Bajkove Kruševice kod Novoga i pravoslavne svetinje bilećko-trebinjske

PIŠE: Saradnik portala Poreklo Goran Ž. Komar

Kruševice su planinsko selo kod Novog koje je poslije mletačko-osmanskog razgraničenja 1701. godine pripalo osmanskoj imperiji. U ovome selu živi rod Ćeklića koji je u prošlosti Pravoslavnoj crkvi davao kaluđere i o tome se zna blagodareći podacima igumana dobrićevskog Leontija Ninkovića. Otac Leontije ukazao je svojom knjigom o manastiru na čitulju kruševičkih Ćeklića koja je sastavljena od sveštenoslužitelja: jeromonaha Jovana, jeromonaha Maksima, jeromonaha Simeona, jeromonaha Teodosija i đakona Leontija. U vrijeme kada je otac Leontije u Kruševicama propitivao o ovim kaluđerima, mogao je čuti tvrdnju da su svi postrižnici manastira Dobrićevo. Stari Ćeklići su pamtili predposlednjega u nizu kao „Teodosija Maloga“. O ocu Leontiju se pripovjedalo da je kupio maslinatu kod Herceg Novoga i da je ostavio zavještanje da se na vječita vremena od nje dava manastiru Dobrićevo zejtin, svijeće i korpa limuna i naranadža. U manastiru su se čuvala dva pečata sa urezanim godinama koje sugerišu postanak pečata u 13. vijeku. Jeromonah Leontije je početkom 20. vijeka ispitivao porijeklo i hod starijeg manastirskog pečata koji je, kaže dobrićevski iguman, korektno opisan od strane igumana Jevstatija Gaćinovića u časopisu Bosansko-hercegovački Istočnik, a pečat, zatim, opisuje i urednik Istočnika V. Popović. On ovako donosi natpis sa pečata:

:Ϯ SiE PEČATЬ MONASTIRA HRAMЬ VHODA ZOVOMЬ DOBRiČEVO PRI RҌCE TREBIŠNICE NA LSGV.

Vjerovao je jeromonah Leontije da su Turci nakon mletačkog udara na Risan, tokom 1649. godine opustošili manastir Dobrićevo, ali je kaluđer iz roda Ćeklića preživio i sa starim pečatom dobježao na Kruševice. Kod Ćeklića je pečat i nađen, a sveto bratstvo dobrićevsko je, u međuvremenu, izradilo još jedan pečat. Kazuje se da je manastir poslije razura turskoga stajao zapušten osamdeset godina.

Pogledajmo sada kakva se arhivska zrna nalaze u novskim crkvenim arhivima i Arhivu grada Novoga. Najprije, stare crkvene knjige primopredajnih inventara i troškovnika ustrojene 1751. godine, prepune su pomena topaljskih paroha koji su administrirali Topaljsku parohiju kod Novoga. Crkve njezine su Sveti Đorđe, naslijeđena iz turskih vremena i Saborna hercegnovska crkva Vaznesenija Hrstovog. Ovdje, na Toploj, ustrojena je 1718. sjedište Topaljske opštine čiji je prvi tributarni kapetan bio Slivničanin Simo Milutinov Magazinović. Upravo ove godine, na Spasov dan, Novljani se spremaju da svečano obilježe veliki jubilej: trista godina od osvećenja Saborne topaljske crkve. Inventarijumi Saborne crkve iz druge polovine 18. vijeka, kao i popisi domaćina novskih iz istoga perioda, pominju na više mjesta topaljskog paroha „duhovnika Maksima Vučkovića“, a kao mjesto prebivanja određuje se „Ćelija pod Zirine“. Ova Ćelija stajala je kao solidna starinska zgrada na mjestu gdje danas počinje „Mojdeški put“. Otac Maksim, a to je van svake sumnje jeromonah Maksim Vučković iz roda kruševičkih Ćeklića, naveden je u više popisnih godišta kao topaljski viceparoh, uz sveštenika Simeona Prodanovića i druge. Bilo je tokom 18. vijeka sasvim uobičajeno da savinski igumani administriraju topaljsku parohiju kao središnju hercegnovsku parohiju. Takav je slučaj u doba jeromonaha Maksima i sa arhimandritom Vikentijem Rajkovićem i drugim savinskim arhimandritima. No, pored oca Maksima, na Toploj je, kao paroh, služio i otac Leontije Vučković, još jedan kaluđer iz roda Ćeklića. Zanimljivo je da se u starim topaljskim knjigama koje smo naučno obradili tokom poslednje godine, nigdje u primopredajnim inventarima ne pominje Ćelija Pod Zirinama (područje između Tople i sela Sušćepan), već se pominju Ćelija kraj Saborne crkve u kojoj je početkom 19. vijeka služio i poznatu školu prosveštenija držao savinski jeromonah Josif Tropović koji je ovdje ugostio i učio i Rada Tomova Petrovića, mitropolita crnogorskog. Ova Ćelija pod Zirinama pripadala je familiji Ćeklića-Vučkovića i po kazivanju mještana ležala je u sastavu filijalnog savinskog manastirčića Roždestva Presvete Bogorodice zvanoga Potplanina u selu Ratiševina. Ovaj manastir razoren je u francuskom ratu, a pripadao je, kao metoh, hercegovačkom Kosjerevu. Veliko manastirsko imanje pripalo je agrarnom reformom Kraljevine Jugoslavije novskoj porodici Radman. Poslednjih godina pošlo mi je za rukom rekonstruisati čitavi niz starješina manastirskih od popa Andrije Kosjera na izmaku 17. vijeka do jeromonaha Nikodima Lazarevića u prvoj polovini 19. vijeka. I otac Nikodim, kao poslednji starješina potplaninski potekao je iz mokrinjskog roda sveštenika Lazarevića, koji su, opet, kao i skoro svi igumani manastirski, potekli iz istočne Hercegovine.

Evo kako primorski arhivi stare srpske komune topaljske mogu poslužiti za razotkrivanje istine o kaluđerskom rodu kruševičkih Ćeklića koji su se postrigom i službom od davnine vezali za manastir Dobrićevo. Zanimljivo je da se u Kruševicama, to dakako kazuje samo usmena tradicija, Ćeklići smatraju najmlađim bratstvom. Međutim, ima i drugih svjedočanstava starijih veza kruševičkih rodova sa pravoslavnim svetinjama ovoga dijela Hercegovine, upravo onih svetinja koje ležeći u neposrednom gravitusu nemanjićkih manastira Dobrićeva i Kosjereva, koje se i same porijeklom vezuju uz Nemanjiće, govore o potrebi Kruševičana da im poklanjaju pažnju. U tradicijskom opsegu starih Maleševaca, u Gornjem Vrbnu, stoji 1930. godine obnovljena crkvica Svetog Vasilija Tvrdoškog i Ostroškog koju su obnovila tamošnja pravoslavna bratstva. No, iznad nadvratnika crkve postoji i manja ktitorska ploča sa natpisom, umjetničke izrade, koja podsjeća na radove poznatog bokeškog klesara Stanka Lepetića, na kojoj piše da su sinovi Krsta N. Pavlovića iz Kruševica (moguće i Bjelskih Kruševica) 1931. godine pomogli obnovu crkve. Ploča kvadratnog oblika nosi raskošnu predstavu Svetog Vasilija i natpis:

PRILOŽIŠE SINOVI K. N. PAVLOVIĆA/ KRUŠEVICA MARKO J. G. 1931.

I danas Novljani pomažu obnovu Crkve u Hercegovini. Danas se kreću ka proslavi trista godina Saborne Svetovoznesenjske crkve na Toploj koja predstavlja jedan od najsjajnijih simbola jedinstva i kulturno-istorijske cjelovitosti Stare Hercegovine. Za vjerovati je da će oba grada uzeti učešće u obilježavanju zajedničkog istorijskog jubileja.