Poreklo prezimena, selo Gornji Lajkovac (Mionica)

Poreklo stanovništva sela Gornji Lajkovac, opština Mionica. Prema knjizi Ljubomira Ljube Pavlovića „Kolubara i Podgorina“, izdanje 1907. godine. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan. 

Položaj sela.

-Gornji Lajkovac je planinsko selo, na desnoj obali Ribnice i u severnom podnožju Maljena. Kuće su seoske duboko zašle uz potoke i rekavice u planinu ili su u uvalama između pojedinih brda ili duž rekavica i reke Ribnice. Zemljište je serpetinsko, a u selu od sekundarnog, jako krševitog krečnjaka sa mnogim vrtačama po plećima pojedinih visokih brda. Glavniji visovi u selu su: Udljikovac, Drenovac, Orašac, Kozja Stijena i Čelenjača do Struganika. Glavni vis maljenski na ovom kraju zove se Maljen i po njemu je dato ime i celoj planini.

Izvora u selu ima svukuda, pa bilo i dve kuće, jedna do druge, svaka ima svoj izvorac, kojim se služi. Gotovo svaka kuća niz reku ima pred vratima stalnu česmu, koja nikad ne presušuje. Glavniji džematski izvori su: Rude do Planinice, Jašareva Česma u Direku, Đevojačka Voda u Gajovićima, Crkvina, Savinac na vrhu sela itd. Glavna reka ovog sela je Paklešnica, koju grade: Palanačka Rijeka i Balijin Potok (a i Rijeka). Palanačka Rijeka izvire pod završnim maljenskim visom na istočnoj strani, Grabom i teče skoro pravo na zapad, a Balijina Rijeka dolazi sa juga ispod visa Maljena i sastaju se u selu, kod Šujdovića kuća, odakle nastaje Paklešnica. U Paklešnicu silazi sa leve strane Kravarički Potok, koji dolazi iz daleka sa maljenskih visova i toliko je jak vodom da su po njemu mnoge valjarice, vodenice i veštačke stružnice. Sa desne strane ispod Orašca spada Ilića Potok kod mesta zvanog Direk. Uz Paklešnicu, uz ovaj potok i njegove kratke pritočice je i današnje selo.

Zemlje i šume.

-Gornji Lajkovac nema mnogo zemlje, a nema kao Krčmar ni onoliko suvata i livada na Maljenu. Zemlje su po plećima brda, manje po padinama zatim, oko potoka i rekavica, a oko Ribnice ih gotovo i nema. Najlepše zirartne zemlje su po dnu Paklešnice, blizu njenih stava sa Manastiricom. Ono što ima livada po Maljenu, kao i suvata, to su ili porodične zajednice pojedinih seljaka ovog sela ili Brežnjanaca. Rodnost zemlje nije velika, s toga u ovom selu je oskudica u imanju i dobroj zemlji. Još najbolje uspevaju strmna žita, kojih se dosta seje.

I Gornji Lajkovac je kao i druga maljenska sela šumsko selo. Šuma ima dve vrste; po Maljenu su četinarske šume, a po selu od lisnatog drveta. Šume ima isuviše i za ogrev i za građu, kao i za žeženje ćumura. Mnogo se šume izvozi i na stranu.

Ogromne prostorije šuma u planini su seoska zajednica. A u ovim zajednicama gotovo svaka porodica ima i svoje zajednice, mada se one u poslednje doba otpočinju deliti i svakom se zadrugaru deo ukazivati. I pojedinci imaju ogromne zabrane, koje i pri deobi ostavljaju u zajednice, da ih zajedički pasu i žirovnicu daju pod zakup.

Tip sela.

-Gornji Lajkovac je selo potpuno razbijenog tipa. Kuće seoske su po džematima- blizi jedan drugome, gde im odstojanja često puta nisu veća od 20-30 metara. Glavni džemati su: Brđani do Planinice, rastureni u manje džematiće po uvalama i vrtačama između pojedinih brda, Čečevo nad Ribnicom, Potočari uz Ilića Potok, Direk u sredini sela, pri ušću Ilića Potoka u Paklešnicu i Rečani niz Paklešnicu i njene leve pritoke.

U Brđanima su: Šarčevići, Sredojevići, Đokovići i Simunići.

U Čečevu su: Boškovići, Jovanovići, Vukovići, Grezalci (Jovančići), Vujovići i Savići.

U Potočarima su: Vukićevići, Novakovići, Mušterijići, Petrovići, Mišovići, Gajovići i Mladenovići.

U Direku su: Šujdovići, Kovačevići 1, Milivojevići i Teofilovići.

U Rečanima su: Kolarovići, Kovačevići 2, Jelići, Glišići, Mijatovići, Jelesijevići 1, Miletići, Marinkovići i Jelesijevići 2.

U ovom selu je razvijen zadružni život. Malo koja kuća da nije zadružna. Poveće zadruge su: Kovačevića – 3 kuće, Šujdovića, Mišovića i Vukovića. Od svih zadruga najveća je Vukovića, koja ima preko 40 čeljadi u kući, ostale su manje.

Podaci o selu.

-Prema spisku valjevske eparhije iz 1735. godine Gornji Lajkovac (Vlajkovac) imao je 13 domova. Gornji Lajkovac je po haračkim tefterima iz 1818. godine imao 28 domova sa 35 porodica i 89 haračkih lica.

Po popisu:

-1866. godine – 50 domova i 516 stanovnika.

-1874. godine – 59 domova i 555 stanovnika.

-1884. godine – 70 domova i 557 stanovnika.

-1890. godine – 73 doma i 611 stanovnika.

-1895. godine – 78 domova i 629 stanovnika.

-1900. godine – 86 domova i 694 stanovnika.

Godišnji priraštaj stanovništva je od 1866, godine 6,53 a procentni 1,11%.

Ime selu.

-Još u početku 18. veka u spisku sela ovog okruga, koji je sastavila beogradska austrijska administracija ovo selo se naziva Flaikovce. I kod Vuka u „Danici“, gde su odštampani harački tefteri iz 1822. godine ovo selo naziva se Vlajkovci. M. Đ. Milićević u svojoj „Kneževini Srbiji“ piše ovo selo Gornji Vlajkovac. I dan danas poneki stariji čovek iz okoline izgovara ime selu Vlajkovac, a i Vlajkovci. Po narodnom tumačenju, ime selu došlo je od imena Vlajko, a ko je bio taj Vlajko, da li se doselio ili nije, da li je od današnje porodice ili nije, to niko ne ume da objasni.

Imena džemata su ili po mestu na kome su danas ili po mestu doseljenja, tako: Brđani, Rečani, Potočari i Direk su imena džemata po mestu gde su kuće, Čečevo je po imenu sela, odakle se doselila njegova najstarija porodica.

Starine u selu.

-1. Uz reku Paklešnicu, pod brdom Udljikovcem, kilometar i po daleko od stava Manastirice i Paklešnice, nalaze se razvaline nekakve stare crkve, koje se zovu Crkvine i pored kojih ima odlična voda Crkvenac. Za ove zidine, kod kojih se danas skupljaju mladim petkom (Mlada Petka) znatne mase mokonog sveta radi isceljenja od svakog neduga, vezana je jedna narodna priča. Narod priča da je crkva bila podignuta pre Kosova, da je ovim putem, pored crkve, prošla mačvanska vojska koja je išla na Kosovo, i da se ovde pričestila, kad su vojnici besa radi, na vrhove svojih kopalja nabadali naforu i tako je uzimali, zbog čega ih je Bog kaznio, te su propali i nije se nijedan vratio. Danas su kod ove Crkvine seljaci ogradili jedno mestašce, na kome čine molitvu o praznicima.

-2. Pri vrhu Ilića Potoka nalazi se jedno mesto, koje se zove Staro Selo. Narod priča da je na ovom mestu bio stari Lajkovac, da su tu i danas najstarije kuće i porodice.

-3. Uz Kravarički Potok, pa preko Maljena, u tursko doba bio je lepo održavan put, kojim se prelazilo iz kolubarske doline u moravsku. Na ovom putu i danas ima stare kaldrme, koja je dosta ikvarena. Pored ovog puta gradi se danas nov put Mionica-Požega.

-4. Da pomenemo da je u doba austrijskog provizorijuma na Maljenu bila pogranična karaula, od koje danas nema ni traga.

Poreklo stanovništva i osnivanje sela.

-Gornji Lajkovac se spominje u spisku pograničnih sela, kao selo sa 7 kuća i 4,50 časa udaljeno od Valjeva. Već u početku 18. veka postoji selo Gornji Lajkovac, ali mu narod daje još veću starost, on drži da je selo postojalo i pre Kosova.

-Ilići: Najstarija porodica u selu, koja je bila za vreme Kosova, jesu Ilići, na koje se očuvala uspomena u imenu potoka, gde su im kuće bile. Ilića nema nijednog u selu, oni su se iselili u Nepričavu u Tamnavi i tamo ih ima i danas.

-Gajovići: Druga, opet tako stara porodica, koja se kao i prva raseljavala, jesu današnji Gajovići u Starom Selu. Gajović je vrlo staro prezime, a njima su rod: Perovići i Mušterijevići*, dva najstarije hajdučke porodice, ima ih 4 kuće i slave Đurđevdan.

*Mušterijevići su prozvati po nekom pretku, opasnom zlikovcu, kojega su prozvali Mušterija zbog preterane lakomosti i krvožednosti.

-Sredojevići (ili Spahijići): Kao najstariji doseljenici smatraju se Sredojevići (ili Spahijići), koje je seoski spahija nselio, doseljeni seu pre početka prvih austrijskih ratova iz Zaostre u Polimlju; njih u selu ima 6 kuća, ali ima i raseljenih, slave Ignjatijevdan.

-Grezelci-Jovančići: Nekako u isto doba, kad i Sredojevići, doselili su se i Grezelci, nazvani po tome, što im je predak bio vrlo vešt zidar grezlom; doseljeni iz Drobnjaka, danas ih svi po nekoj babi, koja ih je odgajila i koja ih je okućila zovu i Jovančići, ima ih 9 kuća i slave Đurđevdan.

-Čečevci-Boškovići, doseljeni kad i Grezelci iz Ozriniča u Crnoj Gori, stara sveštenička porodica, potomci popa Milutina Boškovića, slave Aranđelovdan.

-Savić se prizetio u Boškoviće, potiče iz Kovačice u ovoj oblasti, slavi Jovanjdan.

-Vujović, doseljen iz Toča u Polimlju posle Babinske Razure, slavi Đurđevdan.

-Kovačevići, pred kraj 17. veka, njihov predak se doselio iz Drobnjaka u Jabučje pa se u istoj godini preselio u Gornji Lajkovac. Kovačevića predak Petronije i njegov unuk Obrad bili su kovači i od tog doba ova porodica imala je uvek po jednog kovača, što je i danas slučaj. Kovačevići su vrlo razgranata porodica; ima ih svuda po Srbiji i po ovoj oblasti. Iz ove porodice bivalo je i popova, trgovaca, profesora i učitelja. Iz ove porodice je i g. LJ. Kovačević, ministar u penziji i akademik iz Beograda. Slave Đuređevdan.

-Čuturdžije* su doseljeni iz sela Rađevića u Polimlju pred kraj 17. veka, njih danas ima 12 kuća pod raznim prezimenima, ali najpoznatije je prezime Glišić, Slave Sv. Ćirila.

*Predak im je umeo vrtiti čuture, pa su i potomci to od svojih očeva to izučili, tako da i danas ima po jedan koji ume da vrti čuture.

-Šujdovići* su doseljeni iz sela Bistrice u Polimlju, predak im se doselio kao hajduk (i skoro je bio hajduk Šujdović iz ove porodice), slave Lučindan.

*Predak ime je bio malog rasta, krutuljavosti i okretnosti, kao hajduk, prozvan Šujdo, pa posle ostalo takvo prezime.

-Jelesijevići 2, doseljen oko 1825. godine iz Nršljena-okrug užički, slave Đurđic, prizetio se u Čuturlije.

-Mladenović, doseljen uz Babinsku Razuru iz Bistrice u Polimlju, slavi Lučindan, prizetio se u Šujdoviće.

-Jelići, doseljeni pred početak prvog austrijsko rata sa Turcima zbog krvne osvete sa celom porodicom iz Miljevića u Potarju, slave Lazarevdan.

-Kolarevići*, u vreme Kočine Krajine iz Babina u Polimlju, Slave Mratindan.

*Nisu u staroj postojbini bili kolari, no su taj zanat ovde naučili i svakad po jedan i danas radi taj zanat.

-Vukićevići, uz Prvi ustanak iz Babina u Polimlju, begunci sa porodicama, slave Lučindan.

-Novakovići, uz Prvi ustanak iz Bučja kod Tare, doseljeni kao begunci sa porodicama, slave Stavanjdan.

-Simunići, uz Prvi ustanak, iz Sjenice, slave Markovddan.

-Šarčevići, uz Prvi ustanak iz Zvezda u Polimlju, slave Nikoljdan, doseljen kao sluga.

-Đokovići i Milutinovići su jedna porodica, doseljeni uz Babinsku Razuru iz Zvezda u Polimlju. Prvi su se naselili u Čečevu, drugi se prizetio u Kovačeviće u Direku, slave Đurđevdan.

-Vukovići, doseljeni oko 1820. godine iz Kremana u Starom Vlahu i naseljeni na kupljenom imanju u Čečevu, slave Đurđic.

U Gronjem Lajkovcu ima 93 doma od 20 porodica.

Zanimanje stanovništva.

-Gornjo-lajkovčani se zanimaju svim privrednim zanimanjima, kojima i ostali seljaci u oblasti. Zemljoradnjom se bavi uveliko, ali im nije stanje da dadne sve, što im je potrebno za hranu, s toga silaze u dolinu Ljiga, Tamnave i Kolubare i tamo uzimaju zemlje pod zakup i obrađuju, te tako nalaze hrane i za prodaju. Stočarstvo je jače razvijeno nego u Krčmaru, otprilike kao kod Brežđanaca, s toga leta provode po Maljenu, a zime i proleća po Ribnici, Ljigu i Kolubari. Malo je koji od seljaka da ne zna koji zanat, svaki rado uči, te i sa te strane privređuje i kuću svoju unapređuje, tako ima: kovača, stolara, opančara, kolara, kačara, zidara, bravara i strugara.

Gornji Lajovac je bogat šumom, pa su njegove šume naučile Lajkovčanina, da je prerađuje i prodaje, stoga su u ovom poslu, kao i Krčmarci, čuveni radnici, koji se dosta cene. Gornjo-lajkovčanin, ima li zemlje u kom drugom selu i je li mu ovo selo ravnije, odmah se, čim izađe iz svoje zadruge, seli iz svoga sela i ostavlja ga, te ih ima na više mesta.

Pojedinosti u selu.

-Gornji Lajkovac je sastavni deo Brežđanske opštine u Srezu kolubarskom. Sudnica u škola su u Briježđu, a crkva u Krčmaru. Groblje je izdeljeno po krajevima. Nema zajedničke preslave.

IZVOR: Ljubomir Pavlović, “Kolubara i Podgorina”. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan.