki stanovništva Crne Gore na defter iz 1521. godine. Osnovana je pretpostavka naše istorijske nauke da je Skender-beg Crnojević na ovaj način hteo da pribavi sebi što veću korist, a na štetu sopstvenog naroda. Međutim, žalba Crnogoraca turskom caru je urodila plodom, te je 1523. godine izvršen pravičan popis.

 

[14] Njegov naziv je nečitak. Moglo bi biti Lužnica.

 

[15] Podaci iz deftera iz 1523. godine.

 

[16] Jovićević (rad naveden u literaturi) navodi i ime muslimanskog bratstva Filanovića, od kojih bi mogao da potiče naziv ovog sela.

 

[17]Lukačevići (slava: Đurđic) su ogranak Mojanovića iz istoimenog sela. Od Lukačevića su Pejanovići i islamizirani Lukačevići u Podgorici, a od Pejanovića islamizirani Seknići i Dervanovići. Za jednog testiranog Seknića DNK testiranjem je utvrđeno da je nosilac haplogrupe R1a L-1280, tipične za Slovene i veoma česte među Srbima u Podrinju i Bosni. Zanimljivo je da je ista grana ove haplogrupe utvrđena i kod jednog Bulatovića iz Gornje Gorice: http://dnk.poreklo.rs/tabela-pojedinacne-grupe/?grp-filter=R1a

 

[18] Npr. Čukić, u članku navedenom u literaturi.

[19] Možda Višesalići.

 

[20] Marijan Bolica (Mariano Bolizza) bio je kotorski plemić slovenskog porekla (od roda Bivoličića) u mletačkoj službi, koji je za potrebe Mletačke republike obišao Skadarski sandžak i sačinio traženi izveštaj.

 

[21] Neobično ime za početak 17. stoleća. Nije isključeno da se radi o imenu Lale, a da je pogrešno čitano veliko početno slovo imena, u latiničnom rukopisu sličnih slova „S“ i „L“.

 

[22] Iako naziv možda podseća na ceklinske Rvaše, ne radi se o ovom naselju, jer su Rvaši kod Bolice popisani u okviru naselja Riječke nahije. I po mestu navođenja, sve ukazuje da se radi o lješanskim Orasima u Gornjem Komunu.

 

[23] Od ovih Kosića je poznata rimokatolička podvižnica Ozana Kotorska, koju ova crkva slavi kao blaženu. Rođena je kao Katarina Kosić u Relezi, od pravoslavnih roditelja, 1493. godine. Usled smutnih vremena uspostavljanja turske vlasti, roditelji su je 1507. godine dali u Kotor, na službu kod mletačkog vlastelina Aleksandra Buće, gde je prešla u rimokatoličku veru. Kasnije je postala redovnica, poznata po revnosnoj molitvi i strogom načinu života. Umrla je 1565. godine.

[24] Prateći rodoslov Aligrudića, Rodonačelnik Grudo morao je živeti znatno kasnije, polovinom 18. stoleća.

 

[25] Videti fusnotu 24). Inače, o poreklu Aligrudića postoji još nekoliko teorija, tako da su oni od plemena Gruda, ili da su srodni lješanskim Vukčevićima, itd. Detaljnije o ovom bratstvu može se pročitati na: http://bratstvoaligrudic.cabanova.fr/page2.html

 

[26] Aligrudići, Šikmanovići i Bojinovići slave Nikoljdan.

 

[27] Videti rod Nikšića na:

http://dnk.poreklo.rs/tabela-pojedinacne-grupe/?grp-filter=I2%20DS

 

[28] Videti rod Ozrinića na:

http://dnk.poreklo.rs/tabela-pojedinacne-grupe/?grp-filter=I2%20DS

 

[29] Videti rod Bezdanovića Komana na:

http://dnk.poreklo.rs/tabela-pojedinacne-grupe/?grp-filter=I2%20DS

 

[30] Videti na: http://www.poreklo.rs/2017/02/20/poreklo-stanovnistva-plemena-cuca/

 

[31] Od lješanskih Roganovića bio je Ilija Roganović, vladika Ilarion II (1828-82), mitropolit crnogorsko-brdski od 1860. godine i prvi predsednik crnogorskog Crvenog krsta.

 

[32] Najverovatnije je da su svi doseljenici u Gracu uzimali da slave Ilindan kao mestnu slavu, a koja je u vezi sa starom crkvom Svetog Ilije na Veljoj Gori.

 

[33] Slavljenje Svete Petke može se povezati sa izgradnjom nove plemenske crkve u Gracu, posvećene ovoj svetiteljki, 1869. godine. S druge strane, možda je crkva podignuta u čast Svete Petke upravo zbog slave većine plemenika. Prema jednoj priči, koju navodi Milivoje Đurišić (rad naveden u literaturi), Gračani su od Svetog vladike Petra Cetinjskog dobili dozvolu da promene slavu, Svetu Petku umesto Ilindana, koji pada u najtopliji deo godine, kada je teško održati slavske namirnice u upotrebljivom stanju.

 

[34] Rad naveden u literturi. Istu verziju navodi i Andrija Jovićeviću u radu „Zeta i Lješkopolje“.

 

[35] Ova priča ima zanimljivu sličnost sa pričom o doseljenju drobnjačkih rodova iz Bosne u Rudine u isto istorijsko vreme (koju je opisao Svetozar Tomić u svom radu „Drobnjak“) i njihovom vezom s njeguškim Bogutovićima (Herakovićima i Raičevićima).

 

[36] Od ovih Đurišića je četnički vojvoda iz Drugog svetskog rata Pavle Ilijin Đurišić (1907-45).

 

[37] Od ovih Raičkovića je naš poznati pesnik Stevan Raičković.

 

[38] Rad naveden u literaturi.

 

[39] Radovići u Momišićima slave Aranđelovdan, a prislužuju Svetu Petku. Istog porekla su poturčeni Adžiahmetovići u Podgorici i Pavnići u Momišićima, koji su izumrli.

 

[40] O Bratonožićima videti na:

http://www.poreklo.rs/2013/06/13/pleme-bratono%c5%bei%c4%87i/

 

[41] Videti na:

http://www.poreklo.rs/2013/06/13/pleme-bratono%c5%bei%c4%87i/

http://www.poreklo.rs/forum/index.php?topic=874.0

 

[42] Videti u članku navedenom u fusnoti 40)

 

[43] Od lješanskih Radusinovića je poznati kaluđer i duhovnik SPC, protosinđel otac Pavle Radusinović, dugogodišnji nastojatelj Manastira Ostrog, sada starešina Manastira Orahovica na Papuku u Slavoniji.

 

[44] O njima na: http://www.poreklo.rs/2017/06/19/malonsici-zagarac-komani/

 

[45] Od ovih Markovića-Jovaševića su Mitrovići i Miloševići u Mozgovu kod Aleksinca, doseljeni iz Buronja sredinom 19. stoleća.

 

[46] Zanimljivo je da se prezimena Kojičić i Bjelanović javljaju i kao ogranci bratstva Radulovića u Komanima, za koje smo videli da su poreklom veoma bliski lješanskim Markovićima.

 

[47] Videti fusnotu 30)

 

[48] Rad naveden u literaturi.

 

[49] Prema Nakićenoviću (rad naveden u literaturi), Bojanići su starinci u Krivošijama. Slave Jovanjdan. Ima nekih mišljenja po kojima krivošijski Bojanići potiču od rodova sa graničnog područja Cuca i Ozrinića, iz toga kraja raseljenih u drugoj polovini 17. stoleća, a o kojima je pisano u članku o plemenu Cuca, na navedenoj adresi (videti fusnotu 32).

 

[50] Ovo predanje navodi i Pavle Rovinski u svom radu „Crna gora u svojoj prošlosti i sadašnjosti“.

[51] Videti fusnotu 28)

 

[52] Jedna verzija predanja govori o poreklu ovih doseljenika od srednjevekovne vlasteoske kuće Vojinovića. Četvorica braće su sinovi ili potomci Boška Vojinovića, koji se posle Kosovskog boja najpre sklonio kod Marka Mrnjavčevića, a nakon njegove pogibije 1395. godine, prešli su u Lješ.

 

[53] Rad naveden u literaturi.

 

[54] Prema predanju Vukčevića. Draškovo pravo ime bilo je Dražoje (ili Dražoja), te je po njemu i selo zasnovano od njegovog potomstva ponelo ime – Dražovina, kasnije Draževina. Druga verzija predanja kaže da se selo po Drašku isprva zvalo Draškovina, te je vremenom ime izmenjeno. Prema mišljenju Božidara Vukčevića („Lješanska nahija II“), ovo je narodno dovijanje da se objasni poreklo toponima koji je, nesumnjivo, starijeg porekla.

 

[55] Prezime Globar nalazimo i u Njegušima, kao starince u Dugom Dolu. Oni su se sasvim iselili iz Njeguša u 17. stoleću. Nije poznato imaju li veze sa lješanskim Globarima.

 

[56] Iz zaveštanja vladike Mardarija.

 

[57] O žitiju i proslavljenju Svetog vladike Mardarija detaljno na:

http://www.mitropolija.com/wp-content/uploads/2016/12/Sveti_Mardarije.pdf

http://spc.rs/sr/otkrivene_moshti_prvog_srpskog_episkopa_u_americi

 

[58] Braća Andrija, Milija, Bolija i Draško slavili su Ćirilovdan, što je krsna slava njihovih predaka, a Đurđic su počeli slaviti njihovi potomci polovinom 16. stoleća.

[59] Videti fusnotu 28)

 

[60] Rad naveden u literaturi.

 

[61] Selo Liješnje nalazimo u Nahiji Donja Morača u turskom defteru za Hercegovački sandžak iz 1477. godine. Ukoliko naziv sela povežemo sa doseljenicima iz istoimenog lješanskog sela u Gornjoj Zeti, onda njihovo doseljenje u Donju Moraču mora biti pre uspostavljanja turske vlasti. S druge strane, nije nemoguće da ovo selo nosi svoj naziv nevezano za doseljenike iz oblasti kasnije Lješanske nahije. Ovo tim pre jer se i selo Liješnje u Lješanskoj nahiji pominje znatno kasnije (Lješnje 1526. godine), dok u turskim defterima iz prve četvrti 15. stoleća imamo sela sa predznakom Lešnjani, ali ne i toponim Liješnje.

 

[62] Selo Liješnje pripadalo je nahiji Donja Morača, a u sastav plemena Rovca ušlo je tek početkom 19. stoleća.

 

[63] „Pleme Rovca u narodnom predanju i pamćenju”

 

[64] O njeguškim Punoševićima detaljnije na:

http://www.poreklo.rs/2015/12/24/pleme-njegusi/

 

[65] „Prilog tradiciji u Crnogorskim brdima”

 

[66] „Istorijski podaci i predanja o migracijama i razrođu spahije Vojina Nevesinjca”

 

[67] Markovići iz Berana, Božovići i Glišići u Brđanima kod Gornjeg Milanovca, Milovanovići iz Velikog Polja kod Obrenovca, itd.

 

[68] Rod Lješnjani – Vojinići u tabeli Srpskog DNK projekta, videti na:

http://dnk.poreklo.rs/tabela-pojedinacne-grupe/?grp-filter=I2%20DN

 

[69] Ovaj rezultat je deo jednog istraživanja koje je u toku, te se, na žalost, ne može još uvek javno navesti o kojem bratstvu kojem testirani pripada je reč.

 

[70] „Naselja Stare Crne Gore“.