Pleme Pobori

PIŠE: Saradnik portala Poreklo Nebojša Babić

Pobori su bokeško pleme u brdskoj oblasti između Lovćena i Budvanskog zaliva. Sa severa i istoka, poborsko područje se graniči sa Starom Crnom Gorom, i to plemenima Cetinje (Konaci – Bjeloši, Očinići, Ugne, Vrela) i Njeguši (Majstori, Mirac, Čavori). Zapadno od Pobora je Gornji Grbalj (knežina Ljubanovići), a na jug i jugoistok Maine i Brajići, odnosno područje Budve.

Područje Pobora se spušta pravcem severozapad – jugoistok, od lovćenskoh padina, preko vrhova Kolovir, Koložunj, Murakovica, Pašina Glavica, Komarda.

Pobori se dele na Gornje i Donje Pobore. Ova dva kraja razdvojena su dugačkim brdom Đurđevac koje se proteže pravcem sever – jug. Sela su većinom bratstvena. U Gornjim Poborima sela su: Kneževići, Bevenje, Đakonovići, Čarmaci i Šumarev Dub, a u Donjim Poborima: Kapisode, Zečevo Selo, Boriševica, Vukaš Do, Krapina, Srebrne Ploče i Bijele Trave. Oblast Pobora nije pretrpela mnogo izmena kroz povest, osim što su izgubili jedan deo gorske oblasti prema Njegušima (Koložunj), koji su malo po malo do polovine 19. stoleća sasvim prodali svojim susedima iz Mirca i Čavora.

Na području Pobora nalazi se Manastir Stanjevići posvećen Svetoj Trojici[1], kao i ostaci tvrđave Đurđevac[2] na istoimenom brdu iznad Manastira. Na vrhu Đurđevca su danas ostaci crkve iz prve polovine 15. stoleća, posvećene Svetom Georgiju, koja je bila u sastavu tvrđave i najstarija je poborska crkva.

Područje Pobora je do 1422. godine bilo u sastavu srednjevekovnih srbskih država (Srbije, Bosne, Zete), a od tada, pa narednih gotovo pet stoleća Pobori su pod tuđinskom vlašću: mletačkom, zatim pod turskom u 16. i 17. stoleću, pa ponovo pod Mletačkom Republikom od 1647. godine do njene propasti 1797. godine, zatim na kratko, početkom 19. stoleća, Napoleonove Francuske, i od 1814. godine Austrije / Austrougarske, sve do oslobođenja 1918. godine. S obzirom na svoj prirodni položaj i dobru vezu sa Crnom Gorom, Pobori su se često odmetali od vlasti i učestvovali u zajedničkim akcijama s Crnogorcima, naročito u 16. i 17. stoleću. Učesnici su bokeljskih ustanaka, najpre protiv francuske okupacije 1813. godine, kao i 1869. godine, kada su poborski ustanici zauzeli Stanjeviće, koji su u vreme austrougarske vlasti bili pretvoreni u tvrđavu[3].

Najraniji pomen Pobora je u kotorskim dokumentima, i to u obliku prezimena, je iz 1333. godine (Junije Pobor – Junius Poborre), a zatim i dve godine kasnije (Niko Pobor – Nico Poborre). U to vreme, Pobori su bili deo plemena Njeguša (verovatno kao selo bratstvenog tipa), kao i krajem 15. stoleća, kada je u Povelji Ivana Crnojevića (1489. godine) među predstavnicima Njeguša naveden i Petar Poborović. Krajem 15. stoleća, u jednom crnojevićkom dokumentu Pobori se pominju kao selo: „međa BelošЬ, BaicЬ i PoborЬ“. Tokom 16. stoleća ima više pomena Pobora u kotorskim dokumentima, i to u obliku koju ukazuje da se radi o naselju (de Pobori), kao i pomen sela Stanjevića (de Stagnevichi) 1588. godine.

U Zemljišniku Skadarske oblasti, sačinjenom 1416/17. godine od strane mletačkih vlasti, na nekoliko mesta pominje se „pobunjenik“ Dimitrije Pobor (don Dimitri Pobori revelo)[4]. Osim njega, kao stanovnik Kupelnika popisan je i Nikola Pobor (Nicola Pobora). Moguću nedoumicu da li se radi o bokeljskim Poborima otklanja spisak doseljnika u Skadarskom kraju sa njihovim ranijim boravištem. Za ovog jedinog (tada još uvek prisutnog) Pobora (Nikolu) stoji naznaka da je iz Pobora kod Kotora (ex Pobori ad Catarum). Nepoznato je kojim poslom su Dimitrije i Nikola Pobori živeli u Skadru, odnosno Kupelniku, poprilično daleko od svoje matice, početkom 15. stoleća.

U prvom turskom defteru za oblast Crne Gore, iz 1521. godine, Pobori su upisani kao samostalno naselje u Nahiji Pješivci, nezavisno od Njeguša. Selo obuhvata zaseoke – mahale bratstvenih naziva: Petrovići, Ostojići, Božičevići, Stanjevići, Miračevići, Popisilovići i Viskovići, sa ukupno 63 doma i pet baština. Petrovići su glavna mahala, odnosno središte nekadašnjeg jedinstvenog sela Pobora. U Petrovićima su seoski starešina i sledeći po redu domaćin upisani sa prezimenom Pobor (starešina je St(j)epoje, a sledeći, verovatno njegov brat – Radonja). U defteru nalazimo Srdana Radkovog u mahali Popisilović, koji se pominje i u kotorskom dokumentu osam godina kasnije (1529), kao Sredan Radev[5].

U defteru iz 1523. godine, stanje u Poborima se nije mnogo promenilo, osim što je izvršeno pravilnije područno preustrojstvo u Crnoj Gori, po kojem veći deo Katunske nahije sada pripada Nahiji Cetinje, a tu su ulazili i Pobori. Osim toga, sada je selo Stankovići, koje je dve godine ranije upisano kao samostalno naselje, – mahala Pobora. Ukupno je kuća u Poborima 56 i 19 baština, od kojih je deo napuštenih. 1521. godine, kada se broju kuća u Poborima (63) doda 14 kuća u Stankovićima, dobija se ukupno 77 kuća, dok 1523. godine broj kuća iznosi 56 (48 + 8 u Stankovićima). Napuštena imanja, kao i značajno smanjenje broj kuća, u razmaku od dve godine, ukazuju na masovno iseljavanje, svakako u pravcu mletačkog područja u Primorju. Kao starešina Pobora sada je upisan Radonja Pobor, a popisan je i St(j)epan i njegovi sinovi.

U svom opisu Skadarskog sandžaka 1614. godine za potrebe Mletačke Republike, kotorski plemić Marijan Bolica u Poborima nalazi 50 kuća, sa 130 vojnika pod komandom Vuka Miljkova.

Prota Savo Nakićenović je, prikupljajući podatke za svoj rad „Boka“, početkom 20. stoleća u Poborima našao 53 kuće, i to 38 u Donjim i 15 u Gornjim Poborima. Danas, prema popisu u Crnoj Gori iz 2003. godine, Pobori su naselje (koje obuhvata sva poborska sela) u Opštini Budva, sa 29 stanovnika, od čega više od polovine starijih od 60 godina.

Zaštitnikom plemena Pobora smatra se Sveti Jovan Krstitelj, kojeg slave gotovi svi rodovi u Poborima (osim Šumara i Vuletića). Po plemenskom dogovoru, kako bi se mogli uzajamno obilaziti, Gornji Pobori slave Svetog Jovana „zimskog“ (Sabor, 7/20. januara), a Donji Pobori Svetoj Jovana „jesenjeg“ (Začeće, 6. oktobra / 23. septembra).

Bratstva u Poborima:

Pobori su bili srednjevekovno bratstvo po kojem je nazvano glavno naselje u njihovom području, a kasnije i celo pleme koje se razvilo od doseljenika iz različitih razdoblja. Od bratstva Pobora do danas nije ostao ni jedan rod u Poborima. Jedini rod za koji se zna da su starinci u Poborima pre 15. stoleća su Dojčevići[6], koji su izumrli. Ogranak Dojčevića (dakle, verovatno, izvornih Pobora) je bratstvo sa prezimenom Šumar, koje živi u Gornjim Poborima. Slave Svetu Petku.

Stanjevići su staro poborsko bratstvo, po kojem se još oko prve četvrti 16. stoleća (navedeni turski defteri) zove jedan zaselak u Poborima, a uobičajio se i naziv za Manastir Svete Trojice. Ovo ukazuje na starinu Stanjevića u ovom kraju, ili, možda da se istovremeno naselio neki brojniji rod po kojem je selo prozvano. Prema bratstvenom predanju, Stanjevići su u Pobore došli „iz Skadra“ u 15. stoleću. Danas u samim Poborima nema više nikog prezimenom Stanjević, jer se većina vremenom iselila, a dva roda u Budvi – Stanjevići i Savovići potiču od poborskih Stanjevića. Prema predanju paštrovskih Dabkovića, oni potiču od Novaka Crnca, koji se iz matičnog lužanskog bratstva u oblasti Pipera iselio krajem 15. stoleća (što se poklapa sa jačanjem Pipera, ali i nemirnih vremena uspostavljanja turske vlasti). Od Novakovog potomka Dabka potiče paštrovsko „pleme“ Dabkovići[7], a istog porekla su i neki rodovi u „plemenu“ Reževići[8], kao i Stanjevići i Savovići u Budvi, koji potiču od Stanka (Stanja) Andrije Crnca. Prema ovom predanju, poborski Stanjevići bi bili potomci doseljenih Crnaca iz Pipera. Potomci Stanjevića u Poborima su Kapisode u Donjim Poborima, i njihov ogranak Škanate[9] koji su predigli za Gornje Pobore. Istog porekla su i Božovići u Donjim Poborima. Škanate i Božovići slave Svetog Jovana „zimskog“, a Kapisode Svetog Jovana „jesenjeg“.

Valja napomenuti da i u Lastvi kod Tivta (na Vrmcu) postoji prezime Škanata (ili Škanatić), i to dva roda navodno sasvim različitog porekla: Škanate iz Donje Lastve su poreklom iz Stare Crne Gore, a za Škanate u Gornjoj Lastvi kažu da su poreklom iz Grčke.

Prema podacima koje su naveli Miljanići u radu navedenom o literaturi, poborski Šumari se dovode u vezu s Dabkovićima iz Paštrovića. Ukoliko bi ovo bilo tačno, onda bi i Šumari (Dojčevići) bili crnačkog porekla, pa bi se moglo zaključiti ili da su Pobori u stvari od lužanskih Crnaca, ili da su doseljeni Crnci potpuno istisnuli stariji sloj stanovništva, prave Pobore.

U jednom dokumentu iz 1493. godine, kojim budvanski knez Alvizo Longo predaje u posed određene nepokretnosti kefaliji Novaku, a u ime Đurđa Crnojevića, pominje se Radonja Crnac u Kotlima kod Budve. Na kraju, nije li Đurđev kefalija Novak upravo – Novak Crnac?

Kasniji doseljenici:

U 16. stoleću iz drugih delova Stare Crne Gore u Pobore su došli preci sledećih bratstava:

Đakonovići i Kneževići (Gornji Pobori), istog porekla, slave Svetog Jovana „zimskog“,

Pribilovići (Donji Pobori) slave Svetog Jovana „zimskog“,

Brajići[10] (Donji Pobori), iz susednih Brajića od tamošnjih Stojanovića, slave Svetog Jovana „jesenjeg“,

Vuletići (Donji Pobori), slave Aranđelovdan.

Postoji mišljenje[11] da poborski Stanjevići potiču od vlasteoske kuće Stanjevića s kraja 12. i početka 13. stoleća, od kojih su bili dvojica kefalija istog imena – Nikola Stanjević, iz dva različita razdoblja. Prvi je Nikola, kefalija Cara Dušana iz druge polovine 14. stoleća, a drugi Nikola Pavlov Stanjević, zet Stefana Crnojevića iz 15. stoleća. Neki autori Stanjeviće povezuju s Nemanjićima. Prema ovom mišljenju poborska bratstva Zeci, Kapisode, Škanate, Božovići, Pribilovići, Vuletići, Ivanovići, a uz njih i bjelički Kuzmani, kojih ima u Poborima – svi su istog porekla, od Stanjevića[12].

U 17. stoleću, iz Lješanske nahije su se doselili preci najbrojnijeg poborskog bratstva Zec (Donji Pobori), slave Svetog Jovana „jesenjeg“. Prema drugoj verziji, Lješanska nahija im je bila samo privremeno stanište, a potiču iz Šćepan-njive kod Spuža. Ukoliko bi ovaj podatak bio tačan, i Zeci bi se mogli eventualno dovesti u vezu sa Lužanima, koji su se masovno iseljavali u to doba pod pritiskom Bjelopavlića.

Oko prve četvrti 19. stoleća doselio se jedan Šofran[13] iz Crne Gore (Gornji Pobori), slave Svetog Jovana „zimskog“. Nije jasno ima li poborski Šofran veze s Šovranima / Šofranima iz susednog Grblja (selo Šišić), ili s Šofrancima iz Ceklina, koji su rod u okviru bratstva ceklinskih Gornjaka.

Krajem 19. stoleća, jedan Kuzman[14] iz Bjelica se doselio na tazbinu kod Zeca u Donje Pobore, slave Svetog Jovana „jesenjeg“[15]. Malo nakon njega, takođe na tazbinu kod Kapisoda u Donje Pobore, doselio se jedan Ivanović iz Grblja (selo Šišić), slave Svetog Jovana „jesenjeg“, a ranije su slavili Mratindan.

Iseljena poborska bratstva:

Nakon oslobođenja Nikšića od turske vlasti, 1878. godine, Knjaževina Crna Gora je u Nikšić i okolinu naselila jedan broj Crnogoraca. Tada se i jedan broj porodica iz Pobora (u to vreme pod austrijskom vlašću) prijavio da pređe u Crnu Goru i naseli na oslobođenom području kod Nikšića. Tada su se sasvim iz Pobora iselila dva stara roda – Bevenje[16] i Čarmaci[17], a iseljenika je bilo i iz svih drugih poborskih bratstava. Pobori su, zajedno s njeguškim Kustudijama, bili naseljeni u selo Glibavac kod Nikšića. Međutim, već nakon prve zime, nenaviknuti na oštru hercegovačku klimu, Pobori su se spakovali da se vraćaju kući. Njihova delegacija je, 1887. godine, otišla kod knjaza Nikole, da ga umole da ih nastani negde drugo, gde će im život biti lakši, ili da se vrate u svoj zavičaj, pod okrilje Austrije. Tada im je knjaz ponudio da se nasele u novooslobođeni Ulcinj, što su Pobori prihvatili. Tako da u Ulcinju (Meterizi) postoji veća kolonija Pobora, u kojoj su zastupljena sva poborska bratstva.

Jedan deo Kapisoda iz ove grupe, tada je dobio dozvolu da se naseli na Cetinju, gde i danas njihovi potomci žive (na Grudi). Osim njih, na Cetinju (Donji Kraj) ima i poborskih Zeca, od jednog doseljenog krajem 17. stoleća. Poborskih Zeca ima odseljenih u Grblju (Pelinovo), slave Svetog Jovana „zimskog“.

Poborski rod Savičića sasvim se iselio u Budvu gde ih i danas ima.

U susednom Grblju živi bratstvo Pobor, doseljeno početkom 16. stoleća (oni bi mogli biti potomci izvornih Pobora), slave Nikoljdan.

Đakonovići u Paštrovićima (Reževići) su od poborskih, doseljeni zbog krvi u 17. stoleću.

Literatura (azbučnim redom):

Vukmanović Jovan – „Paštrovići“

Vukčević Božidar – „Srbi Sklavonije i Skadra XV vijeka i hilandarski posjed Kamenica“

Đurđev Branislav i Hadžiosmanović Lamija – „Dva deftera Crne Gore iz vremena Skender-bega Crnojevića“

Erdeljanović Jovan – „Stara Crna Gora“

Kovijanić Risto – „Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima (14-16. vijek)“

Luketić Miroslav – „Đurđevac – srednjovjekovno utvrđenje Crnojevića“

Miljanići Vukota i Akim – „Prezimena u Crnoj Gori“

Nakićenović Sava – „Boka“

Radusinović Pavle – „Naselja Stare Crne Gore“

„Opis Skadarskog sandžaka Marijana Bolice“

stranice:

Mitropolija crnogosko-primorska

http://poborski.tripod.com/index.html

http://www.pobori.com/

Napomene:

[1] Vojvoda despota Stefana Lazarevića, Đurađ Đurašev Crnojević (đed Ivana Crnojevića), zapovednik Grblja i Svetomiholjske metohije, podigao je krajem 14. stoleća u Stanjevićima dvorac, a na brdu Đurđevcu vojno utvrđenje sa hramom posvećenim Svetom Georgiju. Posle Numan-pašine poare Cetinja, 1714. godine, vladika Danilo Petrović se sklanja kod Mletaka, u Stanjeviće, gde od novca dobijenog u Rusiji gradi crkvu Svete Trojice, a nekadašnji dvor Crnojevića pretvara u manastirski konak. 1780. godine, u Manastiru Stanjevići otvorena je sveštenička škola kojom je tada rukovodio vlaadika Sava Petrović, a koju je pohađao Sveti Petar Cetinjski. Tu je napisan i prvi moderni crnogorski zakonik – Zakonik obšči crnogorski i brdski, 1798. godine. 1839. godine, za neke protivusluge, vladika Petar II Petrović je ustupio Manastir austrijskoj vlasti u Boki. Austrijanci su iskoristili postojeći konak preuredivši ga u kasarnu, oko koje je podignuto utvrđenje. Posle Prvog svetskog rata, objekat je napušten. Obnova Manastira započela je tek 1994. godine.

[2] Đurđevac (naziva se još i Stefanica, nejasno da li kao tvrđava despota Stefana, ili po imenu Đurđevog sina Stefanice Crnojevića) je podignut pre 1424. godine i bio je važno utvrđenje za kontrolu veze između Grblja i Crne Gore. Nakon što su Bokelji zaključili sa Mletačkom Republikom ugovor kojim su se stavili pod mletačku zaštitu, novi gospodari Boke su zahtevali od despota Stefana da Đurađ Crnojević napusti tvrđavu, s obzirom da se ona nalazi na mletačkoj teritoriji. Na kraju, u Vučitrnu je postignut sporazum između Đurđa Brankovića i Mlečana, da Đurđevac bude razrušen, tako da ga ni jedna strana ne bi mogla upotrebiti protiv onih drugih. Đurđevac je delimično razrušen 1435. godine.

[3] Nakon što je Austrijancima stiglo pojačanje, oni su Stanjeviće opkolili i posle borbe uspeli da povrate tvrđavu, nakon čega su usledile represalije protiv Pobora.

[4] O ovoj kvalifikaciji „pobunjenik“, Božidar Vukčević u radu navedenom u literturi piše: „Reklo bi se da don Dimitrije, katolik doseljen iz Pobora, nije bio voljan da sarađuje sa Venecijom. U njegovu kuću se uselio i plaća ofit skadarski vojnik Nicola Pamaliot.“ Zaključak da je Dimitrije katolik, Vukčević verovatno donosi zbog onog „don“ koje stoji uz Dimitrijevo ime. Osim „pobunjenikom“, autori Zemljišnika na drugim mestima nazivaju i „izdajnikom“ (traditore).

[5] U dokumentu se navodi zahtev Sredana i njegove sestre Marice mletačkoj vlasti da im isplate preostale plate za njihovog pokojnog brata Damjana, koji je umro kao mornar na mletačkoj galiji.

[6] Nakićenović navodi i verziju – Dokčevići

[7] I to rodovi: Kažanegre, Kuljače, Kentere i Balići u Paštrovićima; Dabkovići i Franovići su se sasvim iselili (poglavito u Ameriku), dok su Marojevići izumrli.

[8] Đedovići, Sklenderi i Radovići u selu Drobnići.

[9] Kod Nakićenovića – Škanjate

[10] Kod Nakićenovića – Braići

[11] Božidar Vukčević,

http://porekloorlovica.blogspot.rs/2007/04/bozo-vukcevic-o-orlovicima.html

[12] Tu spadaju i rodovi iz bratstva Orlovića – bjelički Andrići, Abramovići, Milići, njeguški Bogdanovići, Boljevići, Braići, Bjelice, Vukovići iz Podgorice, Vukčevići iz Lješanske nahije, Gazivode, Damjanci, Purovići, Popivode, Popovići iz sela Stanjevića u Piperima, Ćirakovići, itd. Međutim, dosadašnja genetska istraživanja pokazuju da među ovim rodovima postoje najmanje tri jako daleke haplogrupe, koje ukazuju da se ne može govoriti o nekakvom zajedničkom poreklu iz 12-13. stoleća. Nažalost, ti rezultati su deo istraživanja i naučnih radova u toku, te još uvek ne mogu biti iznošeni u javnost.

[13] Kod Nakićenovića – Šovran, a i inače postoje dva oblika ovog prezimena.

[14] Kod Nakićenovića – Kuzmanović

[15] O Kuzmanima videti na: http://www.poreklo.rs/2016/10/05/pleme-bjelice/

[16] kod Nakićenovića – Bevenjić

[17] Kod Nakićenovića – Čalmak