Poreklo stanovništva sela Stepanje, opština Lajkovac. Iz knjige LAJKOVAČKA TAMNAVA U PROŠLOSTI – Poreklo stanovništva, prof. Vojislava Miljanića. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan.
Položaj sela, ime i brojno stanje u prošlosti
Graniči se na istoku Nepričavom, na severu Bajevcem, na zapadu Gvozdenovićem i na jugu sa Slovcem. Nastalo je kao raselica sela Bajevac, grupišući se oko crkve po kojoj je dobila ime. Zvanično kao zasebno selo javilo se tek početkom 20. veka, mada se ovaj naziv pojavljuje i ranije, naročito i izveštajima o školama, kada se škola veoma često locira u Stepanju, jer se nalazila kod crkve i verovatno i tada nazivao taj deo Bajevca.
Stepanje je najbrdovitije od svih sela u lajkovačkoj Tamnavi. Na zapadnoj granici sela nalaze se dva visa, jedan čija je nadmorska visina 376 metara i drugi 337 metara a unutar sela je Drenak, visok 312 metara.
Po popisu od 31. marta 1991. godine, bilo je 551 stanovnika, stanova 226, domaćinstava 162 i poljoprivrednih gazdinstava 140.
Poreklo stanovništva i osnivanje sela
Naseljavanje oko crkve započelo je u prvoj polovini 18. veka, kada se prota Ostoja Janošević doselio iz Kakmuže kod Kolašina i naselio kod crkve. Njegovi potomci su Popovići i Molerovići. Slave Sv. Nikolu.
Nešto kasnije prota Ostoja doselio je i pored sebe naselio Nešu hajduka, kao svog ranijeg poznanika. Nešini potomci su:Nešići, Markovići, Stevanovići i Mirkovići. Neša se doselio iz Premićana iz Polimlja. Slave Sv. Jovana.
U vreme austrijske uprave a posle 17171. godine, po pozivu austrijskih vlasti, doselio se Stanoje, koji je imao dva sina, Iliju i Luku. Od Ilije su Stanojevići, a od Luke su Lukići i Gajići. Stanoje se doselio iz Sandžaka. Slave Sv. Jovana.
U drugoj polovini 18. veka doselili su se Lazarevići i Iglarevići. Lazarevići vode poreklo od Katanića iz Pipera. Slave Sv. Arhanšela. Predak Iglarevića bio je Šokac iz Slavonije po narodnosti Srbin, po zanatu dugmedžija. Nosio je po selu svoju robu i prodavao. Kada je došao u ovo selo, neka devojka iz porodice Stanojević zagledala se u njega, a i on u nju, pa na navaljivanje suseda pokrsti se i privenča, zašto mu se dodeli i nešto seoske utrine. Dobije ime Jovan, primi gozbinsku slavu i zadrži zanatlijsko prezime, a seljaci su ga zvali „Šokcem“ pa i njegove potomke što je i danas slučaj (po Ljubi Pavloviću). Slave Sv. Jovana.
U 19. veku doselili su se Jankovići, Mišići, Rosići i Dragićevići. Jankovići su se doselili iz obližnjih Paljuva. Slavili su Sv. Đurđa. Danas ih nema, jer je u ovu kuću došao kao uljez Svetomir, unuk Mladena Popović.
Mišići i Rosići ne žive u Stepanju.
Dragićevići potiču iz Bajevca od istoimene familije. Slave Đurđic kao i svi Kolakovići iz Bajevca.
IZVOR: LAJKOVAČKA TAMNAVA U PROŠLOSTI – Poreklo stanovništva, prof. Vojislav Miljanić. Priredio saradnik portala Poreklo Milodan
16. februar 2013. u 18:20
Rasko Jovanovic
Sela opštine Lajkovac, Slovac.
Slovac je na obema obalama reke Kolubare, u suženom delu njene doline zvanom Slovačka suteska, na 190 metara rtastoj gredi koja se od visa Jerinin Grad ( 318 m ) pruža do strmog Krša (195 m ) i desnoj strani Kolubare, pored železničke stanice na pruzi Beograd – Bar i raskrsnice puteva Valjevo – Lajkovac – Ćelije i Valjevo – Ub – Obrenovac, devet kilometara zapadno i jugozapadno od Lajkovca.
Ime Slovac došlo je od istoimenog uzvišenja i šume, koje se čak od Babine Luke, preko Klanice, Loznice i Veselinovca spušta do korita reke Kolubare. Slovac je velika šumska visoravan od sekundarnih stena s vrtačama i prorivena s nekoliko rečica, koje teku u južnom i severoistočnom pravcu. Toponim Slovac se pominje još 1528. godine . U Prvom ustanku Prota Matija u svojim „Memoarima“ pominje slovačke šume pod imenom Slovac i da su u planini bili zbegovi.
Površina seoskog atara iznosi 471 hektar. Fizionomijski objedinjuje dva glavna dela : Slovac, na levoj strani Kolubare, i Stojšiće, na padinama Oštrikovca ( 263 m ) sa šest zaselaka: Razbojište, Krš, Aluga, Bela Luka, Jerinin Grad i Stojšići.
Austrijski oficir Josif Mitizer je 1784. posetio ove krajeve. Put od Uba do Bajevca prošao je za dva sata. U Bajevcu je našao petnaest hrišćanskih kuća. Selo tada nije imalo crkvu. Levo od puta kojim je išao ostala mu je Nepričava sa sedam srpskih kuća za koju je naveo da je udaljena od Bajevca za nešto manje od pola sata hoda. Putujući dalje za jedan sat stigao je u selo Stošić, u kome je bilo 17 srpskih domova, a iz ovog sela za pola sata stigao je u Markovu Crkvu gde je bila hrišćanska crkva. Selo je imalo devet srpskih kuća.
Ni kod Vuka i u haračkim tefterima iz 1818 godine ne spominje se selo Slovac. Umesto njega svuda se pominje Stošić i Stojšić ( po starijem delu sela na Oštrikovcu, koji je prvobitno bio zaselak Markove Crkve ), koji je imao 19 domova sa 22 porodice i 54 haračke glave. Prema popisu od 1866 godine u Stojšiću je bilo 32 doma sa 211 stanovnika. Selo se prvi put pominje kao Slovac u popisu od 1874 godine sa 38 domova i 291 stanovnikom a prema popisu od 1890 bilo je 42 doma sa 291 stanovnikom. Prema popisu od 1895 godine bilo je 42 doma sa 303 stanovnika. Na početku dvadesetog veka ( 1900 – 44 doma sa 314 stanovnika) ima identičnu demografsku veličinu kao i pred kraj istog stoleća.
U selu nema starih porodica. Stanovništvo je srpsko ( većina slavi Svetog Vasilija, Đurđic, Đurđevdan i Svetog Mratu – preslava je Tomina Subota ). Pre početka XVII veka ovo je bio pust i šumovit kraj. Zabeleženo je kako je neki Francuz u turskoj pratnji putovao u jeku zime, praćen turskim odredom, iz Valjeva u Beograd. Predveče, Turci projašu okolinom i nađu na tragove u snegu koji ih dovedu pred kuću ubogog Srbina. Svi se tu smeste i na sva potraživanja seljak je kratko ogovarao – Nema …nema … nema… Onda Turčin izvadi korbač pa je bilo – Ima… ima… ima… Francuz je zabeležio da se pogostio ukusnim šumskim medom i svežom pogačom.
Krajem 19 i početkom 20 veka Ljuba Pavlović beleži u selu 41 kuću od 4 porodice.
Prvo su se naselili Stojšići, kao zaselak sela Markove Crkve, pa je zbog šume u Slovcu, ostao u zajednici sa Slovcem a odvojio se od Markove Crkve. Stojšiće je osnovala porodica Srećkovića doseljena pred kraj XVII veka iz Kuča. Srećkovići su prvo bili naseljeni u Stojšićima, pa su oko 1850 prešli u Slovac i naselili se pod Jerininim Gradom, a u Stojšićima su ostali njihovi srodnici, ima ih 5 kuća, slave Svetog Vasilija.
Odmah posle Srećkovića prešli su u ovo selo iz susednog Virovca Stojšići ili Radomirovići i od njih su današnji Stanojevići i Milutinovići. Po njima je ovaj kraj nazvan Stojšići. Stojšića ima 8 kuća, slave Đurđic. Iz ove je porodice Marko Radimirović, buljugbaša Grbovića 1804. godine.
Pred Kočinu Krajinu doselili su se u Stojšiće i Sekulići. Predak njihov doselio se iz Banjana u Crnoj Gori a došao je zbog krvne osvete. Ima ih 5 kuća, slave Svetog Đurđa.
U to doba sišle su u selo sa Strmne Gore iznad Valjeva, od porodice tamošnjih Lekića, 3 porodice današnjih Slovčana i naselili se na Slovcu i po stranama iznad Kolubare. Rankovići iz njihovog bratstva nasele se u doba Kočine Krajine u Strmovo . Slovčani su poreklom iz Drobnjaka u Crnoj Gori, od bratstva tamošnjih Kosorića.Kosorići inače pripadaju plemenu Novljana, kao i Cerovići i Vulovići. Na čelu bratstva se prilikom naseljenja u Drobnjak, nalazio Simeun Kosorić, koji je bio knez i veoma ugledan brastvenik.
Kosorića u Slovcu ima pod prezimenom Matića, Dobrivojevića i svih drugih 26 kuća i slave Mratin – Dan.
Električnu energiju Slovac dobija 1960. godine, telefonske veze 1987. godine a vodom se snabdeva iz kopanih bunara i Lajkovačkog vodovoda. Ima više privrednih preduzeća, kamenolom, pekara, sušara za voće i mlin i uslužnih objekata. Pošta je otvorena od 1955 godine a tu su i ugostiteljske i trgovinske radnje, železnička i autobuska stanica, dom kulture, a od 1983 godine i zdravstvena ambulanta.
23. mart 2013. u 00:01
Milodan
Ovaj komentator “jovanla” je dotični Radoslav Jovanović iz Lajkovca, brat od tetke moje supruge, inače odavno ljubitelj tema koje obrađujemo na ovom portalu o čemu sam svojevremeno pisao u svojim komentarima. Mišljenja sam da ovaj njegov komentar treba da linkujete na “Slovac” u opštini Lajkovac i da na taj način “popunimo” još jedno selo u lajkovačkoj opštini i time skratite moje “prepisivačke muke”. i njegovu “Legendu o Jerininom Gradu”. Isto pod “Slovac”. A on ima arhivu za svaki respekt, međutim, za razliku od mene, penzinera, on nema puno vremena.
Hvala za onu ispravku. I pozdrav!
16. februar 2013. u 21:43
Rasko Jovanovic
Legenda o Jerininom Gradu
Hronologija spomena Nepričave omeđena je dakle 1392. godinom – grad, 1413. godinom -trg, 1426. godinom -distrikt, i obeležava vremensko razdoblje i prostor na kome su se odvijala zbivanja u ovom delu kolubarske oblasti. U tom prostoru, uzvodno Kolubarom, na njenoj desnoj strani nalazio se i grad Slovac (” Jerinin Grad” ) čije obimne ruševine još postoje.
To je tvrđava nepravilne četvorougaone osnove, veličine oko 60 puta 50 metara, sa četiri kule, debljine bedema 3 metra.
Ova tvrđava je prema savremenoj arheologiji bila sasvim kratko u upotrebi, jer u njoj uopšte nema kulturnih slojeva. Po osnovi izgleda da su je Turci obnovili pred kraj petnaestog stoleća, radi odbrane puta duž Kolubare, koji ovde prolazi kroz jedini tesnac. Možda je u ovoj tvrđavi Despot Jovan Branković pobio Turke 1502. godine.
Verovatno je utvrđenje Slovac dosta starije, i da potiče iz Rimskog perioda, i da su ga s vremena na vreme obnavljali i rušili.Kada je godine 1426 mađarski kralj Žigmund Luksemburški dao Visokom Stefanu na upravu Beograd i Mačvansku Banovinu, naš kraj se našao u sastavu Srpske Despotovine. Našavši se na udaru Turaka, Đurađ se počeo pripremati za odbranu, pa je u tu svrhu sagradio Smederevo i niz drugih manjih utvrđenja. Tada je u prvoj polovini XV veka sagrađen i „ Jerinin Grad “. Despot nije slučajno sagradio tvrđavu baš kod Slovca : hteo je kontrolisati trgovačke puteve i gospodariti dolinom Kolubare.
Miloš Milojević je objavio 1875. godine putopis ” Putničke slike Valjevskog kraja ” u kome opisuje starine u Tamnavi i Kolubari. O tvrđavi u Slovcu on kaže:
” E divan ti je položaj ove nekadašnje čisto srpske tvrđave ! Predstavite sebi visinu od jedno 450 do 500 hvati nad površinom reke kakve; uobrazite: da je ta visina od istoka, sjevera i juga skoro sasvim nepristupna , i samo se od strane vencem poslednjeg izdanka Slovačke planine može doći ovde i to preko dosta dubokog vala; od istočne strane, a u provaliju strašnoj i groznoj, skoro ispod vaših nogu, protiče lenjivo i mrtvo Kolubara valjajući se kao pšenica kad je mali vetrić i povetarak tek samo onako ćarlika; još kad uzmete tu čudnovatost da baš usred korita njenog još i dan danas stoje ogromne varnice, u kojima stoji zagašen var od onog vremena, kad je se ovaj gradić zidao, a naročito kad zavirite u jazove vodenočne; onda morate voljom, ili nevoljom, zamisliti se o čudnoj i divnoj slavnoj staroj prošlosti srpskoj … Izgledna mu je kao i sviju prastarih srpskih gradova nepravilna okrugloća. On je imao šest ogromnih kula, koje se još i danas poznaju kolike su i kakve bile … Pri zapadnom platnu u gradu, a za nekoliko hvata, od ovoga, poznaje se još i dan – današnji neka duga četvorougalna zdanija, koja se produžavaju od juga pa sve skoro do sjevera. Na sredini baš grada poznaje se da je bilo neko savršeno okruglo zdanije , a dalje od ovoga istoku, bila su samo dva uporedu takođe okruglasta, no jajaste izgledine. Za prva zdanija drže obližnji seljaci da su kuće za vojnike, za ono srednje da je neka kula, kojoj neko i ime zna, da je se zvala Slovac, drugi opet ne, nego Konjic, a treći, i to većina njih, da je se zvala Čagilj, kao i sami grad. “
Danas, gusta šuma je prekrila nekadašnjeg gorostasa, a vreme snizilo njegove bedeme.
Narodna legenda govori da su grad gradili despot Đurađ Branković i njegova žena Prokleta Jerina . Samo građenje je bilo teško pa je narod za sve nedaće krivio Đurađevu ženu Jerinu po kojoj je grad i dobio ime. Jerina je prema pričanju „ udarila namet na vilajet “. Iz cele Despotovine su dogonjeni seljaci u današnji Slovac gde su pod jakom paskom prenosili kreč, kamen i drvo. I danas se pored vodenice na Kolubari nalazi krečana iz koje je nošen kreč za tvrđavu.
“ Pođe Prokleta Jerina sa svojim neimarima po Srbiji, da traži podesna mesta na kojima bi zidali gradove. Put je nanese na Kolubaru, bez mosta i skele, te ona, gde će, gde neće, skrene uzvodno, ne bi li naišla na kakav prelaz. Kad dođe do dva brda, Čaglje i Oštre, između kojih se Kolubara s hukom probija, popenje se na Čagalj, pa razgledavši okolinu, naredi:
– Ovde zidajte grad !
Na njenu zapovest razlete se neimari kao krilati zmajevi, po okolnim selima, pohvataju sve što može raditi i počnu kulukom graditi grad.
Vreme je prolazilo, a grad se sporo dizao, uz skrivene kletve i uzdahe kulučara.
Kad najzad grad bi skoro sagrađen, i obeležen početnim slovom Jerininog imena, Jerina, ushićena lepotom prirode, reši da i sa druge strane Kolubare, na Oštri , sazida isti takav grad, pa da ta dva grada, visoko nad rekom spoji mostom.
Odmah je sa jedne kule novoga grada bacila platno preko Kolubare, na Oštru, gde su ga prihvatili seljaci. Tako je obeleženo mesto gde će biti most. Po običaju, koji je tada vladao, trebalo je da neko pređe preko platna na drugu obalu, pa ako ostane živ, most se može graditi.
Znajući da platno neće održati nikoga od seljaka – kulučara, iako su bili propali od kuluka, Jerina pusti svoje psetance. Ono veselo potrča platnom ka Oštri, uz pljeskanje neimara, i tako dođe do sredine Kolubare, ali seljaci, videći da će psetance preći na drugu stranu, poplaše se od novog kuluka, pa krišom zadrmaju platno, te psetance padne u Kolubaru i udavi se.
Ljuta Jerina što joj se psetance udavilo, a još više što se sad tu ništa ne može graditi, poruši i ono što beše sagrađeno, pa ode dalje da traži drugo mesto. Na zidinama ostane samo početno slovo Jerininog imena po kome se ceo Čagalj i porušeni grad na njemu prozovu SLOVAC…”
Jedna druga legenda iz tog doba govori kako je Jerina za vreme gradnje Jerininog grada u Slovcu naredila da joj seljaci svakog dana dovode po jednog bika. Bika bi njena posluga zaklala i otsecala mu jezik. Jezik bi Jerina pojela a svo meso i koža se bacala. Seljaci nisu mogli dugo da izdrže taj namet pa jedna grupa dođe pred Jerinu da se žali na njene postupke. Najhrabriji istupi, pokloni se i saopšti gospodarici da je šteta velika da se kolje bik samo zbog jezika nego da ona treba da jede i ostatak mesa. Prokleta Jerina ga zaokupljena drugim razgovorom nije čula pa mu reče:
– Šta kažeš?
Zbunjeni seljak se okrete ka svojim pratiocima da dobije podršku, kad ono seljaci se kud koji razbegli i posakrivali.
– Ništa presvetla Gospodarice. Do sad ste jeli jedan jezik a od sada bi trebalo da jedite dva!
Feliks Kanic je 11. septembra 1888. godine u pratnji valjevskog okružnog inženjera Sabovljevića krenuo putem od Valjeva u Rudničku oblast. Evo šta je zapisao o Jerininom gradu u Slovcu:
“Od usamljene Rabrovičke crkve kod severnog Dublja, koje sa osam drugih sela pripada parohiji ove crkve posvećene sv. Nikoli, od koje se otvara širok pogled u pitomu dolinu, prostire se lepa hrastova šuma sve do Slovca, sa ostacima jednog starog feudalnog dvora. Naši vodiči su nam pričali da je njegova graditeljka Jerina htela mostom preko Kolubare da poveže dvorac sa 250 m visokim Oštrikovcem na suprotnoj obali. Ipak je prvo od jednog vrha brda do drugog razapela komad platna i naredila nekom maloumniku da pređe s jedne strane na drugu; ako srećno stigne, most će se graditi. Međutim, pošto se on na pola puta survao u reku, ona je odustala od svoje namere.”